Nasze magazyny
Chromaniem przestankowym fachowo określa się zaburzenia chodzenia spowodowane bólem kończyny, który ustępuje po krótkim odpoczynku i nawraca po ponownym podjęciu marszu. Jest ono objawem charakterystycznym dla niedokrwienia kończyn, a wynika ze zwężeń lub niedrożności w obrębie tętnic obwodowych. Może być również symptomem zwężenia tętnic zaopatrujących kończyny górne, wówczas mówimy o tzw. chromaniu kończyny górnej.
Choroba rozwija się powoli i bardzo łatwo przeoczyć pierwsze dolegliwości. Chorzy często nie zwracają uwagi na ochłodzenie i bladość kończyn, a lekki ból, który początkowo pojawia się w łydce podczas chodzenia po płaskim terenie, składają na karb przemęczenia mięśni bądź niewygodnych butów. Z czasem jednak staje się on coraz silniejszy. Przeważnie pojawia się w łydce, rzadko w stopie, a tylko wyjątkowo w udzie, biodrze lub pośladku. Jednak czasami do nich promieniuje.
Stopnie zaawansowania niedokrwienia
W celu ustalenia wskazań do operacji oraz rokowania określa się stopień niedokrwienia kończyny, najczęściej wg czterostopniowej klasyfikacji Fontaine'a:
- I stopień - bez objawów
- II stopień - chromanie przestankowe
- III stopień - bóle spoczynkowe
- IV stopień - martwica, zgorzel
U niektórych osób jedynym objawem rozwijającego się schorzenia jest drętwienie stopy - tak silne, że nie można na niej pewnie stanąć. Gdy chory przystanie i odpocznie, drętwienie i ból ustępują, jednak powracają po przejściu dystansu zbliżonego do poprzedniego. Odległość, jaką można przejść bez bólu, zależy w dużej mierze od tempa chodzenia. Szybki marsz lub wchodzenie pod górę wymagają zwiększonej pracy mięśni i dlatego ból może pojawiać się wcześniej. Z tej przyczyny sposób poruszania się osób cierpiących na chromanie przestankowe nazywa się chodem telegrafisty, bo rytm ich spaceru przypomina wysyłanie sygnałów - chód, ból, stop, chód, ból, stop.
Co ciekawe, u wielu osób cierpiących na tę dolegliwość dystans chromania, czyli odległość jaką chory przechodzi do wystąpienia pierwszych objawów bólowych, może nie zmieniać się przez lata, a nawet wydłużać. Świadczy to o zahamowaniu postępu niedokrwienia. Jeśli jednak ból zacznie pojawiać się niezależnie od chodzenia, nawet gdy się odpoczywa, to znak, że choroba się pogłębia. Bóle takie określa się mianem spoczynkowych. Początkowo umiejscowione są w palcach, później obejmują stopę, a nawet podudzie1.
Najczęstszą przyczyną chromania jest miażdżyca. Jednak może ono być także objawem m.in. zakrzepowo-zarostowego zapalenia tętnic (choroba Buergera), zwężenia (koarktacji) aorty, choroby Takayasu, urazu lub uszkodzenia popromiennego tętnicy, tętniaka oraz zespołu biodrowego występującego u rowerzystów i dyskopatii lędźwiowych połączonych z istnieniem wąskiego kanału rdzeniowego2.
Każdy, kto odczuwa podobne dolegliwości, powinien przebadać cały układ sercowo-naczyniowy, bo chorzy z chromaniem przestankowym są 4-krotnie bardziej narażeni na jego schorzenia. Warto wykonać USG Doppler, które pozwala ocenić przepływy krwi w dużych tętnicach, a także ujawnia zwężenia i niedrożność tętnic, złogi miażdżycowe i uszkodzenia naczyń. Gdy badanie ultrasonograficzne wykryje zmiany w tętnicach, prócz specjalistycznego leczenia konieczna jest też zmiana trybu życia. Poza czynnikami, które wprawdzie zwiększają ryzyko niedokrwienia, lecz nie podlegają w żaden sposób modyfikacji (jak wiek i płeć) istnieje szereg takich, które można skutecznie kontrolować i co ważniejsze - modyfikować z korzyścią dla swego stanu zdrowia.
Lecz cukrzycę oraz hipertensję
Zarówno diabetycy, jak i nadciśnieniowcy powinni kontrolować swoje schorzenia, bowiem każde z nich przyczynia się do rozwoju miażdżycy i, w konsekwencji, chromania. Jednym z istotnych sposobów na zmniejszenie ryzyka rozwoju tej dolegliwości, a przy tym korzystnym dla przebiegu terapii chorób pierwotnych, jest zrzucenie zbędnych kilogramów. Poza tym otyłość obciąża stopy i dlatego jest szczególnie niebezpieczna u osób z upośledzonym krążeniem obwodowym. Niedokrwione tkanki silnie reagują na uraz związany z nadmiernym obciążeniem. Ponadto, jak wykazały badania, zrzucenie zbędnych kilogramów pozwala wydłużyć dystans chromania3.
Koniec z dymkiem
Mama powinna bezwzględnie unikać palenia tytoniu. Rzucenie nałogu to fundament leczenia i czynnik warunkujący skuteczność poniższych metod. Od 75 do 90% pacjentów z chromaniem stanowią palacze. Palenie tytoniu zwiększa ryzyko rozwoju miażdży tętnic obwodowych 2-3-krotnie, a chorzy na miażdżycę, którzy nadal palą są bardziej zagrożeni postępem choroby oraz wystąpieniem zawału serca, udaru mózgu i zgonem. Palenie papierosów powoduje wzrost tlenku i dwutlenku węgla we krwi oraz spadek stężenia tlenu, na niedobór którego cierpią mięśnie nóg. Dodatkowo nikotyna powoduje obkurczenie tętnic oraz sprzyja tworzeniu się skrzeplin, a więc ogranicza dopływ krwi pod wieloma względami.
Płacz i ćwicz
Spacery i marsze, jazda na rowerze mają olbrzymie znaczenie dla osób z przewlekłym niedokrwieniem kończyn dolnych. Chodzenie to najskuteczniejsza terapia, ponieważ dzięki niemu w kończynie wytwarza się tzw. krążenie oboczne, czyli naturalny by-pass, zastępujący częściowo nieczynne tętnice. Polecane są 2-3 codzienne spacery trwające od 30 do 60 min. Osoby starsze powinny chodzić z szybkością ok. 50 kroków na minutę, natomiast młodsze szybciej1. Najlepiej jest zatrzymywać się przed wystąpieniem bólu lub chodzić tak wolno, by się nie pojawiał. Z praktyki lekarskiej wiadomo, że u większości chorych po treningu uzyskuje się wydłużenie dystansu chromania od 50 do 200%4. Jak również wielu chorych, którzy systematycznie spacerowali uniknęło operacji.
Niedokrwione nogi wymagają dużo wysiłku fizycznego. Dlatego wskazane jest jeżdżenie zarówno na zwykłym, jak i stacjonarnym rowerze (możesz go ustawić przed telewizorem). Zamiast stacjonarnego roweru można też wypożyczyć lub kupić rotor, czyli przyrząd pozwalający na chodzenie w miejscu. Zaleca się go nawet pacjentom w trzecim okresie zaawansowania choroby. Bardzo dobre wyniki przynosi trening marszowy na bieżni ruchomej, wykonywany pod okiem doświadczonego fizykoterapeuty. Przeprowadzany 3 razy w tygodniu przez 30 min przez co najmniej kilka tygodni jest najbardziej skutecznym leczeniem zachowawczym przewlekłego niedokrwienia kończyn.
Smutne fakty
- W Polsce z powodu przewlekłego niedokrwienia kończyn dolnych zgłasza się corocznie po raz pierwszy do lekarza ok. 40 tys. chorych, spośród których aż 10% kwalifikuje się jedynie do odjęcia nogi!
- U ponad 98% z nich przyczyną niedokrwienia jest miażdżyca.
- Większość chorych to osoby, po 50 r.ż., jednak ok. 30% stanowią osoby młode.
- Mężczyźni chorują czterokrotnie częściej niż kobiety.
- U ok. 45% chorych z niedokrwieniem kończyn współistnieje nadciśnienie tętnicze, u przeszło 30% choroba niedokrwienna serca, a u 15-20% miażdżyca tętnic zaopatrujących mózg.
Jeśli Twoja mama nie jest w stanie wykonywać takiego wysiłku, zalecane są ćwiczenia stacjonarne. Warto wesprzeć je gimnastyką, która usprawni przepływ krwi. Jednak intensywne ćwiczenia fizyczne są przeciwwskazaniem w sytuacji, gdy chory cierpi na ciężkie niewyrównywalne choroby serca oraz płuc, podobnie jak w przypadku znacznego niedokrwienia kończyn dolnych objawiającego się bólami spoczynkowymi.
Ostrożnie z ogrzewaniem stóp!
Osoby z chromaniem przestankowym są szczególnie wrażliwe na zimno, co wynika z utrudnionego krążenia krwi. Mimo to sztuczne ogrzewanie nóg (np. poduszka rozgrzewająca czy butelka z gorącą wodą) jest stanowczo odradzane. Aby odprowadzić ciepło, niezbędne jest prawidłowe krążenie krwi, tymczasem przy jej ograniczonym przepływie łatwo dochodzi do oparzeń skóry. Najlepiej zatem nosić luźne wełniane skarpety.
Ubierz się z głową
Istotne są także wygodne buty, dostosowane odpowiednio do pory roku. Zimą konieczne jest dość ciepłe obuwie ze względu na to, iż źle ukrwione stopy marzną bardziej niż normalnie. Buty powinny być wygodne i luźne - ponad 1 cm dłuższe od stopy i na tyle szerokie, by nie uciskały grzbietowej części stopy, palców ani pięty. Nie należy nosić także mocno obciskających skarpetek lub podkolanówek, gdyż będą one dodatkowo blokowały przepływ krwi. Nie wolno nosić podwiązek ani pończoch.
Racjonalna dieta
Osoby cierpiące na chromanie przestankowe powinny unikać jedzenia tłuszczów zwierzęcych oraz wysokotłuszczowych produktów mlecznych, a więc tłustych serów, śmietany i masła. Niewskazane są jaja i podroby. Należy też wykluczyć z jadłospisu produkty przetworzone. Najlepiej zastąpić je olejami roślinnymi, rybami, kaszami oraz warzywami i owocami, gdyż mają one istotny wpływ na zmniejszenie ryzyka rozwoju choroby. Korzystne będzie dodawanie do sałatek oliwy z oliwek wraz z czosnkiem, który znakomicie wpływa na równowagę lipidową oraz eliminuje substancje miażdżycogenne.
Ziołowe wspomaganie
Krążenie usprawnią: iglica włoska (Erodium) w postaci naparu lub kapsułek, wyciąg z miłorzębu (Ginkgo biloba) i z owoców głogu (Crataegus) w kapsułkach oraz do stosowania zewnętrznego kremy lub okłady z wyciągiem z kasztanowca gorzkiego. Dobre działanie wykazuje oparty na medycynie tybetańskiej preparat Padma, jak również Kyuru.
Dbaj o nogi
Osoby z chorobami tętnic kończyn dolnych powinny unikać skaleczeń, oparzeń, odmrożeń i innych mechanicznych uszkodzeń. Urazy stóp prowadzą u nich do poważnych zakażeń, a w konsekwencji nawet do amputacji. Medycy zalecają codzienną inspekcję skóry nóg oraz mycie ich mydłem w ciepłej, a nie gorącej wodzie. Następnie należy delikatnie wytrzeć nogi ręcznikiem, zwracając szczególną uwagę na przestrzenie między palcami. Warto też posypywać palce talkiem.
Wszelkie uszkodzenia naskórka na niedokrwionej kończynie trzeba jak najszybciej zgłosić lekarzowi3. Przed przystąpieniem do obcinania paznokci stopy należy najpierw moczyć je przez 20 min w ciepłej wodzie z sodą, a następnie skracać je, obcinając prosto nad opuszką, bez przycinania bocznych części. Jeżeli mama ma kłopoty ze wzrokiem, nie powinna już sobie sama obcinać paznokci1.
Jak odpoczywać?
Istotną rolę w czasie choroby odgrywa odpowiednie ułożenie chorej kończyny. Z nogi nadmiernie lub zbyt długo opuszczonej utrudniony jest odpływ krwi, czego następstwem jest jej zastój w żyłach i powstawanie obrzęków stopy, a czasami nawet podudzia. Chorym na chromanie przestankowe zaleca się układanie nóg nieco poniżej poziomu serca.
Olej lniany
Dzięki wysokiej zawartości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) hamuje zlepianie płytek krwi i stymuluje prawidłowe stężenie tłuszczów we krwi, co zapobiega tworzeniu się zatorów w naczyniach krwionośnych i usprawnia krążenie. Dlatego olej lniany warto włączyć do diety w profilaktyce i leczeniu wszystkich chorób krążeniowych.
Regularnie rób badania
Ciśnienie krwi, cholesterol i trójglicerydy bezwzględnie wymagają stałej kontroli5.
Wypij drinka od czasu do czasu
Umiarkowane spożywanie alkoholu zapewnia efekt profilaktyczny na tej samej zasadzie co aspiryna (rozrzedza krew).
Maksymalne dawki: mężczyźni 13-24 g, kobiety 7-12 g dziennie.
Pokochaj ostropest plamisty
To roślina oczyszczająca krew z toksyn, a tym samym rozrzedzająca krew jak aspiryna lub alkohol, jednak nie natychmiast. Suplementacja powinna trwać stale z przerwami uniemożliwiającymi przyzwyczajenie się organizmu do substancji czynnych zawartych w ostropeście.
Bibliografia
- Prof. Wojciech Nostrzyk, Miażdżyca i inne choroby tętnic obwodowych, PZWL, Warszawa 2005
- https://goo.gl/EWKXat
- European Journal of Vascular and Endovascular Surgery, 2000; 19: S66ƒS114
- JAMA 1995 Sep 27;274(12):975-80
- https://goo.gl/zrjZss
- https://goo.gl/74qg3X
- https://goo.gl/5ksyEE
A może witamina E?
Od 1953 r. opublikowano 5 badań z randomizacją oceniających przydatność witaminy E w leczeniu chromania przestankowego. Choć ich wyniki są częściowo zachęcające, to medycy zastrzegają, że wciąż nie ma przekonujących danych, aby zalecić rutynowe stosowanie witaminy E u chorych z chromaniem przestankowym6.
Ćwiczenia dla zaawansowanych
Osobom, które mają już poważne niedokrwienie kończyn dolnych, zaleca się wykonywanie ćwiczeń wg metody Ratschowa. Najpierw w pozycji poziomej trzeba unieść nogi pod kątem 45 stopni i utrzymać je w tym ułożeniu aż do pojawienia się bólu. Następnie opuścić je na podłogę i pozostawić w tej pozycji przez ok. 2 min. Potem, leżąc, odpocząć przez 2-3 min i wykonać ćwiczenie ok. 5 razy. Całość należy powtarzać kilka razy dziennie.
Zestaw pigułek
Skuteczność leczenia zależy od zdyscyplinowania pacjenta. Aby choroba nie postępowała i dawała mniej powikłań, należy przyjmować leki przeciwpłytkowe (kwas acetylosalicylowy), obniżyć poziom cholesterolu LDL poniżej 100 mg/dl (do 70 mg/ dl przy dużym ryzyku chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy) oraz ustabilizować ciśnienie tętnicze na poziomie poniżej 140/90 mmHg (u pacjentów z cukrzycą i chorobami nerek nie powinno przekraczać 130/80 mmHg). Warto też stosować suplementa cję l-karnityną oraz kwasami omega-3.
Kiedy operacja?
Gdy dystans chromania przestankowego waha się w granicach 100 m, a nie pojawiły się jeszcze bóle spoczynkowe, zabieg chirurgiczny przynosi największe korzyści. Niestety, znakomita większość chorych zgłasza się do lekarza w późnym okresie niedokrwienia, gdy dystans uległ już skróceniu do 30 kroków.
Operacja zazwyczaj polega na utworzeniu nowych dróg przepływu krwi, czyli stentgrafów lub by-passów. Umożliwia to trwałe uratowanie kończyny nawet u 85-90% chorych. Wieloletnia poprawa ich stanu jest jednak możliwa jedynie wtedy, gdy pacjenci ściśle przestrzegają opisanych powyżej zaleceń. Uczul jednak mamę, że warto podjąć każdy wysiłek, aby zapanować nad chorobą, ponieważ u 70% osób ze źle leczonym chromaniem przestankowym dochodzi do amputacji kończyn ze względu na krytyczne niedokrwienie i obumarcie tkanek.
