Nasze magazyny
Nie tylko uraz mechaniczny powoduje zwyrodnienie stawów
Przez długi czas zakładano, że zwyrodnienie stawów jest skutkiem urazów lub mechanicznego "zużycia materiału", jednak 10 lat temu zespół naukowców prowadzony przez profesora immunologii i reumatologii Williama Robinsona wykazał, że tkanki stawów dotkniętych chorobą zwyrodnieniową zawierają większą niż zazwyczaj ilość migrujących komórek zapalnych, wydzielających w początkowym okresie choroby pewne substancje chemiczne.
Obecność tych substancji uruchamia kaskadę dopełniacza, łańcuch zdarzeń na poziomie cząsteczkowym, którego eskalacja prowadzi w końcu do zaatakowania samego stawu przez układy obronne organizmu (wykorzystywane normalnie tylko do odpierania inwazji obcych drobnoustrojów).
Odkrycie uczonych ze Stanford University zmieniło status choroby zwyrodnieniowej z nieuleczalnej, na podlegającą terapii, która nie będzie balansować między zmniejszeniem bólu a uniknięciem zbyt wielu toksycznych dla serca i wątroby skutków ubocznych leczenia.
Zdaniem badaczy skoro główną przyczyną schorzenia jest przewlekły stan zapalny, należy przeanalizować indywidualny styl życia chorego w celu określenia, co go wywołuje i jakie związki mogą pomóc w jego złagodzeniu oraz powstrzymaniu postępu choroby.
Niedobory ważnej proteiny i problemy z autofagią
Teraz okazuje się, że istotną rolę w rozwoju choroby może odgrywać niepozorną proteiną – FoxO. Uczeni z The Scripps Research Institute stworzyli mysi model z niedoborami FoxO w chrząstce stawowej.
Okazało się, że u tych gryzoni choroba pojawiła się w znacznie młodszym wieku niż u grupy kontrolnej. W chrząstce zwierząt z niedoborami FoxO pojawiało się też znacznie poważniejsze zwyrodnienie, gdy dochodziło do zranień stawów oraz więcej uszkodzeń podczas aktywności fizycznej.
Przyczyną takiego stanu rzeczy są problemy z autofagią, która chroni chrząstkę przed uszkodzeniami powodowanymi utlenianiem. Ponadto niedobory lubrycyny powodują, że maź stawowa nie chroni chrząstki przed uszkodzeniami i zużyciem.
Wszystkie te problemy można zaś sprowadzić do wspólnego mianownika, jakim jest sposób, w który proteina FoxO działa jak czynnik transkrypcyjny regulujący ekspresję genów. Bez niej dochodzi do bardzo intensywnej ekspresji genów odpowiedzialnych za stany zapalne, pojawia się ból, a zmniejszony poziom autofagii powoduje, że komórki nie są w stanie się wyleczyć.
W czasie trwania stanu zapalnego organizm uwalnia białe krwinki do krwiobiegu i/lub zaatakowanych tkanek, aby chronić te obszary przed obcymi substancjami. Powoduje to napływ krwi do takiego miejsca, co zwykle objawia się zaczerwienieniem, opuchlizną i uczuciem gorąca towarzyszącym stanom zapalnym. Cały ten proces, mimo że ma charakter ochronny, może powodować wystąpienie bólu wskutek stymulacji układu nerwowego.
Fitotetrapia - czy zioła mogą pomóc?
Wiele suplementów ziołowych dobrze sprawdza się w leczeniu stanów zapalnych oraz bólów stawów. A doświadczenia zielarzy coraz częściej potwierdzają badania naukowe. Jednak nim wprowadzisz fitoterapię, skonsultuj stosowanie ziół ze swoim lekarzem. Mogą one bowiem wchodzić w interakcje z przyjmowanymi przez Ciebie lekami, a wtedy spowodują więcej szkody niż pożytku.
Eukomia wiązowata (Eucommia ulmoides) - to zioło, które niedawno wykazało potencjał w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów i reumatoidalnego zapalania stawów. Jak się okazuje, odwraca ono produkcję interleukin kluczowych dla procesu powstawania stanu zapalnego oraz związany z nim czynnik martwicy nowotworów (TNF-alfa) produkowany głównie przez aktywne monocyty i makrofagi. Na szczurzym modelu dowiedziono, że wodny ekstrakt z eukomii chroni chrząstkę stawową przed zwyrodnieniem1, a jej bioaktywny składnik – aukubina zmniejsza wytwarzanie reaktywnych form tlenu2.
Wierzba biała (Salix alba) - kora tego drzewa to jeden z najstarszych ziołowych środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych – używali go już starożytni w Egipcie, Rzymie, Grecji i Indiach. Jej substancje aktywne sprawdzają się zwłaszcza w zmniejszaniu stanu zapalnego przy reumatoidalnym zapaleniu stawów, chorobie zwyrodnieniowej, dnie moczanowej oraz bólach mięśni i głowy. Co więcej, kora wierzby białej ma takie samo działanie jak aspiryna.
Arnika (Arnica montana) - warto zaprzyjaźnić się z tym ziołem, które stosowane miejscowo przyspiesza wchłanianie sińców i obrzęków pourazowych, wzmacnia naczynia krwionośne oraz – według szwajcarskich badaczy – działa także przeciwbólowo. Przekonuje o tym wykonane przez nich doświadczenie z udziałem 26 mężczyzn i 53 kobiet cierpiących na zwyrodnienie stawu kolanowego. Stosowali oni na bolące kolana świeży żel z zioła przez 6 tygodni 2 razy dziennie. Po tym czasie zaczęła zanikać sztywność stawów, odczuwali mniejszy ból podczas ćwiczeń, np. podskoków, i powoli odzyskiwali sprawność kolan3.
Winorośl Zeusa (Tripterygium wilfordii) - ze względu na swe przeciwzapalne właściwości jest od wieków stosowana w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Niestety wyciągi z korzenia rośliny są dość toksyczne i mogą dawać skutki uboczne. Jednak w jednym z badań stwierdzono, że ekstrakt octanu etylu z winorośli Zeusa (w dawkach 180-570 mg/dzień) hamował obrzęk stawów i tłumił ich adiuwantowe zapalenie z mniejszą liczbą działań niepożądanych w porównaniu z innymi preparatami4. Znalazło to potwierdzenie w przeprowadzonej przez kanadyjskich naukowców analizie danych z badań klinicznych zakończonych przed 2002 r. Z kolei Chińczycy odkryli, że u pacjentów leczonych samym ekstraktem z korzenia korzystne efekty terapii obserwowano do 18 miesięcy po zakończeniu badania5.
Wawrzyn szlachetny (Laurus nobilis) - zespół badaczy z Teheranu oceniał olejek eteryczny z liści laurowych pod kątem działania przeciwbólowego oraz przeciwzapalnego u myszy i szczurów. W toku doświadczenia akademicy dowiedli, że preparat ten wykazywał znaczące działanie przeciwbólowe w testach z ruchem ogona oraz zależne od dawki działanie przeciwzapalne w obrzęku wywołanym formaliną. Co więcej, były one porównywalne z referencyjnymi lekami przeciwbólowymi i niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi: morfiną i piroksykamem6.
1. Exp Ther Med. 2013 Sep; 6(3):684-688
2. BMC Complement Altern Med. 2017 Feb 2; 17(1):91
3. Adv Ther. 2002 Sep-Oct;19(5):209-18
4. J. Rheumatol. 2001;28:2160-2167
5. Ann Rheum Dis. 2015 Jun; 74(6):1078-86; Arthritis Res Ther. 2018 Apr 10; 20(1):70
6. Phytother Res. 2003
Przewlekły stan zapalny - co go powoduje?
Przewlekły stan zapalny może być związany z tym, że organizm nie jest w stanie wyeliminować przyczyny ostrego stanu zapalnego lub stale utrzymującego się bodźca, który podtrzymuje zapalenie, np. nietolerancji pokarmowej, alergii lub utrzymującej się lekkiej infekcji, której nawet nie zauważamy. Inne przyczyny to m.in. otyłość, stres, brak snu oraz uboga dieta oparta na wysokoprzetworzonych produktach.
Przewlekły stan zapalny może być także spowodowany odpowiedzią autoimmunologiczną, gdy nasz system odpornościowy atakuje zdrowe tkanki, traktując je omyłkowo jako zagrożenie.
Zwiększona liczba leukocytów i substancji zapalnych w danym obszarze powoduje podrażnienie i opuchliznę. W przypadku stawu obrzęk wyściółki torebki stawowej prowadzi do starcia się chrząstki chroniącej zakończenia kości, co jest z kolei przyczyną bólu.
Sposób odżywania kluczową przyczyną stanów zapalnych
Zdaniem badaczy główną przyczyną występowania stanu zapalnego jest nasz sposób odżywiania się. Powiązanie między alergiami, nietolerancją pokarmową problemami ze stawami sugerowano już ponad 60 lat temu1.
W latach 80. dowiedziono, że dolegliwości zwyrodnieniowe ulegają złagodzeniu pod wpływem postu, a pogarszają się, gdy pacjenci zaczynają spożywać pewne produkty. Obserwacje te zostały potwierdzone obiektywnymi dowodami z laboratoryjnych analiz krwi2.
Czy pomóc może okazać się jad skorpiona?
Główną rolę w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS) odgrywają synowiocyty o fenotypie fibroblastów (fibroblast- like synoviocytes, FLS). Gdy rosną i przemieszczają się od stawu do stawu, wydzielają produkty uszkadzające stawy i przyciągają komórki odpornościowe wywołujące stan zapalny i ból. Zespół dr Christine Beeton z Baylor College of Medicine postanowił poszukać leku, który uderzałby właśnie w FLS. Naukowcy ustalili, że aby nie dopuścić do uszkodzenia stawów, najlepiej będzie zablokować kanał potasowy w FLS chorych. Postanowili w tym celu wypróbować jad skorpiona, zawiera on bowiem liczne związki blokujące różne kanały jonowe, w tym potasowe. Niebawem okazało się, że iberiotoksyna – jeden ze składników jadu skorpiona Buthus tamulus – wybiórczo blokuje kanały potasowe FLS, nie wpływając przy tym na kanały innych komórek, np. układu nerwowego. Wtedy przyszedł czas na testy na szczurzym modelu choroby. Okazało się, że podanie iberiotoksyny spowolniło postępy choroby. W niektórych przypadkach nastąpiło wycofanie objawów: gryzonie miały lepszą ruchomość stawów i lżejszy stan zapalny.
Microb Cell Fact. 2025 Aug 2;24:177
Z kolei opublikowane w piśmie "Lancet" wyniki norweskiego eksperymentu wskazują jasno, że stosowanie przez 14 tygodni bezglutenowej diety wegańskiej, a następnie mleczno-wegetariańskiej przyniosło znaczącą poprawę we wszystkich ocenianych aspektach, takich jak liczba obolałych i opuchniętych stawów, ból, sztywność, siła uchwytu oraz… ilość białych krwinek. Co ważne, korzystne zmiany były widoczne jeszcze po roku od zakończenia badania3.
Lista najbardziej powszechnych winowajców żywieniowych jest dość długa, jednak w ścisłej czołówce znajdują się:
- nabiał,
- pszenica,
- gluten,
- drożdże,
- jaja,
- soja,
- kukurydza,
- cukier,
- czekolada,
- kawa,
- pomarańcze,
- ziemniaki i inne psiankowate
- dodatki do żywności.
Jak zatem dowiedzieć się, czy alergie lub nietolerancje pokarmowe leżą u pod staw naszych problemów? Trzeba przeprowadzić testy, dopiero na podstawie ich analizy możliwe jest postawienie diagnozy. Lepiej nie próbować robić tego samodzielnie, bez wsparcia profesjonalisty.
Aktywność fizyczna pomocna w łagodzeniu i eleminacji stanów zapalnych
Przybywa coraz więcej dowodów na to, że regularny wysiłek fizyczny jest pomocny w łagodzeniu i eliminacji stanu zapalnego. Ćwiczenia w zakresie 60-80% maksymalnego tętna (może to być na przykład energiczny spacer, który jeszcze pozwala mówić, ale prowadzić rozmowę już nie) przyczyniają się do obniżenia poziomu białka C-reaktywnego (CRP) – jednego z głównych markerów prozapalnych. Taka aktywność powoduje wzrost poziomu przeciwzapalnych cytokin. Ruch to jedna ze zmian, której pozytywny wpływ na zdrowie całego organizmu potwierdzają wszystkie badania naukowe.
Najważniejsze, żeby zacząć i nie przestawać się ruszać. Stretching to idealna forma ćwiczeń dla osób cierpiących na jakąkolwiek formę zapalenia stawów. Takie ćwiczenia pomagają rozciągać je i zapobiegają ich sztywnieniu. Sprawdzą się tu podstawowe ćwiczenia rozciągające lub joga, pilates czy tai-chi.
Z kolei łagodne rozciąganie przez 5-10 min przed treningiem i po nim to świetny sposób na rozgrzewkę i relaks, zapobiega ono również kontuzjom oraz obniża poziom stresu. Warto do nich dołączyć ćwiczenia na równowagę i koordynację takie jak np. chodzenie do tyłu lub bokiem, stanie na jednej nodze lub stanie w pozycji narciarza. Pomagają one utrzymać stabilną postawę oraz zmniejszają ryzyko upadku lub urazu.
- 1. Ann Allergy, 1949; 7: 200
- 2. Lancet, 1986; 1: 236-8
- 3. Lancet, 1991; 338: 899-902
