Nasze magazyny
Wpływowa United States Preventive Services Task Force (niezależna grupa amerykańskich specjalistów w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej i profilaktyki, która systematycznie monitoruje skuteczność usług medycznych i opracowuje wytyczne odnoszące się do działań profilaktycznych) zaleca, by kobiety rozpoczynały badania DXA pod kątem gęstości kości w wieku 65 lat.
Doradza również poddanie się DXA młodszym kobietom, jeśli dotyczące ich czynniki ryzyka złamań potencjalnie zrównują je pod względem zagrożenia z seniorkami.
Inni specjaliści zachęcają wszystkie panie po menopauzie, a także panów po 50. roku życia, by ze względu na zwiększone w ich przypadku prawdopodobieństwo wystąpienia złamań osteoporotycznych zainteresowali się również innymi badaniami (np. testem FRAX, czytaj następny artykuł "Czy ryzyko złamań dotyczy również ciebie?"), a osoby z grupy wysokiego ryzyka - do regularnego poddawania się badaniu DXA i wdrożenia odpowiednich zmian w stylu życia.
Osteoporoza u mężczyzn - czy powinni robić badania DXA?
Z powodu niewystarczających dowodów U.S. Peventive Services Task Force nie wydaje rekomendacji związanych z badaniami dla mężczyzn, którzy nie mieli wcześniej żadnych złamań.
Ale Endocrine Society (Towarzystwo Endokrynologiczne, międzynarodowa organizacja medyczna zrzeszająca specjalistów endokrynologów) i National Osteoporosis Foundation (organizacja non profit zajmująca się zapobieganiem osteoporozie poprzez badania i edukację), a także inne grupy eksperckie rekomendują przeprowadzanie badania DXA w przypadku panów w wieku 70 lat i młodszych, jeśli znajdują się oni w grupie podwyższonego ryzyka złamań.
W skali świata mniej więcej jedna trzecia wszystkich złamań szyjki kości udowej (nazywanych potocznie złamaniem biodra) dotyczy mężczyzn, którzy ponadto są bardziej niż kobiety narażeni na śmierć w ciągu roku od takiego incydentu. Palacze i pacjenci z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) są w grupie szczególnie wysokiego ryzyka.
Jednocześnie mężczyźni są rzadziej niż kobiety kojarzeni z osteopenią i tym samym nie poddaje się ich odpowiedniemu leczeniu.
Pomiar gęstości kości (densytometria) przy bólu pleców
Pomiar gęstości kości warto również przeprowadzić wtedy, gdy dokucza nam ból pleców, mogący mieć związek ze złamaniem kręgu, lub zdecydowanie zmniejszył się nasz wzrost.
Jeśli badanie DXA nie jest z jakiegoś powodu dostępne, można skorzystać z badania ultrasonograficznego, które sprawdza stan kości w przedramieniu, nadgarstku, palcu lub pięcie, ale jego wynik jest mniej precyzyjny, więc i tak do postawienia ostatecznej diagnozy i rozpoczęcia leczenia potrzebne jest badanie metodą DXA, jedyną mającą zastosowanie w praktyce klinicznej (w Polsce badanie densytometryczne jest refundowane w 100%, jeśli pacjent ma skierowanie od lekarza specjalisty: reumatologa, endokrynologa.
Można je także zrobić odpłatnie, wówczas skierowanie nie jest potrzebne - przyp. red.).
Wyniki densytometrii - co to jest współczynnik 'T'?
Wyniki badania gęstości kości, skupiającego się zwykle na kości udowej (dokładnie rzecz biorąc, na tzw. bliższym jej końcu, tuż pod stawem biodrowym) i kościach kręgosłupa, są przedstawiane w tzw. skali T (ang. T-score), odzwierciedlającej stosunek gęstości mineralnej kości (BMD) osoby badanej do gęstości kości osoby młodej, przeciętnej dwudziestoparolatki (patrz tabela 1).
Ujemna liczba T oznacza pogorszenie się stanu kości, a im jest ona mniejsza, z tym większym uszczerbkiem mamy do czynienia. A zatem współczynnik T na poziomie -1,0 jest gorszy niż -0,5, podobnie jak "-3,5" jest gorsze niż "-3,0".
Interpretacja wyników badania densytometrycznego:
- Normalna gęstość kości: powyżej -1
- Osteopenia: od -1 do -2,4
- Osteoporoza: poniżej -2,5
Ponieważ punktem odniesienia w skali T jest wskaźnik gęstości kości u młodej kobiety, większość kobiet w wieku pomenopauzalnym i niemal wszystkie po 75. r. życia są objęte widełkami osteopenii lub osteoporozy.
Badanie densytometryczne - skala 'Z'
Istnieje też skala Z, która w odróżnieniu od skali T, porównującej gęstość mineralną tkanki kostnej do maksymalnej gęstości, jaka charakteryzuje osoby bardzo młode (zaledwie dwudziestoparoletnie), zestawia wynik pacjenta z wynikami populacji rówieśników. Innymi słowy, współczynnik Z określa różnicę między wartością gęstości kości u danej osoby a odpowiednią do wieku teoretyczną średnią wartością prawidłową.
WAŻNE! Warto jednak pamiętać, że wszystkie podane zakresy, a tym samym wyznaczające je liczby, są w zasadzie umowne, nawet zdaniem ekspertów, którzy je stworzyli. Chodzi o to, że na przykład różnica między wartością -2,4 i -2,6 w skali T - czyli granica między osteopenią i osteoporozą - może nie mieć znaczenia klinicznego i być po prostu wynikiem stosowania różnych urządzeń badających gęstość mineralną tkanki kostnej.
Ponadto gęstość tkanki kostnej to nie wszystko, jeśli chodzi o zdrowie kości. Jakość i struktura kości - łącznie z ich mikroarchitekturą, wielkością budujących je kryształków minerałów i jakością kolagenu (tkanka łączna) - są również bardzo ważne.
Nie można jednak przebadać tych czynników za pomocą DXA, nie ma też rutynowych testów, które by to ułatwiały. Jednak naukowcy przyglądają się im, szukając skutecznych terapii osteopenii i osteoporozy. Niewykluczone więc, że tego typu testy już wkrótce powstaną.
Wpływ ćwiczeń na gęstość kości
Do czynników branych pod uwagę w ocenie ryzyka rozwoju osteoporozy zalicza się nieprzestrzeganie zaleceń odnoszących się do wykonywania odpowiednich ćwiczeń (patrz: Ocena zagrożenia osteoporozą). Wyniki badań densytometrycznych potwierdzają, że po roku systematycznego ćwiczenia masa kości może się zwiększyć nawet o 3%!
Duże znaczenie ma w tym przypadku trening oporowy, który wymaga od ćwiczących pokonywania siły grawitacji, oporu własnego ciała i używanych przyrządów, takich jak elastyczna taśma czy ciężarki. Gwarantuje on mnóstwo korzyści także osobom, które mają już osteoporozę.
Nie tylko wzmacnia kości, zwiększając ich gęstość mineralną, lecz również poprawia równowagę, zwiększa siłę i wytrzymałość mięśni oraz skraca czas reakcji w odpowiedzi motorycznej (bardzo dobre efekty przynosi aerobik w wodzie, wykonywany z przyborami lub bez nich).
WAŻNE! Intensywność ćwiczeń oporowych musi być dostosowana do możliwości pacjenta, czyli do poziomu jego sprawności fizycznej. Znaczenie ma również to, by obejmowały one wszystkie grupy mięśniowe.
Na podstawie metaanalizy badań dotyczących sposobów zapobiegania osteoporozie i jej konsekwencjom, przeprowadzonej pod kierunkiem dr Lory Giangregorio, związanej z University of Waterloo (Kanada), zaleca się, by wykonywać tygodniowo co najmniej dwie serie ćwiczeń, obejmujących 8-12 powtórzeń na dane partie mięśni, z zachowaniem 30-60-sekundowych przerw między nimi.
Wyjaśnijmy, że chodzi zarówno o ćwiczenia dynamiczne, jak i statyczne. Pierwsze z nich powodują, że mięśnie pracują koncentrycznie, czyli się niejako kurczą (ich przyczepy zbliżają się do siebie - przykładem jest podciąganie się na drążku), i ekscentrycznie, czyli wskutek obciążenia wydłużają się (ich przyczepy oddalają się od siebie - tu przykładem może być praca mięśni prostowników uda podczas obniżania tułowia w trakcie wykonywania przysiadu).
Z kolei ćwiczenia statyczne powodują, że w mięśniu dochodzi do skurczu izometrycznego (polega on na tym, że wzrasta napięcie mięśnia przy zachowaniu jego stałej długości - wynikiem nie jest ruch, tylko utrzymanie wszystkich części ciała w stałym położeniu, a przykładem może być ściskanie kolanami przez kilka sekund piłki, oczywiście w pozycji leżącej).
Skuteczność tych ćwiczeń będzie tym większa, im więcej grup mięśni w sumie obejmą (najlepiej wszystkie!). Wpłyną one na mineralną gęstość kości, ale też wzmocnią gorset mięśniowy i poprawią naszą koordynację fizyczną, co zmniejszy ryzyko upadków i związanych z nimi złamań. Więcej na ten temat przeczytasz w drugiej części dossier ("Holistic Health" nr 6/2022).
Czynniki zagrożenia osteoporozą
Im więcej czynników ryzyka nas dotyczy, tym bardziej jesteśmy narażeni na rozwój osteoporozy. Oto najważniejsze z nich:
- występowanie osteoporozy lub złamań w rodzinie
- wiek powyżej 65 lat
- wczesna menopauza
- w przypadku kobiet: przebycie menopauzy (lub usunięcie jajników)
- w przypadku mężczyzn: niepokojąco niski poziom testosteronu, np. w wyniku terapii raka prostaty
- nikotynizm (obecnie lub w przeszłości)
- pochodzenie etniczne (rasa biała, łącznie z typem hiszpańskim, i żółta)
- cienkie kości lub zbyt mała masa ciała (u kobiet poniżej 57 kg) albo wskaźnik BMI poniżej 20
- zmniejszenie się wzrostu
- niewykonywanie ćwiczeń siłowych
- celiakia, cukrzyca, choroba zapalna jelit, POChP, zapalenie stawów, anoreksja i inne choroby przewlekłe
- długotrwałe stosowanie leków, takich jak niektóre środki przeciwdrgawkowe, kortykosteroidy, inhibitory pompy protonowej (IPP) - na chorobę refluksową przełyku, i hormony tarczycy
- nieadekwatne do potrzeb organizmu spożycie wapnia, witaminy D i innych składników odżywczych powiązanych ze zdrowiem kości
- duża konsumpcja alkoholu (który osłabia kości i zwiększa ryzyko upadków)
