Powiedz, jakie masz schorzenie, a powiem ci, gdzie pracujesz

Podobno fizjoterapeuta jest w stanie zgadnąć zawód pacjenta na podstawie problemu, z którym się zmaga. Rzeczywiście, niektóre schorzenia dotykają konkretnych grup zawodowych częściej i to właśnie im zawdzięczają swoją nazwę. Nie od dziś wiadomo, że fryzjerzy są bardziej narażeni na nowotwory, pracownicy budowlani na astmę, a sportowcy na zwyrodnienie stawów. 

I tak wyróżniamy ucho i bark pływaka, łokieć tenisisty czy golfisty, a także kolano biegacza i stopa żołnierza. Większość z tych schorzeń to problemy z układem kostno-mięśniowym, a łączy je jedno – wbrew nazwie, każdy z nas jest potencjalnie narażony na ich wystąpienie.

Ucho pływaka

To jedyne zakażenie bakteryjne w tym zestawieniu. Ostre, rozlane zapalenie ucha zewnętrznego, bo tak brzmi prawidłowa nazwa tej choroby, najczęściej dotyka dzieci w wieku 5-14 lat, podczas gdy u niemowląt i dorosłych prawie nie występuje. To dość częste schorzenie: co dziesiąty z nas co najmniej raz w życiu na nie zapadnie, najprawdopodobniej w okresie letnim.

Skąd nazwa "ucho pływaka"? Do rozwoju zapalenia ucha zewnętrznego często dochodzi w wyniku częstego przebywania w wodzie (pływanie, kąpiele) i tzw. maceracji skóry, a także zabiegu płukania ucha czy po prostu w sytuacji, gdy podczas prysznica woda dostanie się do przewodu słuchowego.

Chorobę wywołuje zakażenie pałeczką ropy błękitnej, gronkowcem złocistym lub inną bakterią, a także grzybami z rodzaju Candida bądź Aspergillus. W przebiegu zakażenia bakteryjnego ból ucha jest silniejszy niż przy infekcji grzybiczej, natomiast w przypadku tej ostatniej w uchu można zauważyć białą maź lub jakby strzępki mokrej gazety - tak właśnie wyglądają patogeny.

Objawy ucha pływaka obejmują: uogólnione zapalenie skóry w uchu, które może zająć również małżowinę i błonę bębenkową, ból ucha, bardzo silny podczas ucisku na tzw. skrawek (odstająca chrząstka przy ujściu przewodu słuchowego), swędzenie, uczucie pełności w uchu i możliwe problemy ze słuchem.

Czynniki sprzyjające rozwojowi zapalenia ucha zewnętrznego to między innymi:

• wąski przewód słuchowy, jego niedrożność spowodowana woszczkiem (woszczyną) lub ciałem obcym,
• choroby skóry, takie jak łojotokowe zapalenie skóry, atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, wyprysk kontaktowy,
• uczulenie na leki podawane bezpośrednio do ucha,
• obniżenie odporności,
• cukrzyca,
• wziernikowanie ucha,
• uszkodzenie skóry przewodu słuchowego,
• zapalenie ucha środkowego i wyciek przez bębenek, który sprzyja namnażaniu się w przewodzie słuchowym bakterii.

Jeżeli zauważysz u siebie lub członka rodziny (zwłaszcza u dziecka) objawy zapalenia ucha, niezwłocznie udaj się do laryngologa, bowiem ucho pływaka daje podobne objawy do zapalenia ucha środkowego i innych chorób laryngologicznych, a dobór leczenia jest zależny od ich przyczyny.

W terapii ucha pływaka stosuje się zarówno antybiotyki miejscowe w postaci kropli do uszu, jak i antybiotyki w syropie. Zaletą tych pierwszych jest niemal natychmiastowe działanie i mniejsze ryzyko wystąpienia oporności ze strony patogenów, jednak niektóre z nich mogą wykazywać działanie ototoksyczne, czyli czasowo uszkadzać słuch.

Laryngolog może też przepisać preparat ze sterydami, które zmniejszą obrzęk przewodu słuchowego, ból, świąd i stan zapalny. W niektórych przypadkach (np. u pacjentów z obniżoną odpornością) konieczne jest przeprowadzenie testów ukierunkowanych na konkretne szczepy patogenów, zwykle jednak antybiotyki o szerokim spektrum działania skutecznie leczą chorobę¹.

Bark pływaka

Ręka do siebie, obrót w stawie ramiennym i ręka w górę... Powtarzając ten ruch regularnie narażasz się na wystąpienie zespołu bolesnego barku pływaka lub po prostu barku pływaka. To najczęściej uszkodzenie ścięgien w stawie ramiennym w wyniku ich przeciążenia. Objawia się ono przede wszystkim bólem przy wykonywaniu ruchu przypominającego pływanie kraulem lub delfinem.

Na bark pływaka narażone są przede wszystkim osoby:

• nieumiejętnie rozbudowujące mięśnie, u których tkanka na piersi jest zbyt rozwinięta względem mięśni ramienia,
• zbyt silnie odpychające się od wody i zbyt mocno wyrzucające rękę do przodu,
• zaniedbujące trening mięśni utrzymujących łopatkę,
• trenujące za dużo i nie stosujące się do zaleceń co do odpoczynku.

Jeśli doświadczyłeś urazu w obręczy barkowej, zastosuj w pierwszej kolejności zimne okłady i leki przeciwbólowe. Niezwłocznie skonsultuj się z fizjoterapeutą, bowiem inne schorzenia, np. zwyrodnienie stawów, mogą dawać podobne objawy.

W międzyczasie zaniechaj intensywnej aktywności fizycznej, ale nie rezygnuj całkowicie z ruchu - fizjoterapeuta pokaże ci, jak bezpiecznie wspomagać leczenie odpowiednimi ćwiczeniami. Dodatkowo prawdopodobnie przeprowadzi terapię manualną. Jeśli jednak takie leczenie nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, czeka cię prawdopodobnie artroskopia, po której przez ok. 2 tygodnie będziesz nosić szynę^2,3.

Łokieć tenisisty

Jeżeli odczuwasz ból w okolicy zewnętrznej łokcia (który może obejmować też całe przedramię i nadgarstek) podczas: naciskania klamki, otwierania słoika, czesania włosów, golenia zarostu, dźwigania i obracania ciężkich przedmiotów, unoszenia i trzymania filiżanki, podawania ręki, to prawdopodobnie cierpisz na tzw. łokieć tenisisty.

Oznacza to, że doszło do uszkodzenia (a w skrajnych sytuacjach nawet zerwania) ścięgna lub więzadła w miejscu jego przyczepienia do kości w stawie łokciowym. Przyczyną jest powtarzany wielokrotnie ruch ramienia i nadgarstka, który prowadzi do przeciążenia mięśni prostowników tego ostatniego i mięśni palców.

Problem ten może dotknąć każdego, jednak częściej na łokieć tenisisty cierpią mężczyźni w wieku 30-50 lat i zwykle dotyczy on prawej ręki, jako że jest ona wiodąca u większości populacji.

Na wystąpienie łokcia tenisisty najbardziej narażeni są hydraulicy, cieśle, malarze i rzeźbiarze, a także panie prowadzące gospodarstwo domowe. Co ciekawe, schorzenie to rzadko występuje u profesjonalnych tenisistów, częściej natomiast u graczy z nieprawidłową techniką.

Jak leczyć łokieć tenisisty? Przede wszystkim należy odciążyć staw, warto też sięgnąć po leki przeciwbólowe (ale nie przeciwzapalne) i robić kilka razy dziennie okłady z lodu.

Łokieć tenisisty może sam się wygoić, jednak proces ten trwa nawet 1,5 roku. Jeśli nie zauważasz postępu w leczeniu, udaj się do lekarza pierwszego kontaktu. Skieruje cię on do lekarza medycyny sportowej, chirurga lub do fizjoterapeuty.

Dostępne techniki leczenia łokcia tenisisty obejmują: odpowiednie ćwiczenia, noszenie stabilizatora chorej ręki, rehabilitację: terapia manualna, masaż, laseroterapia, ultradźwięki i inne formy fizykoterapii, kinesiotaping (specjalne plastry).

W przypadku braku poprawy konieczna może być operacja uszkodzonego stawu^4,5.

Łokieć golfisty

To problem zdrowotny bardzo podobny do łokcia tenisisty z tą różnicą, że w łokciu golfisty dochodzi do uszkodzenia ścięgna po wewnętrznej stronie stawu łokciowego.

Towarzyszący mu ból możesz odczuwać nawet w przedniej części przedramienia (strona grzbietu dłoni) i w nadgarstku. Inne objawy obejmują sztywność, osłabienie nadgarstka i palców, ich drętwienie i mrowienie (zwłaszcza palca serdecznego i małego).

Najczęściej na łokieć golfisty zapadają osoby po 35. r. życia. Urazowi sprzyjają: regularna gra w golfa, nieprawidłowa technika podnoszenia ciężkich przedmiotów, rzucania (np. oszczepem) czy strzelania z łuku, gra z użyciem źle wywarzonej rakiety, malowanie, wbijanie gwoździ, rąbanie drewna, grabienie liści, gotowanie (noszenie garnka i długotrwałe mieszanie).

Łokieć golfisty może pojawić się zarówno nagle (sport), jak i w wyniku wielogodzinnej aktywności każdego dnia w dłuższym okresie (czynności na terenie gospodarstwa domowego).

Objawy nasilają się podczas uderzania rakietą tenisową lub kijem golfowym, chwytania piłki, podnoszenia ciężarów (kiedy to dłoń jest skierowana do dołu), dźwigania ciężkich obiektów, zgniatania przedmiotu w dłoniach, obracania klamki, ściskania czyjejś dłoni czy zginania nadgarstka. Co ciekawe, łokieć golfisty i tenisisty mogą wystąpić jednocześnie, jednak niezwykle rzadko dają one objawy w tym samym czasie.

Jak leczyć łokieć golfisty? Zacznij od odpoczynku, leków przeciwbólowych i zimnych okładów, jeśli jednak nie poczujesz ulgi lub kiedy łokieć jest gorący, masz podwyższoną temperaturę bądź nie możesz zgiąć łokcia (obrzęk), natychmiast udaj się do lekarza lub fizjoterapeuty.

Prawdopodobnie konieczne będzie noszenie przez jakiś czas stabilizatora. Fizjoterapeuta może też sięgnąć po jedną z poniższych technik: ultradźwięki, jonoforeza, terapia manualna, masaż poprzeczny, igłoterapia, kinesiotaping.

Brak poprawy w ciągu 6-12 miesięcy to wskazanie do operacji stawu łokciowego^4,6.

Kolano biegacza

Zespół pasma biodrowo-piszczelowego, czyli kolano biegacza, to uraz stawu kolanowego objawiający się bólem w przedniej części kolana towarzyszącym jego pracy, np. podczas aktywności fizycznej lub wstawania po dłuższym przebywaniu w pozycji siedzącej.

Mogą go wywołać: zbyt wysoko umiejscowiona rzepka, słabe mięśnie nóg, napięte ścięgna, w tym ścięgno Achillesa, nieprawidłowe podparcie stopy, nieprawidłowa technika chodzenia i biegania, przetrenowanie i inne urazy. Pozostałe objawy obejmują osłabienie i uczucie braku stabilności, zgrzytanie lub klikanie towarzyszące zginaniu i prostowaniu kolana oraz tkliwość rzepki.

Jak w przypadku większości urazów, sam możesz rozpocząć terapię za pomocą zimnych okładów i leków przeciwbólowych. Połóż też nogę na złożonym kocu, żeby odciążyć staw. Tak szybko, jak to możliwe spotkaj się ze swoim lekarzem lub z fizjoterapeutą, który prawdopodobnie zaleci odpowiednie ćwiczenia rozciągające i wzmacniające, a także doradzi odpowiednie wkładki do butów.

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia kolana biegacza:

• pamiętaj o rozciąganiu przed treningiem,
• nie zaczynaj przygody z bieganiem od forsowania się i sprintu, ale stopniowo zwiększaj swoją aktywność,
• zaopatrz się w dobrej jakości buty dla biegaczy,
• pamiętaj o prawidłowej postawie podczas biegu: ciało lekko pochylone do przodu, kolana ugięte,
• jeśli masz nadwagę, postaraj się schudnąć7.

Stopa żołnierza

Bardziej znana pod nazwą stopy okopowej, stopa żołnierza to postępująca matwica tkanki, która rozwija się w wyniku maceracji stopy (ale też dłoni) uwięzionej na wiele godzin w mokrej skarpecie czy rękawiczce.

Każda osoba uprawiająca tzw. sporty outdoorowe, np. bieganie w terenie, wspinaczkę po górach czy kajakarstwo, jest narażona na przepocenie skarpet lub zmoczenie ich wodą. Jeśli dodatkowo temperatura powietrza nie przekracza w tym czasie 10 st. C, a wycieczka trwa co najmniej 12 godzin, w zmacerowanej stopie dochodzi do zatrzymania krążenia.

Objawy stopy okopowej to: wilgotna i zmacerowana skóra stopy, problemy z czuciem, odrętwienie, które z czasem przechodzi w ból stopy, zmiana koloru skóry na czerwony, a następnie siny, pęcherze na skórze, zmiany martwicze⁸.

Problem ten dotyczy w dużym stopniu powodzian i osób w kryzysie bezdomności, nazwę jednak zawdzięcza żołnierzom, gdyż to podczas I wojny światowej po raz pierwszy zwrócono uwagę na to schorzenie. Szacuje się, że wtedy ofiarą stopy okopowej padło ponad 70 tys. żołnierzy.

Słynny amerykański dowódca, generał George S. Patton w swoich pamiętnikach wyraził szczególną dumę ze swojego pomysłu, żeby do każdej racji żywnościowej dołączano parę suchych skarpet, a jednego z ważnych generałów zwolnił za niewystarczające wysiłki w walce z tą chorobą9.

Jak leczyć stopę żołnierza? Przede wszystkim suchym, ciepłym powietrzem. Nie wolno przekłuwać pęcherzy powstających w wyniku odmrożenia, nie wolno też masować skóry na zmienionych obszarach (ryzyko oderwania się skrzepów). Jeśli to możliwe, chory powinien mieć nogi uniesione powyżej tułowia, co zapobiegnie obrzękowi; nie powinien też chodzić, jeżeli ta czynność sprawia mu ból8.

Im szybciej chory trafi do szpitala, tym większe prawdopodobieństwo przywrócenia krążenia w odmrożonej kończynie. Przedłużająca się maceracja i postępujące odmrożenie może grozić nawet amputacją stopy.