Nasze magazyny
Co to jest rana?
Rana to przerwanie ciągłości tkanek przy udziale czynnika uszkadzającego, penetrującego lub niepenetrującego. Mechanizm uszkodzenia może być mechaniczny, chemiczny, termiczny lub radioaktywny.
Rodzaje ran
Istnieje kilka podziałów ran.
Ze względu na głębokość rany wyróżniamy:
- otarcia i zadrapania – uszkodzony jest tylko naskórek i ewentualnie górna warstwa skóry właściwej,
- rany powierzchowne – nie sięgają dalej niż podskórna warstwa tkanki tłuszczowej,
- rany głębokie – sięgające głębiej niż podskórna warstwa tkanki tłuszczowej,
- rany drążące – sięgające w głąb, do organów lub jam ciała.
Ze względu na sposób powstania rany rozróżnia się m.in.:
- otarcia – powstałe w wyniku tarcia skóry o jakąś powierzchnię, zwłaszcza szorstką;
- rany kłute – zadane ostro zakończonym narzędziem (igła, widły, gwóźdź, bagnet), składają się z otworu wkłucia, kanału, a jeśli rana przeszyła ciało na wylot, także otworu wykłucia; czasem przechodzą przez organy wewnętrzne, co wiąże się z krwotokiem wewnętrznym; generalnie goją się szybko, ale wymagają obserwacji ze względu na duże ryzyko zakażenia;
- rany cięte – także zadane ostrym narzędziem, mają równe i gładkie brzegi, co ułatwia gojenie po złożeniu brzegów; mogą obficie krwawić; wiążą się z niskim ryzykiem zakażenia;
- rany tłuczone – wynikają z uderzenia tępym narzędziem, o podłoże lub o przedmiot; powodują stłuczenie i obrzęk tkanek, krwawienie jest niewielkie lub go nie ma; przy dużej sile uderzenia mówimy o ranach miażdżonych, które powodują większe uszkodzenia tkanek, łącznie ze złamaniami kości; brzegi takich ran są nierówne; stłuczone tkanki ulegają z czasem martwicy;
- rany płatowe – zadane uderzeniem ukośnym do powierzchni skóry, w wyniku czego jej tkanki się odwarstwiają i płat skóry może luźno zwisać;
- rany szarpane – zadane przedmiotem o ostrych i nierównych brzegach (drut kolczasty, hak, piła tarczowa), mają poszarpane, nierówne krawędzie; często występuje w nich ubytek skóry i tkanek podskórnych;
- rany kąsane – spowodowane przez ugryzienie; mają charakter ran tłuczonych i szarpanych, źle się goją i mogą wiązać się z zakażeniem; w przypadku pokąsania przez zwierzę należy zgłosić się do lekarza w celu oszacowania ryzyka zarażenia się wścieklizną i podjęcia odpowiedniego leczenia;
- rany postrzałowe – spowodowane pociskiem z broni palnej, wybuchem miny lub odłamkiem bomby; mają otwór wlotowy, przeważnie mały, kanał, i jeśli pocisk opuścił ciało, otwór wylotowy, większy i o poszarpanych brzegach; powodują duże uszkodzenia otaczających tkanek; najgroźniejsze są rany wywołane pociskami wybuchającymi - są większe i wiążą się z ryzykiem zakażenia bakteriami beztlenowymi;
- rany amputacyjne – spowodowane ubytkiem całej części ciała, np. nosa, ucha lub kończyny;
- rany chemiczne – spowodowane czynnikami chemicznymi, np. ługiem lub kwasem;
- rany termiczne – oparzenia lub odmrożenia;
- rany popromienne – przeważnie są efektem ubocznym leczenia nowotworu za pomocą radioterapii.
Rany możemy podzielić także na ostre, które goją się w ciągu 2 - 7 dni, i rany przewlekłe, które mimo odpowiedniego postępowania goją się dłużej.
Największe ryzyko zakażenia związane jest z ranami zabrudzonymi, o rozległym uszkodzeniu tkanek, zwłaszcza przy ranach kąsanych lub postrzałowych, oraz ranami, których nie opatrzono w ciągu 12 - 24 godzin.
Każdą ranę należy odpowiednio zaopatrzeć, czyli przede wszystkim oczyścić, najlepiej przy pomocy wody, odkazić i utrzymywać w czystości aż do zagojenia. Często niezbędne jest założenie opatrunku, co możemy zrobić sami, a czasem także szwów, co już musi wykonać lekarz.
Lekarz także w razie konieczności może zaordynować inne środki, takie jak podanie antybiotyku, zastrzyku przeciwtężcowego (zwłaszcza przy ranach kłutych, kąsanych i zanieczyszczonych) lub szczepionki przeciw wściekliźnie, jeśli wystąpiło ryzyko zakażenia tą chorobą. Do lekarza należy się zgłosić także, gdy w trakcie gojenia się rany zaczęliśmy gorączkować, w ranie pojawiła się ropa, okolice rany stały się mocno zaczerwienione, obrzęknięte lub ból się nasilił.
Jeśli w ranie utkwiło ciało obce, nie powinniśmy sami go usuwać - należy je unieruchomić za pomocą opatrunku i udać się do lekarza.
Gojenie pierwotne - przez rychłozrost
Proces gojenia się rany rozpoczyna się od obkurczenia naczyń krwionośnych wokół rany i gromadzenia się płytek krwi, które zatrzymują krwawienie. Następnie zachodzi fibrynogeneza - tworzenie się galaretowatego czopu łączącego brzegi rany.
Makrofagi oczyszczają ranę z bakterii i martwych tkanek, a także uwalniają czynniki wzrostu niezbędne do procesu gojenia. Potem w ranie pojawiają się fibroblasty - komórki skóry właściwej produkujące kolagen i inne białka regenerujące skórę. Namnażają się naczynia krwionośne wrastające w ranę, a rana pokrywa się nabłonkiem. Dochodzi do powstania blizny.
Gojenie wtórne - przez ziarninowanie
Jeśli proces gojenia rany jest zaburzony przez dużą martwicę tkanek lub nasilony stan zapalny (zakażenie rany), na dnie rany pojawia się ziarnina - tkanka złożona z pączkujących naczyń krwionośnych, fibroblastów i kolagenu. Stanowi podłoże dla procesów regeneracyjnych. Gojenie przez ziarninowanie przebiega od brzegów rany do środka. Taki proces gojenia trwa dłużej, częściej narażony jest na powikłania (wtórne nadkażenie rany) i często zostawia nieestetyczne duże blizny przerostowe - nierówne, twarde i czerwone.
Trudno gojące się rany
Możliwe powikłania ran to zapalenie przyranne, ropień (ograniczone ognisko ropy wywołane przez bakterie) lub ropowica (rozlane ropne zapalenie podskórnej tkanki łącznej).
Główne czynniki utrudniające gojenie się rany to:
- zakażenie rany drobnoustrojami, zwłaszcza trudnymi do pozbycia się,
- słabe ukrwienie okolic rany,
- zaburzenia metaboliczne organizmu, np. cukrzyca lub wyniszczenie.
Najczęstszymi trudno gojącymi się ranami są owrzodzenia na stopie w przebiegu cukrzycy (stopa cukrzycowa) i owrzodzenia podudzi w przewlekłej niewydolności żylnej lub tętniczej.
Leczenie trudno gojących się ran jest długotrwałe, skomplikowane i zawsze dostosowane do danego przypadku. U diabetyków wymaga wyrównania poziomu cukru, co jest bardzo trudne, ponieważ samo istnienie zakażonej rany destabilizuje poziom glukozy.
U osób z niewydolnością żylną czy tętniczą czasem udaje się poprawić dostęp gojących się tkanek do tlenu dzięki leczeniu w komorze hiperbarycznej. Natomiast osoby z niedożywieniem wymagają wyrównania niedoborów przez żywienie doustne lub dożylne.
Ważną rolę w terapii trudno gojących się ran odgrywa chirurg. Musi on usuwać tkanki martwicze, ponieważ do gojenia się niezbędne jest, by powierzchnię rany stanowiły tkanki żywe.
Przy ranach o dużej powierzchni stosuje się czasem terapię podciśnieniową - założenie szczelnego opatrunku na całą ranę i podłączenie go do źródła podciśnienia. Dzięki temu rana jest cały czas oczyszczana, a ziarnina wyciągana na powierzchnię.
Przeważnie w leczeniu trudno gojących się ran stosuje się antybiotyki - o szerokim spektrum, jeśli nie ma objawów zakażenia (profilaktyka zakażeń) lub celowane, dobrane na podstawie posiewu, jeśli zakażenie istnieje.
Jeśli wyżej wymienione metody nie przynoszą skutku, może dojść do konieczności amputacji kończyny, by powstrzymać chorobę.
Jak przyspieszyć gojenie ran?
Gojenie ran może być utrudnione przez błędy, które popełniamy w postępowaniu z ranami. Należą do nich:
- nieoczyszczenie rany (ryzyko zakażenia),
- stosowanie do odkażania preparatów powodujących dalsze uszkodzenia ran i pojawiającego się naskórka i ziarniny; należą do nich spirytus, woda utleniona, jodyna; należy stosować specjalne preparaty do odkażania ran,
- zbyt rzadkie lub zbyt częste zmienianie opatrunku,
- wysuszanie ran - rana potrzebuje wilgotnego środowiska, zapewniają je płyny wytwarzane przez ranę; dzięki nim tkanki mają dostęp do tlenu i składników odżywczych, nie tworzy się strup, a potem blizna; mniejszy jest także ból.
Aby przyspieszyć gojenie ran, możemy sięgnąć po następujące środki:
- stosowanie nowoczesnych opatrunków, utrzymujących wilgotność rany; należą do nich:
- opatrunki algininowe,
- hydrożele,
- hydrokoloidy,
- dekstromery,
- półprzepuszczalne błony poliuretanowe; - przepłukiwanie ran solą fizjologiczną przy każdej zmianie opatrunku (ważne zwłaszcza przy ranach przewlekłych);
- pielęgnacja skóry wokół rany preparatami o kwaśnym pH, by zapobiec rozrostowi szkodliwych bakterii,
- okłady z roślin lub maści na rany przyspieszające gojenie, zawierające składniki roślinne o działaniu przeciwbakteryjnym:
- kapusta - działa przeciwbakteryjnie i przyspiesza gojenie,
- aloes - działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo, przyspiesza gojenie,
- babka lancetowata - łagodzi ból i przyszpiesza gojenie,
- świeży skrzyp - przyspiesza gojenie, zwłaszcza trudno gojących się ran; działa ściągająco, zwiększa elastyczność i odporność naskórka, reguluje przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych;
- siemię lniane - wspomaga leczenie oparzeń, odmrożeń, odleżyn i trudno gojących się ran;
- wyciąg z wąkroty azjatyckiej - ma działanie odnawiające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i stymulujące ziarninowanie; przyspiesza migrację komórek i aktywuje czynniki wzrostu;
- ekstrakt z nagietka lekarskiego - przyspiesza ziarninowanie i regenerację naskórka, zwiększa ilość kolagenu w skórze, ma właściwości naczyniotwórcze, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze;
- ekstrakt z chmielu zwyczajnego - hamuje rozkładanie kolagenu, działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i antyoksydacyjnie;
- olej z nasion rokitnika zwyczajnego - ma działanie przeciwbakteryjne, przyspiesza gojenie się ran i nasila syntezę kolagenu;
- olejek z drzewa herbacianego - ma właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze;
- olejek z bazylii eugenolowej - silnie przeciwbakteryjny i przeciwzapalny;
- żywokost lekarski - przyspiesza ziarninowanie i tworzenie się naskórka;
- żywica świerkowa - stosowana w tradycyjnej medycynie lapońskiej do leczenia ran; współczesne badania potwierdzają jej skuteczność w terapii trudno gojących się ran; - okłady z miodu lub mleczka pszczelego - mają właściwości przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, zwiększają ukrwienie tkanki podścieliskowej;
- środki ze srebrem koloidalnym - działają przeciwbakteryjnie i przyspieszają gojenie, zmniejszają konieczność stosowania antybiotyków; dostępne są w formie opatrunków, sprayów, płynów;
- w przypadku odleżyn pomóc może specjalny materac przeciwodleżynowy, zwłaszcza ciśnieniowy; można w nim odłączyć komorę znajdującą się pod raną, dzięki czemu odleżyna przestaje mieć kontakt z podłożem i ma czas na gojenie się,
- pijawki - mogą ochronić przed martwicą i poprawiają ukrwienie rany;
- larwoterapia - żywy opatrunek z hodowanych w sterylnych warunkach larw muchy plujki; zakłada się go na 3-4 dni; w tym czasie larwy rozpuszczają martwe tkanki, zabijają drobnoustroje i przyspieszają ziarninowanie; dzięki tej metodzie można część pacjentów uratować przed amputacją kończyny; stosuje się ją zwłaszcza w przypadku poparzeń, odmrożeń, odleżyn lub stopy cukrzycowej;
- lniane bandaże - są biologicznie czynne i przepuszczają powietrze; istnieją także lniane bandaże zmodyfikowane genetycznie w taki sposób, że zawierają związki przyspieszające gojenie.
