Dieta i suplementy pomogą przy atopowym zapaleniu skóry (AZS)

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Teraz jednak coraz częściej odczuwam świąd i suchość skóry i obawiam się, że może wracać.  Staramy się z mężem o dziecko i zastanawiam się, czy będzie ono bardziej narażone na AZS, jeśli ja na nie cierpię? Perspektywa ciąży zniechęca mnie również do stosowania sterydów czy innych silnych leków. Czy istnieją bezpieczniejsze sposoby na tę dermatozę?

Atopowe zapalenie skóry (wyprysk atopowy, egzema) to przewlekła, nawracająca choroba o złożonej etiologii. Typowym jej objawem jest silny świąd, często zmuszający do stałego drapania się, co jeszcze bardziej uszkadza skórę. Charakterystyczna jest też jej nadmierna suchość.

Co gorsza od 2. połowy ubiegłego wieku w większości rozwiniętych krajów zachodnich wyraźnie wzrasta zapadalność na to schorzenie - cierpi na nie nawet 20% dzieci (u 95% pierwsze objawy pojawiają się przed 5. r.ż.). Chociaż stosunkowo rzadko atopowe zapalenie skóry rozwija się dalej w życiu dorosłym (częstość występowania szacuje się na 2-10% populacji), to jeśli już do tego dojdzie, charakteryzuje się cięższym przebiegiem i znaczną opornością na leczenie¹. Po prześledzeniu historii choroby ponad 7 tys. pacjentów w ramach badania PEER (Pediatric Eczema Elective Registry) naukowcy stwierdzili, że w wieku 20 lat zaledwie 50% pacjentów nie odczuwało dolegliwości w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Eksperci doszli do wniosku, że atopowe zapalenie skóry "jest najprawdopodobniej dożywotnim schorzeniem"².

Jeśli choroba ta nie przemija w pierwszych latach życia, wraz z wiekiem zmienia się jej obraz. U małych dzieci (do 2. r.ż.) stwierdza się najczęściej pęcherzyki, grudki, a nawet strupy z sączącą się wydzieliną na policzkach, czole czy głowie. Starsze (między 2. a 12. r.ż.) mają suche, łuszczące się grudki na wewnętrznych częściach nadgarstków, łokci i kolan, a u osób dorosłych podobne zmiany występują na twarzy, karku, dłoniach oraz stopach.

Patogeneza atopowego zapalenia skóry jest niezwykle złożona i niejednoznaczna. Na pewno w co najmniej części przypadków choroba ma podłoże dziedziczne. Uważa się, że w jej rozwój zaangażowane jest ok. 60 genów, a głównym problemem są mutacje tego, który koduje filagrynę (FLG) - jego uszkodzenie powoduje rozluźnienie połączeń między komórkami naskórka oraz utratę wody, co prowadzi do rozwoju zapalenia i typowych dla egzemy zmian skórnych³.

Teorię dziedziczności potwierdzają też obserwacje pacjentów. U ok. 70% z nich w wywiadzie rodzinnym stwierdza się obciążenie atopią, a gdy oboje rodzice chorują, ryzyko choroby u dziecka wzrasta z 5-15% (tyle wynosi w populacji ogólnej) do aż 80%⁴.

Jednak samo DNA to nie wszystko - czynniki środowiskowe wydają się w patogenezie atopowego zapalenia skóry co najmniej równie ważne. Szczególną rolę odgrywają tu poród przez cesarskie cięcie, klimat (niskie temperatury na zewnątrz, mała wilgotność oraz ograniczona ekspozycja na światło słoneczne sprzyjają rozwojowi i zaostrzeniom choroby), mieszkanie w mieście, ekspozycja na zanieczyszczenia powodowane przez ruch samochodowy, palenie tytoniu, otyłość (adypokiny pełnią ważną funkcję w rozwoju zapalenia w AZS), stosowanie środków higienicznych zawierających proteazy lub alkohol oraz przyjmowane leki (m.in. środki przeciwwirusowe, antyhistaminowe, sterydy, znieczulające i przeciwnowotworowe oraz antybiotyki - każda terapia tymi ostatnimi w dzieciństwie zwiększa ryzyko o 7%)⁵.

Czynnikami indukującymi chorobę są też centralne ogrzewanie, środki piorące, chlorowana woda w basenach lub twarda wodociągowa (wysoka zawartość minerałów może nasilać objawy). Zaostrzenia prowokuje też noszenie syntetycznych ubrań powodujących przegrzewanie ciała.

Tak naprawdę jednak istnieje wiele potencjalnych czynników, które mogą wywoływać atopowe zapalenie skóry lub zaostrzać jego przebieg. W zależności od indywidualnej podatności podrażnienia powodują np. roztocze kurzu domowego, sierść zwierząt i niektóre rośliny, a także jedzenie, zwłaszcza jajka, orzechy, mleko, ryby, soja i pszenica oraz dodatki do żywności, takie jak środki konserwujące i barwniki.

Istotną rolę odgrywają również stres i niepokój. Po pierwsze badania mierzące jakość życia wykazały, że dzieci chorujące na AZS odczuwają większe upośledzenie w porównaniu z maluchami cierpiącymi na inne choroby przewlekłe (np. cukrzycę). Po drugie silny stres wpływa na układ neuroendokrynny i odpornościowy, a także zmienia czynność bariery skórnej. W jednym z badań sugerowano, że nawet 70% chorych na AZS doświadczyło go przed wystąpieniem objawów choroby⁶.

Istnieją również czynniki, którym przypisuje się prewencyjne znaczenie. Najbardziej znany ochronny wpływ wywiera tu karmienie piersią. Podobnie wczesny kontakt z trzodą chlewną lub psem, a także z endotoksynami bakteryjnymi, zmniejsza ryzyko zachorowania - w tym ostatnim przypadku nawet o połowę.

Reasumując, przyczyna atopowego zapalenia skóry została dotąd słabo poznana, ale uważa się, że choroba jest wynikiem predyspozycji genetycznych i środowiskowych, zmian czynności układu immunologicznego oraz wpływów psychologicznych.

Sama terapia nie jest wcale doskonalsza niż nasze aktualne rozumienie przyczyn AZS. Częściowo problem wynika z faktu, że leczenie standardowo ordynowane w tym schorzeniu rzadziej sięga dalej niż w głąb skóry. Wiele maści i leków doustnych łagodzi objawy, nie wpływając na przyczyny choroby, a niektóre z nich dają liczne objawy uboczne, tak samo dotkliwe, jak sama egzema. Przykładowo kremy oparte na sterydach, jeśli są używane przez dłuższy czas, mogą powodować podrażnienie, odbarwienie i tzw. ścieńczenie skóry, podczas gdy nowocześniejsze preparaty immunomodulujące do stosowania zewnętrznego - takrolimus i pimekrolimus - połączono z nowotworami skóry⁷.

Glikokortykosterydy (GSK) kontra atopowe zapalenie skóry

Podstawą konwencjonalnej terapii pozostaje miejscowe stosowanie przeciwzapalnych glikokortykosteroidów (GSK). Choć jest to tzw. leczenie pierwszego rzutu, wybór odpowiedniego preparatu stanowi wyzwanie, ponieważ musi uwzględniać m.in. wiek pacjenta, stopień ciężkości objawów czy lokalizację i charakter zmian. Znaczenie ma nawet postać, w jakiej GSK zostanie podany: najsłabiej działają postać płynna lub krem, a najsilniej - maść lub żel⁸.

Należy przy tym pamiętać, by leków z tej grupy nie stosować przewlekle. Zaleca się używanie ich przez maksymalnie 10-15 dni pod rząd, choć istnieją różne strategie (np. 5 dni smarowania i 2 dni przerwy).

Dodatek do GSK innych składników, np. mocznika czy kwasu salicylowego, pozwala na szybsze pozbycie się nadmiernego pogrubienia i zmiękczenie skóry, a mentolu - na zmniejszenie świądu.

Sterydy w leczeniu AZS

Większość lekarzy jest zdania, że w okresach zaostrzeń mogą pomóc silnie działające preparaty sterydowe. Należy jednak pokrywać nimi tylko zmienione chorobowo miejsca i stosować je jak najkrócej, gdyż w dłuższej perspektywie zaburzają wchłanianie wapnia, wypłukują potas, powodują zatrzymanie sodu i płynów w organizmie, mogą wywoływać podrażnienie, a nawet posterydową zaćmę.

Emolienty złagodzą objawy AZS

Codzienna pielęgnacja skóry z AZS pomaga minimalizować dokuczliwe objawy choroby. Najważniejsze jest systematyczne nawilżanie i natłuszczanie emolientami, czyli substancjami na bazie olejów mineralnych. Wytworzona dzięki nim warstwa lipidowa zapobiega utracie wody, zwiększa elastyczność skóry, łagodzi stan zapalny i zmniejsza świąd. Ważne jest jednak regularne i prawidłowe stosowanie emolientów, aż do uzyskania stanu nawilżenia naskórka jak u osoby zdrowej. Dane z badań klinicznych sugerują, że może to zmniejszać częstość i ciężkość choroby oraz ograniczyć zapotrzebowanie na GSK⁹.

Fototerapia poprawia skórę pacjentów z egzemą

Leczenie światłem to jeden ze sposobów na zmniejszenie zapalenia w obrębie skóry, który jednocześnie znacząco zmniejsza aktywność limfocytów T oraz komórek dendrytycznych w zakresie prezentacji antygenów. Fototerapia jest skuteczną metodą leczenia atopowego zapalenia skóry, jednak ze względu na działania uboczne (poparzenia, zbyt wczesne starzenie się skóry, ryzyko raka) stosuje się ją jedynie u dorosłych pacjentów¹⁰.

Dieta, która złagodzi objawy atopowego zapalenia skóry

Wysokoprzetworzone zboża, czerwone mięso oraz nasycone kwasy tłuszczowe mogą zwiększać ryzyko AZS, z kolei ryby, orzechy, warzywa i owoce - redukować. Problem polega jednak na tym, że wiele zależy od indywidualnej wrażliwości na pokarmy (w tym alergii), dlatego dzisiaj uznaje się, że rola diety eliminacyjnej w AZS jest co najmniej dyskusyjna i należy zlecać ją zgodnie z wynikami obserwacji i testów alergicznych. Aby udowodnić, że dany pokarm wywołuje objawy choroby, przeprowadza się test prowokacji z podwójnie ślepą próbą i kontrolą placebo¹¹.

Niemniej jednak warto wnikliwie obserwować, czy poszczególne produkty wpływają na nasilenie objawów. W Polsce zaostrzenia wyprysku atopowego u dzieci często obserwuje się po spożyciu czekolady, ponieważ zawiera ona nikiel, białko mleka i orzechy¹².

Psychoterapia pomoże pacjentom z egzemą

Jako że czynniki związane ze stresem wpływają na rozwój egzemy, eksperci zainteresowali się terapiami zmniejszającymi jego poziom. Pierwsze prace z zakresu psychodermatologii wysunęły hipotezę, że redukcja stresu u chorych na AZS może zapobiegać zmianom patologicznym w układzie immunologicznym i neurohormonalnym. Metaanaliza badań technik psychologicznych u chorych na AZS pokazała, że dają one "istotną poprawę" ciężkości egzemy oraz takich jej objawów jak świąd czy drapanie¹³.

Również pierwsze badania przypadków klinicznych dotyczące psychoterapii u dorosłych z opornym na leczenie AZS wykazały ustępowanie zmian skórnych, poprawę stanu psychicznego, lepszą odpowiedź na frustrację, a także redukcję drapania w odpowiedzi na świąd¹⁴.

Terapia poznawczo-behawioralna i egzema

W randomizowanym badaniu kontrolnym naukowcy przetestowali 4 różne strategie u chorych na AZS: program edukacyjny, trening autogenny, terapię poznawczo-behawioralną oraz połączenie edukacji z terapią poznawczo-behawioralną. Wszystkie porównywano ze standardową opieką.

Po roku okazało się, że trening autogenny i terapia poznawczo-behawioralna były lepsze zarówno od standardowej opieki, jak i od programu edukacyjnego. Pozwalały również na zmniejszenie dawki stosowanych kortykosteroidów¹⁵.

Hipnoza pomocna przy atopowym zapaleniu skóry

Badanie przeprowadzone z udziałem 20 dzieci z ciężkim, opornym na leczenie AZS u 19 z nich wykazało istotną subiektywną i obiektywną poprawę po hipnozie¹⁶. Co więcej, zmniejszenie odczuwania świądu i drapania, a także poprawa zaburzeń snu oraz nastroju utrzymywały się u większości z nich przez kolejne 18 miesięcy obserwacji.

Mechanizm, w którym hipnoza powoduje poprawę objawów i zmian skórnych w chorobach dermatologicznych nie został wyjaśniony, ale prawdopodobnie angażuje ona autonomiczny układ nerwowy.

Wet wrapping nawilża skórę atopową

Mokre opatrunki pozwalają na doprowadzenie wilgoci w głąb skóry, co pomaga chronić ją przed uszkodzeniem spowodowanym nadmiernym drapaniem. Poprzez wystawienie skóry na działanie środowiska charakteryzującego się wilgotnością 100% znacząco zmniejsza się świąd. Następnie częściowe odparowanie wody (do poziomu wilgotności ok. 60%) stymuluje zakończenia włókien nerwowych odpowiedzialnych za odczucie zimna, co zmniejsza uczucie świądu przewodzone drogą nerwów bólowych do ośrodkowego układu nerwowego¹⁷. Takie okłady ograniczają również rumień oraz hamują odpowiedź zapalną.

Częstotliwość stosowania mokrych opatrunków powinna być uzgodniona z lekarzem specjalistą. Po kilkudniowej terapii, gdy stan skóry znacząco się poprawi, należy przejść na metodę opatrunków suchych. Wet wrapping przynosi najlepsze efekty u osób z umiarkowaną lub ciężką odmianą AZS.

Kwasy omega-3 w diecie osób z AZS

Nawet jeśli rola diety u pacjentów z egzemą nie jest jednoznaczna, bezsprzecznie niektóre składniki odżywcze są im szczególnie potrzebne.

Przede wszystkim znane z działania przeciwzapalnego kwasy tłuszczowe omega-3 wydają się obiecującym środkiem w leczeniu egzemy. W jednym z badań dorośli przyjmujący codziennie 5,4 g kwasu dokozaheksaenowego (DHA) już po 2 miesiącach odnotowali znaczące złagodzenie objawów atopowego zapalenia skóry w porównaniu z grupą kontrolną¹⁸. Podobne rezultaty osiągnięto w innym eksperymencie, w którym chorzy zażywali suplement zawierający 1,8 g kwasu eikozapentaenowego (EPA)¹⁹.

Probiotyki i atopowe zapalenie skóry

Wiele badań wykazało, że te korzystne bakterie są pomocne w leczeniu AZS, zwłaszcza u dzieci. U dorosłych połączenie 2 szczepów (Lactobacillus salivarius LS01 i Bifidobacterium breve BR03) okazało się łagodzić objawy AZS skuteczniej niż placebo20. Poza tym istnieją dowody na to, że probiotyki przyjmowane doustnie mogą zapobiegać egzemie²¹.

Inne badania sugerują, że również prebiotyki, stanowiące pożywkę dla pożytecznych bakterii, mogą zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia AZS u dzieci z grupy wysokiego ryzyka. Mieszankę opracowaną na bazie składu kobiecego mleka przez 6 miesięcy podawano noworodkom, których rodzice cierpieli na wyprysk atopowy, astmę lub alergiczny nieżyt nosa. Objawy AZS rozwinęły się u 10 spośród 102 dzieci (w grupie kontrolnej - u 24 na 104)²².

Niedobory cynku powiązano z AZS

W jednym z badań wykazano, że dzieci cierpiące na atopowe zapalenie skóry miały niższą zawartość tego pierwiastka we włosach niż zdrowe maluchy, a zażywanie suplementów przyniosło u nich poprawę już po 2 miesiącach²³.

Sugerowane dawkowanie: przez pierwszy miesiąc 15 mg cytrynianu cynku 3 razy dziennie, potem 2 razy dziennie przez miesiąc, a następnie raz dziennie.

Ziołowe kremy, które łagodzą objawy atopowego zapalenia skóry

Tego typu preparaty mogą być pomocne, a czasem nawet równie skuteczne, jak leki konwencjonalne. 10% maść sporządzana z 95% wyciągu etanolowego z nasion łubinu (Lupinus termis) daje efekty podobne do tych osiąganych przez sterydy. Także żele i kremy zawierające lukrecję (Glycyrrhiza glabra), rumianek, leszczynę i ziele dziurawca zwyczajnego mogą łagodzić objawy²⁴.

Polecane są również kosmetyki pielęgnacyjne o działaniu przeciwzapalnym (z ogórecznikiem lekarskim, mocznikiem lub wiesiołkiem).

Brzoza wspomaga leczenie atopowego zapalenia skóry

Etanolowe wyciągi (intrakty) z jej liści wpływają na aktywność tyrozynazy uczestniczącej w procesach powstawania barwników skóry (tzw. melanin) w melanocytach. W jednym z badań etanolowy wyciąg z brzozy hamował procesy utleniania oraz wiązał i usuwał jony miedzi, stąd - zdaniem jego autorów - może być przydatnym składnikiem kosmetyków wybielających i antyoksydacyjnych²⁵.

W innym eksperymencie naukowcy podawali myszom doustnie ekstrakty z kory brzozy. Okazało się, że hamowało to rozwój zmian skórnych podobnych do tych w przebiegu atopowego zapalenia skóry, powodując m.in. znaczące obniżenie nasilenia objawów, zmniejszenie swędzenia oraz ograniczenie rozwoju komórek zapalnych w skórze właściwej²⁶.

Kannabinoidy łagodzą świąd towarzyszący egzemie

W jednym z badań stosowanie kremu z kannabinoidami 2 razy dziennie przez 3 tygodnie całkowicie wyeliminowało ciężki świąd u 8 z 21 pacjentów z AZS. Naukowcy przypuszczają, że za pomocą kremu udało się zlikwidować suchość skóry, która prowadzi do świądu. Zespół analizujący literaturę związaną z tym tematem zwrócił uwagę na to, że substancje zawarte w konopiach mogą być skuteczne w walce z różnymi dermatozami (np. wypryskami, łuszczycą, atopowym i kontaktowym zapaleniem skóry), głównie ze względu na właściwości przeciwzapalne²⁷.

Codzienna pielęgnacja atopowej skóry

Oprócz kremów i suplementów w leczeniu AZS dużą rolę odgrywa unikanie czynników drażniących, a także prawidłowa higiena. Aby ograniczyć uszkodzenia skóry, zamiast kąpieli należy brać prysznic pod letnią wodą i natychmiast po nim nakładać maści natłuszczające, co zapobiegnie odwodnieniu.

Prace domowe wymagające moczenia rąk lub kontaktu z detergentami powinno się wykonywać w rękawiczkach.

Artykuł pt. "Atopowe zapalenie skóry" ukazał się w numerze Listopad 2018 >>