Nasze magazyny
Gdy pada pytanie, dlaczego tak wielu z nas zapada na cukrzycę typu 2, czyli "chorobę stylu życia", w odpowiedzi wskazujemy zwykle niezdrową dietę, otyłość i brak ruchu. Ostatnio jednak w tym utartym schemacie pojawiło się kilku nowych, nietypowych podejrzanych, co może rzucić więcej światła na sposoby zapobiegania temu schorzeniu, rozpowszechniającemu się w dramatycznym tempie i prowadzącemu potencjalnie do niepełnosprawności, a nawet śmierci.
Według raportu o stanie zdrowia kraju, opublikowanego w 2013 r. przez brytyjską organizację diabetologiczną Diabetes UK, w samej Anglii cukrzycę ma ponad 3 mln osób, a nowe przypadki diagnozowane są codziennie w tempie 1 chorego co 3 min1. W Polsce, na podstawie danych Narodowego Funduszu Zdrowia i Koalicji-Cukrzyca, podaje się liczbę ok. 3,5 mln diabetyków, z czego nawet 1/3 pozostaje niezdiagnozowana. Szacunkowo liczba ta rośnie każdego roku o 2,5%2.
Co to jest cukrzyca?
Cukrzyca to trwające całe życie zaburzenie metaboliczne, wywołane zbyt wysokim poziomem glukozy we krwi. Dochodzi do niego wtedy, gdy organizm nie produkuje wystarczającej ilości lub nie użytkuje we właściwy sposób insuliny - hormonu wytwarzanego przez trzustkę, a niezbędnego do przemiany cukru, skrobi i innych składników pokarmowych w energię. Rozróżnia się dwie zasadnicze postaci cukrzycy.
Typ 1, nazywany często "cukrzycą typu dziecięcego", ponieważ zazwyczaj rozwija się w młodym wieku, spowodowany jest zanikiem funkcjonowania komórek produkujących insulinę (komórek beta) w trzustce. Chorzy na cukrzycę typu 1 muszą przyjmować syntetyczną insulinę, gdyż w przeciwnym razie mogą wpaść w śpiączkę wywołaną nadmiarem cukru we krwi, a nawet umrzeć.
Większość osób chorujących na cukrzycę (90%) nie ma jednak tej skrajnej, fizjologicznej postaci choroby. Każde zaburzenie funkcjonowania układu insulina-glukoza - takie jak zbyt niska produkcja insuliny w organizmie lub niewłaściwa reakcja na insulinę - może wywołać insulinooporność i doprowadzić w końcu do cukrzycy typu 2. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) mamy obecnie do czynienia z narastającą globalną epidemią cukrzycy, a przyczyn tego zjawiska upatruje się przede wszystkim w rosnącym odsetku osób z nadwagą lub otyłością oraz w braku aktywności fizycznej. Jak pokazują jednak ostatnie badania, powyższe przyczyny mogą nie być jedynymi.
Nie całkiem typowi podejrzani, o których mowa, to grupa szeroko rozpowszechnionych w naszym otoczeniu chemikaliów, które przedostają się do żywności i wody - należą do nich trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO lub ang. POP), metale ciężkie oraz bisfenol A (BPA).
Poniżej przedstawiamy przekonujące dowody na związek tych toksycznych zanieczyszczeń z cukrzycą i podpowiadamy, jak ich unikać.
TZO
Przełomowe badanie z 2006 r., które na ponad 2 tys. dorosłych Amerykanów przeprowadziła prof. Duk Hee Lee, wykazało istnienie uderzających powiązań pomiędzy poziomem TZO we krwi a cukrzycą. TZO - trwałe zanieczyszczenia organiczne - to grupa substancji chemicznych utrzymujących się stale w otoczeniu i odkładających się w zasobach tkanki tłuszczowej zwierząt i ludzi. Znajdziemy wśród nich polichlorowane bifenyle (PCB) i dioksyny.
Prof. Lee z Uniwersytetu Kyungpook w Daegu w Korei Południowej skoncentrowała się na 6 substancjach z grupy TZO, a mianowicie: PCB153, HpCDD, OCDD, DDE, oksychlordanie i trans-nonachlorze. Wykryto je u co najmniej 80% uczestników badania, stanowiących reprezentatywną próbkę ogólnej populacji Stanów Zjednoczonych. Badaczka wraz ze swym zespołem stwierdziła, że im wyższy ich poziom we krwi, tym większe było prawdopodobieństwo cukrzycy3.
Wprawdzie w badaniu nie prowadzono rozróżnienia na poszczególne typy cukrzycy, ale odnotowano, że większość chorujących uczestników wykazywała prawdopodobnie typ 2.
Alarmującym odkryciem było ustalenie, że wśród osób z kategorii najwyższego narażenia na działanie TZO wystąpienie cukrzycy było prawie 40 razy bardziej prawdopodobne. Równie szokujące jest to, czego w badaniu nie stwierdzono: u osób z niewykrywalnym poziomem TZO nie zaobserwowano związku pomiędzy cukrzycą a otyłością - jednym z czynników zazwyczaj łączonych z tą chorobą. Otyłość była czynnikiem ryzyka tylko w obecności stężeń TZO przekraczających pewien poziom. To sugeruje, że - jak napisano w czasopiśmie Lancet - "praktycznie całe ryzyko cukrzycy, jakie niesie ze sobą otyłość, może być przypisane trwałym zanieczyszczeniom organicznym, podczas gdy otyłość jest jedynie wehikułem dla tych substancji4".
Innymi słowy możliwe, że to nie sama otyłość powoduje cukrzycę, ale toksyczne substancje chemiczne zmagazynowane w tkance tłuszczowej.
Od czasu opublikowania wyników pracy prof. Lee pojawiła się lawina badań nad związkiem pomiędzy TZO i cukrzycą typu 2, a niedawno dokonano przeglądu 72 badań epidemiologicznych, który wykazał istnienie wyraźnego wpływu pewnych TZO na to schorzenie5.
Metale ciężkie
Narażenie na kontakt z metalami ciężkimi z otoczenia, szczególnie z arsenem, również powiązano z zapadalnością na cukrzycę. Badania prowadzone na Tajwanie, w Bangladeszu i w Meksyku wykazały, że osoby mieszkające w okolicach o wyjątkowo wysokim stężeniu arsenu w wodzie pitnej są do 10 razy bardziej narażone na zachorowanie na cukrzycę niż te, które nie mają styczności z tym pierwiastkiem6.
Nawet niski stopień narażenia na kontakt z arsenem może znacznie podwyższyć ryzyko choroby, co wykazało badanie przeprowadzone w USA, gdzie jego poziom w wodzie pitnej jest na ogół niski. U osób o najwyższym stężeniu tego pierwiastka w moczu prawdopodobieństwo cukrzycy było prawie czterokrotnie wyższe niż u tych najniższym7.
Rtęć i kadm to inne metale ciężkie łączone z cukrzycą, lecz w ich przypadku dowody są mniej spójne. Jedno z dużych badań amerykańskich wykazało, że osoby w młodości silnie narażone na kontakt z rtęcią mogą być bardziej zagrożone zachorowaniem na cukrzycę w późniejszych latach8, natomiast inne analizy nie wykryły podobnego związku9.
Badania nad wpływem kadmu również przyniosły sprzeczne wnioski, chociaż w jednym z najnowszych raportów zasugerowano, że przyczyną tego może być zmienność ryzyka w zależności od wieku. W wielkoskalowym badaniu osób w wieku co najmniej 40 lat tylko ci uczestnicy, którzy przekroczyli 60. r.ż., wykazywali znacząco podwyższone ryzyko stanu przedcukrzycowego (oznaczającego "szarą strefę" pomiędzy prawidłowym poziomem cukru we krwi a poziomem cukrzycowym) w przypadku podwyższonego poziomu kadmu w moczu10.
Bibliografia
- https://goo.gl/jizNbZ
- https://goo.gl/9lNqoS
- Diabetes Care, 2006; 29: 1638–44
- Lancet, 2006; 368: 558–9
- Environ Health Perspect, 2013; 121: 774–83
- Am J Epidemiol, 1994; 139: 484–92; Am J Epidemiol, 1998; 148: 198–203; Environ Res, 2007; 104: 383–9
- JAMA, 2008; 300: 814–22
- Diabetes Care, 2013; 36: 1584–9
- Diabetes Care, 2013; 36: 3578–84
- Int J Hyg Environ Health, 2014; 217: 854–60
- JAMA, 2008; 300: 1303–10
- Environ Health Perspect, 2006; 114: A48–9
- Int J Androl, 2008; 31: 194–200
- Environ Health Perspect, 2006; 114: 106–12
- JAMA, 2008; 300: 1303–10
- https://goo.gl/BD7A5q
- Rev Environ Health, 2008; 23: 59–74
Bisfenol A
Zaburzający działanie hormonów bisfenol A (BPA), substancja chemiczna stosowana w produkcji wyrobów i opakowań z tworzyw sztucznych, a także żywic epoksydowych, wyścielających wnętrze puszek z żywnością i napojami, to kolejny podejrzany w sprawie cukrzycy typu 2.
Związek ten rozpowszechniony jest szeroko zarówno w środowisku, jak i w naszych organizmach - przede wszystkim dlatego, że przedostaje się z opakowań do żywności i wody. Amerykańscy badacze stwierdzili wykrywalną zawartość BPA w organizmach ponad 90% ogólnej populacji11.
Większość badań poświęconych zdrowotnym skutkom BPA koncentruje się na jego powszechnie znanym działaniu estrogennym.
BPA i inne substancje zakłócające funkcjonowanie hormonów zmniejszają produkcję spermy, przyspieszają rozpoczęcie dojrzewania i uszkadzają narządy płciowe12.
Nowsze badania ujawniły jednak, że BPA może również zakłócać metabolizm glukozy, odgrywając w ten sposób rolę w rozwoju cukrzycy.
Badanie na zwierzętach ujawniło, że BPA - podawany w dawce znacznie niższej niż najniższy poziom, przy którym obserwuje się skutki uboczne - zakłócał funkcjonowanie komórek beta trzustki (odpowiedzialnych za magazynowanie i uwalnianie insuliny, głównego hormonu uczestniczącego w metabolizmie glukozy we krwi), wywołując w ten sposób oporność insulinową12,13.
W innej próbie stwierdzono, że zaledwie 4 dni po wstrzyknięciu myszom niskich dawek BPA wykształciła się u nich oporność na insulinę14.
Wprawdzie wyniki testów na zwierzętach nie muszą stosować się do ludzi, lecz również badanie przeprowadzone na blisko 1 500 osobach dorosłych wykazało, że wśród uczestników z wyższym poziomem BPA w moczu ryzyko cukrzycy było o 39% wyższe15. Badacze zauważyli także, iż uczestnicy, których wskaźnik masy ciała (BMI) wynosił 35 kg/m2 lub więcej, wykazywali niemal dwukrotnie wyższy poziom BPA niż osoby z BMI w granicach 18,5-24,9 kg/m2, co ponownie sugeruje, że odpowiedzialności za cukrzycę nie ponosi otyłość jako taka, lecz spożywanie większej ilości toksycznych chemikaliów lub zatrzymywanie większej ich ilości w zapasach tkanki tłuszczowej.
Jak zminimalizować ryzyko
Szacuje się, że jedna na 4 osoby dorosłe zagrożona jest wysokim prawdopodobieństwem zachorowania na cukrzycę typu 216. Poza zdrowym odżywianiem i odpowiednią dawką ruchu ryzyko to można zmniejszyć również poprzez ograniczenie kontaktu z toksycznymi substancjami chemicznymi. Oto, jak możesz chronić się przed najgroźniejszymi z nich.
BPA
- Spożywaj świeżą, nieprzetworzoną żywność i unikaj produktów w puszkach.
- Unikaj pojemników na żywność wykonanych z poliwęglanu (oznaczonego cyfrą 7 na znaku recyklingu), gdyż zazwyczaj zawierają one BPA. Są to na ogół sztywne, przezroczyste pojemniki plastikowe. Tworzywa oznaczone cyframi 1, 2 i 4 są bezpieczniejsze.
- Wybieraj wodę w butelkach szklanych, a nie plastikowych lub też w butelkach oznaczonych jako wolne od BPA (BPA-free). Unikaj metalowych butelek na wodę, gdyż wewnątrz mogą być pokryte tworzywem sztucznym zawierającym BPA.
- Unikaj używania plastikowych pojemników w kuchence mikrofalowej. Bezpieczniejsze będą naczynia ceramiczne, szklane lub z innych materiałów przeznaczonych do takich kuchenek.
- Unikaj przechowywania żywności i napojów w plastikowych pojemnikach. Szkło i stal nierdzewna będą bezpieczniejszą alternatywą.
TZO
Grupa ta obejmuje tak szeroką gamę związków chemicznych, że ustalenie dróg, jakimi dostają się do organizmu, może być trudne. Jak twierdzi badacz czynników środowiskowych David Carpenter, najczęstszą drogą kontaktu z TZO jest spożywanie tłuszczów zwierzęcych, dlatego też ograniczenie ich ilości w diecie może obniżyć ryzyko cukrzycy17. Korzystne będzie również spożywanie żywności organicznej.
