Nadmierna potliwość - jak sobie z nią poradzić?

Zarówno Ty, jak i żona możecie mieć rację. Zwiększona masa ciała może sprzyjać zwięk­szonemu wydzielaniu potu, podobnie jak leki stosowane w leczeniu nadciśnienia. Pocenie się jest naturalną reakcją organizmu, która po­zwala mu zachować równo­wagę cieplną (z tego powodu pocimy się w upalne dni, czy właśnie w czasie wzmożone­go wysiłku fizycznego oraz na skutek gorączki). 

Dlaczego się pocimy?

Gruczoły ekrynowe są roz­mieszczone na całym ciele, a ich ujścia na powierzchnię skóry są niedostrzegalne. Na dłoniach i stopach roz­mieszczone są m.in. wzdłuż linii papilarnych i tam właśnie można dostrzec pojawiające się malutkie kropelki potu. Wydzielany przez nie pot ekrynowy jest wodnisty, bezbarwny i bez­wonny. Składa się głównie z wody (99%) i zawiera w sobie m.in. chlorek sodu, mocznik, amoniak i kwas mlekowy. Wraz w nim wy­dzielane są także z organizmu np. niektóre leki i alkohol. 

O ile dłonie i stopy pocą się właściwie od urodzenia, to gruczoły apokrynowe dają o sobie znać najczęściej w okresie dojrzewania¹. Występują one głównie pod pachami, w okolicy odbytu, narządów płcio­wych oraz na brodawkach sutkowych. Ich wydzieli­na uchodzi do mieszków włosowych i właśnie przez nie pot wydostaje się na powierzchnię skóry. Pot apokrynowy jest mętny i lepki. Zawiera liczne gliko­proteiny i lipidy (tłuszcze). Rozkładają go bytujące na po­wierzchni skóry i włosów bakterie, co powoduje po­wstawanie charakterystycz­nego, przykrego zapachu.

Pocimy się każdego dnia – średnio wydzielamy 700-900 ml potu na dobę. Jednak gdy niezależnie od pory roku czy temperatury otoczenia nasz organizm stale się poci, to znak, że coś jest nie tak. Oznacza to, że gru­czoły potowe są nadaktywne i pracują wtedy, gdy powinny odpoczywać. To zaś prowadzi do nadmiernego i niepo­trzebnego wydzielania potu – zbyt dużego w stosunku do aktualnych potrzeb organi­zmu w zakresie jego regulacji cieplnej.

O nadmiernej po­tliwości mówimy wtedy, gdy pocenie przekracza niezbędny fizjologiczny zakres². Zgodnie z naukową definicją do nad­potliwości (hiperhydrozy) dochodzi, gdy pod każdą z pach produkowanych jest 100 mg potu w ciągu 5 min³. 

Nadpotliwość - jakie są jej przyczyny?

Nadmierna aktywność gruczołów potowych może przejawiać się poceniem uogólnionym, ogniskowym, asymetrycznym lub smako­wym. Pocenie uogólnione obejmuje skórę całego ciała. Z lokalną hiperhydrozą mamy do czynienia najczęściej na podeszwach stóp oraz we­wnętrznych stronach dłoni.

Ogniskowa występuje na ogół obustronnie i symetrycznie w okolicach pach lub nóg i dłoni. Asymetryczna jest wynikiem zaburzeń pracy układu autonomicznego, natomiast pocenie smakowe (tzw. zespół Łucji Frey) za­zwyczaj ma podłoże fizjolo­giczne i pojawia się na skórze nosa, czoła oraz na wargach po zjedzeniu gorących lub pikantnych potraw. Jest to wynik miejscowego uszko­dzenia układu nerwowego, który pod wpływem prze­żuwania kęsów stymuluje do wydzielania gruczoły potowe zamiast ślinowych. 

Dokładna przyczyna hi­perhydrozy nie jest znana: badania wykazały, że u osób z nadmierną potliwością pierwotną nie zachodzą istotne zmiany w gruczołach potowych, dlatego zazwyczaj uznaje się po prostu, że wy­nika ona z ich nadmiernej aktywności o nieznanej przyczynie⁴. Mimo to istnieją pewne mechanizmy, które w udowodniony sposób ge­nerują nadmiar wydzielanego potu. Ze względu na przy­czynę hiperhydrozę dzielimy na pierwotną i wtórną. 

• Pierwotna nadpotliwość jest najczęstszym typem tej dole­gliwości. Ma podłoże gene­tyczne i zazwyczaj występuje miejscowo. Do nadmiernego wydzielania potu dochodzi przede wszystkim w obrębie pach, dłoni lub stóp, a jej po­czątek obserwuje się zwykle w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania. Jej powodem jest nadmierna stymulacja gruczołów potowych przez nerwowy układ współczulny. Czynnikami pobudzającymi pocenie się są emocje i stres. 
• Nadpotliwość wtórna ma zwykle charakter uogól­niony, a tylko w niektórych przypadkach miejscowy. Jest najczęściej objawem lub następstwem stanów fizjologicznych, takich jak ciąża, menopauza lub andro­pauza, a także niezdrowego stylu życia (nadwaga, brak snu, stosowanie używek), przyjmowania niektórych leków bądź choroby⁵. 

Do schorzeń, które mogą powodować nadpotli­wość wtórną, zalicza się m.in. otyłość, nadczyn­ność tarczycy, cukrzycę, chorobę nowotworową, niewydolność serca, reuma­toidalne zapalenie stawów, dnę moczanową, gruźlicę, choroby skóry, zaburzenia lękowe oraz guzy nadner­czy. Nasilone pocenie może również wynikać z chorób wrodzonych lub zaburzeń neurologicznych⁶. Dlatego w diagnostyce i leczeniu szczególnie istotne jest pra­widłowe rozpoznanie i le­czenie schorzeń, które mogą powodować dolegliwości. 

Co sprzyja nadpotliwości?

Leki sprzyjające zwiększe­niu wydzielania potu to naj­częściej antybiotyki, środki przeciwwirusowe, przeciwbó­lowe, nasercowe, przeciwnad­ciśnieniowe, immunospure­syjne, kwas salicylowy, leki psychotropowe i neurologicz­ne, w tym antydepresanty. Z używek największe zna­czenie mają alkohol, kofeina oraz narkotyki.

Nadpotli­wość wtórna może wystąpić także w zaburzeniach pracy ośrodkowego układu nerwo­wego – po udarze mózgu, urazie mózgu lub rdzenia kręgowego oraz w przebie­gu choroby Parkinsona. Tak jak wspomniałeś, nad­mierna potliwość bardzo często powoduje problemy natury emocjonalnej: utrud­nia kontakty międzyludz­kie, ogranicza aktywność fizyczną, powoduje izolację i brak pewności siebie, a na­wet daje objawy depresji. 

Pierwszym krokiem w le­czeniu nadpotliwości jest ustalenie jej przyczyny. Za­zwyczaj wtórna hiperhydroza nie jest jedynym objawem choroby głównej, która ją wy­wołała. Towarzyszące jej inne symptomy pomogą rozpo­znać pierwotne schorzenie. Zlewne poty, duszności i świszczący oddech – tak cza­sami daje o sobie znać alergia.

Nadmiar potu, nieuzasad­nione zmęczenie, uderzenia gorąca, drżenie mięśni, utrata wagi pomimo wzmożonego apetytu to podręcznikowe objawy nadczynności tarczy­cy. Konieczne będzie badanie poziomu hormonów tego gruczołu, a jeżeli potwierdzą, że to właśnie on szwankuje, leczenie endokrynologiczne.

Nadmierne pocenie i za­pach moczu wskazują na cho­roby nerek. Natomiast sama nadpotliwość może być wy­nikiem schorzeń wątroby. Dla pewności warto zrobić bada­nia podstawowe krwi i mo­czu oraz próby wątrobowe. 

W nadpotliwości wtór­nej kluczowe znaczenie ma przede wszystkim znale­zienie przyczyny i odpowied­nie jej leczenie. W przypadku otyłości będzie to normaliza­cja masy ciała, a w cukrzycy normalizacja poziomu cukru za pomocą odpowiednich leków. Co jeszcze możesz zrobić? Oto krótki prze­gląd sprawdzonych opcji. 

Co jeść przy nadpotliwości?

• Szparagi – mają właści­wości moczopędne i za­wierają asparaginę, która zmniejsza potliwość. 
• Szałwia - choć wciąż nie znamy mechanizmu jej działania, to jednak badania naukowe potwierdzają skuteczność tego zioła w leczeniu nadpo­tliwości. W jednym z badań pacjentce cierpiącej na raka płuca z przerzutami do wą­troby, u której w ciągu całego dnia wystąpiły zlewne poty, nasilające się w nocy i zmu­szające do kilkakrotnej zmia­ny ubrania, zalecono picie naparu z szałwii. Przygoto­wywano go, zalewając 2 łyżki liści 1-2 szklankami wrzącej wody i podawano do wypicia 100-200 ml 2-3 razy dzien­nie. Już po 3 dniach chora zauważyła, że potliwość zmniejszyła się do stopnia niezaburzającego codzienne­go funkcjonowania. Nawet gdy po kilku dniach ze wzglę­dów smakowych zredukowała ilość wypijanego naparu do 100 ml raz na dobę, hi­perhydroza nie powróciła. Badacze podejrzewają, że ta niezwykła skuteczność szałwii wynika z jej stymulu­jącego działania na korę nadnerczy, co pobudza wy­dzielanie glikokortykoidów. W badaniu klinicznym obej­mującym 30 kobiet w okresie menopauzy szałwia znacznie łagodziła objawy wegetatyw­ne (poty nocne i uderzenia gorąca), nie wpływając na stężenia estradiolu, prolaktyny oraz hormonu luteinizującego, folikulotro­powego i tyreotropowego. Autorzy badania sugerowali, że składniki aktywne rośliny prawdopodobnie bezpośred­nio wpływaja na układ dopa­minergiczny. Co istotne nie stwierdzili oni żadnych dzia­łań niepożądanych leczenia⁷. 

• Łopian (Arctium) – wzmacnia układ odpornościowy i wspo­maga funkcjonowanie nerek, ułatwiając wydalanie toksyn z organizmu. Pomaga również zredukować nadpotliwość. 2 łyżki suszonych liści, korze­nia lub nasion zalej 2 szklan­kami wrzącej wody i odstaw na 30 min. Następnie odcedź. Tak przygotowany napar pij 3-5 razy dziennie, w małych porcjach po pół szklanki. 
• Pokrzywa (Urtica) – działa moczopędnie, a zwiększając objętość wydalanego mo­czu, ogranicza tym samym ilość płynów usuwanych przez skórę. Ponadto po­maga zredukować nieprzy­jemny zapach potu. 2 łyżki ziół zalej 2 szklankami gorącej wody i gotuj na ma­łym ogniu pod przykry­ciem przez 5 min. Odstaw na 10 min, przecedź i prze­lej do termosu. Pij po pół szklanki 2-3 razy dziennie. 
• Pluskwica groniasta (Cimicifuga racemosa) – może zmniejszać potliwość u kobiet przecho­dzących menopauzę; według badań, redukuje ona także inne objawy naczynioru­chowe klimakterium⁸. 

• Kora dębu (Quercus corex) – z naparu przygotuj kąpiel. Zalej kilka łyżek zmielonej kory dębu wrzącą wodą i zaparzaj przez ok. 15 min, a następnie przecedź. Kąpiel nie powinna trwać dłużej niż 20 min. Kąpiel ziołowa w mieszance rumianku i kory dębu działa również anty­septycznie, przez co ograni­cza rozwój flory bakteryjnej na powierzchni skóry. 
• Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) – według trady­cyjnej medycyny chińskiej, a także według badań na zwierzętach, owoc cy­tryńca może zmniejszać nadmierną potliwość⁹. 
• Korzeń traganka błoniastego (Astragali radix) – jest stosowa­ny w tradycyjnej medycynie chińskiej do wzmacniania qi, budowania siły i wytrzyma­łości oraz łagodzenia pocenia się (w tym nocnych potów) i zmniejszania obrzęków¹⁰. 

Jak usunąć brzydki zapach?

Wydzielina gruczołów poto­wych ma neutralny zapach i dopiero gdy pod wpływem bakterii naturalnie wystę­pujących w naszej skórze ze składników potu wytwa­rzane są lotne cząsteczki i pojawia się nieprzyjemny odór – szczególnie w okolicy pach. Taki stan medycy okre­ślają bromhydrozą.

Naukowcy zauważyli, że u nastolatków za brzydki zapach potu naj­częściej odpowiadają bakterie Staphylococcus hominis, Staphylococcus epidermidis i Cutibacterium avidum. Analiza szlaków metabolicz­nych zwróciła uwagę na po­wiązanie produkcji kwasu izowalerianowego i octowego (dających kwaśny zapach) ze wzbogaconych enzymów S. epidermidis i S. hominis oraz produkcji przez nie siarki w ilości wystarczają­cej, by spowodować odór¹¹. 

Na szczęście brzydki zapach spod pach można pokonać. Czasami samo zachowanie odpowiedniej higieny – mycie raz dziennie oraz usunięcie owłosienia w okolicy, która się poci, może sprawić, że woń prze­stanie być tak intensywna. Warto stosować też mydło antybakteryjne, by zmniej­szyć ilość drobnoustrojów na skórze, a jednocześnie skutecznie usunąć wydzie­linę gruczołów potowych. 

Gąbki PUR 

Ich struktura przypomina wielokrotnie nałożone na sie­bie plastry miodu. Dzięki niej gąbka potrafi wchłonąć ogromne ilości cieczy i ku­mulować ją w wewnętrz­nych przestrzeniach, nie wypuszczając na zewnątrz nawet pod wpływem nacisku. To doraźne rozwiązanie dla osób cierpiących z powodu nadpotliwości stóp. Gąbki należy przyciąć po obrysie stóp i włożyć do butów. Mogą wchłaniać pot przez 12 godz. Następnie trzeba je wyrzucić. 

Leczenie miejscowe 

Terapię zazwyczaj rozpoczyna się od stosowania leków prze­ciwpotnych z solami glinu i cyrkonu, które mechanicz­nie zatykają ujścia gruczołów potowych¹². Część z nich do­stępna jest bez recepty. Choć można stosować je właściwie na każdy obszar ciała, nie tyle regulują one produkcję potu, ile jego wydzielanie przez przewody wyprowa­dzające gruczołów. Czasami powodują świąd i podrażnie­nie, dlatego nie każdy może je stosować.

Aby zminimali­zować podrażnienia, zaleca się stosowanie tego typu preparatów na noc i dokładne zmycie ich po przebudzeniu. Choć metoda ta jest mało inwazyjna i zazwyczaj skuteczna, nie sprawdza się u chorych z bardzo na­silonym poceniem, które uniemożliwia zaczopowa­nie przewodów wyprowa­dzających gruczołów. 

Farmakologiczne leczenie nadpotliwości

Ze względu na efekty ubocz­ne nie powinny być stosowa­ne długoterminowo. Należą do nich leki przeciwcholiner­giczne, blokujące przepływ acetylocholiny tak, by nie stymulowała ona pracy gru­czołów potowych. Są one stosowane w zwalczaniu nadpotliwości najczęściej w przypadku niepowodze­nia leczenia miejscowego. Nieliczne badania kliniczne potwierdziły, że hamują one wytwarzanie potu dzię­ki blokowaniu receptorów muskarynowych we włók­nach współczulnych¹³. 

Niestety, ich zastosowanie jest ograniczone, ponieważ nie hamują one tylko recepto­rów gruczołów ekrynowych, ale również inne. Powoduje to liczne efekty uboczne: su­chość w jamie ustnej, nieostre widzenie, zatrzymanie moczu i zaparcia. Mogą także zwięk­szać ryzyko demencji. Ostroż­ność w przyjmowaniu tych leków powinny zachować szczególnie osoby cierpiące na zaburzenia przewodu po­karmowego lub pracy serca. 

Druga farmakologiczna opcja to beta-blokery i ben­zodiazepiny – środki bloku­jące fizyczne objawy lęku (w tym pocenie). Działają na centralny układ nerwowy; najlepiej nadają się dla osób cierpiących na nadmier­ne pocenie epizodyczne, wywoływane stresującymi sytuacjami (np. wystąpienia publiczne, rozmowa w spra­wie pracy itp.). Należy sto­sować je bardzo ostrożnie, mogą bowiem uzależniać. 

Błyskawiczne odświeżenie 

Chusteczki nasączone sub­stancją o działaniu antycholi­nergicznym (glikopironium), przeznaczone do przecierania skóry pod pachami. Ze wzglę­du na miejscowe działanie, dają mniejsze efekty uboczne niż doustne leki antycho­linergiczne. Medykament ten dopuszczono do obrotu w Stanach Zjednoczonych w czerwcu 2018 r. jako spe­cyfik na receptę; w Polsce na razie nie jest dostępny¹⁴. 

Toksyna botulinowa 

Popularną i bardzo skutecz­ną metodą leczenia nadpo­tliwości pierwotnej pach, dłoni i twarzy są śródskórne zastrzyki z botoksu, czyli oczyszczonego białka pocho­dzącego z bakterii Clostridium botulinum, zwanego potocz­nie jadem kiełbasianym. Toksyna czasowo blokuje impulsy nerwowe, które sty­mulują gruczoły do produkcji potu¹⁵.

Terapię tę cechuje wysoka skuteczność – powo­duje całkowitą likwidację lub znaczne zmniejszenie nadpo­tliwości u niemal wszystkich leczonych pacjentów, a czas jej działania wynosi przeważ­nie 6-8 miesięcy¹⁶. W przy­padku stosowania toksyny botulinowej w okolicach pach efekt ten jest krótszy (4-5 mie­sięcy). U blisko połowy pa­cjentów pocenie zmniejsza się już w ciągu tygodnia. 

Zabieg trwa ok. 30 min. Iniekcje podaje się po uprzednim znieczuleniu newralgicznego miejsca spe­cjalnym kremem. Niestety, ze względu na konieczność stosowania dużych dawek toksyny zabieg jest kosztow­ny i należy go powtarzać przynajmniej raz w roku w celu utrzymania efektu¹⁷. 

Choć jest możliwe stosowa­nie botoksu również w przy­padku hiperhydrozy stóp, to jednak zabieg jest bardziej bolesny i mniej skuteczny niż na innych partiach ciała (według niektórych danych aż 50% pacjentów jest nie­zadowolonych z efektów). 

Jonoforeza 

Metoda ta polega na wpro­wadzeniu jonów do ze­wnętrznego odcinka prze­wodów wyprowadzających gruczołów potowych przy wykorzystaniu prądu elek­trycznego. Prawdopodobnie jej skuteczność wynika z za­mknięcia owych przewodów wyprowadzających i odnowy naskórka, co przywraca pra­widłowe wytwarzanie potu¹⁸.

To jedna z najskutecz­niejszych, a przy tym naj­tańszych metod leczenia hiperhydrozy. Zabieg polega na zanurzeniu rąk lub stóp w wodzie, przez którą prze­puszcza się pulsujący prąd stały. Na pachy nakłada się specjalne gąbki-elektro­dy. Powtarzające się sesje doprowadzają do stopnio­wego porażenia kanałów jonowych znajdujących się w gruczołach potowych.

Uważa się, że do zreduko­wania ilości wydzielanego potu metodą jonoforezy potrzeba 10-15 zabiegów wykonywanych z częstotli­wością co drugi dzień. Każdy z nich trwa ok. 10-20 min, a pierwsze zauważalne efekty kuracji pojawiają się przeważnie po 5-10 za­biegach i utrzymują przez kilka miesięcy. Po tym czasie należy je powtórzyć w celu podtrzymania efektu¹⁹. 

Co ciekawe, w jednym z badań wykazano, że za­stosowanie tej metody u dzieci z nadpotliwo­ścią dłoni w niektórych przypadkach redukowało nasilenie objawów także ze strony stóp. Sugeruje to, że w przypadku jontoforezy występuje biofeedback, czyli mechanizm biologicznego sprzężenia zwrotnego²⁰. 

Szybko i definitywnie za pomocą mikrofal

Mikrofale penetrują skórę na głębokość, na której znaj­dują się gruczoły potowe. Docierając do nich, powo­dują ich trwałe uszkodzenie (termolizę), co skutkuje nieodwracalnym zahamo­waniem wydzielania potu. Niewątpliwą zaletą tej proce­dury jest fakt, że do trwałej likwidacji nadpotliwości pach wystarczą 1-2 sesje. Jeśli konieczny jest drugi zabieg, wykonuje się go po 3 miesiącach od pierwszego.

Badania kliniczne potwier­dziły 90% skuteczności pojedynczej sesji. Efekty są trwałe, a hiperhydroza ustępuje na zawsze, ponie­waż zniszczone gruczoły potowe nie mają zdolności do regeneracji. Badania wy­kazują, że działanie takiego urządzenia skutecznie po­maga pacjentom, których pot ma szczególnie nieprzyjemny zapach (bromhydroza)²¹. 

Radiofrekwencja mikroigłowa 

Polega na nakłuciu skóry głowicą z nagrzanymi igłami. W wyniku zabiegu gruczoły potowe są wypalane. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym, jednak możli­we są podrażnienia, punkto­we krwawienie i niewielkie obrzęki, co może wiązać się z co najmniej kilkudniowym gojeniem się skóry. Zabieg należy zwykle powtórzyć²². 

Chirurgiczne leczenie nadpotliwości

W przypadku nadpotliwości pach odpornej na inne me­tody leczenia możliwe jest chirurgiczne wycięcie skóry i nadmiernie aktywnych gru­czołów potowych w tej oko­licy. Tzw. kurtaż dołu pacho­wego (operacja wykonywana w znieczuleniu miejscowym) uznaje się za prostą, pozba­wioną komplikacji metodę leczenia, która przynosi długotrwały efekt²³.

Meto­da ta polega na usunięciu tkanki gruczołowej z dołów pachowych poprzez nacięcia w skórze. Niestety po zabie­gu pozostają blizny, które przez jakiś czas mogą utrud­niać poruszanie ramionami. Inną metodą operacyjną jest liposukcja dołu pa­chowego, czyli odessanie tkanki tłuszczowej spod pach za pomocą tzw. kaniul (plastikowych rurek), wpro­wadzanych przez kilkumili­metrowe nacięcia w skórze. 

Sympatektomia 

Ze względu na towarzyszące jej ryzyko zarezerwowana jest tylko dla najcięższych przypadków hiperhydrozy. Operacja polega na znisz­czeniu nerwowych zwo­jów współczulnych lub przecięciu włókien, które unerwiają gruczoły poto­we w danej okolicy ciała. Wcześniej jednak warto zapoznać się z listą towa­rzyszących jej częstych powikłań, wśród których poczesne miejsce zajmują bardzo przykre nerwobóle oraz… nadpotliwość kom­pensacyjna, która pojawia się u większości pacjentów.²⁴