Osteoporoza u dzieci

Wciągu pierwszych 20 lat życia kości powiększają swoje rozmiary, a przez następną dekadę zachodzą w nich procesy kalcyfikacji. Około 80% szczytowej masy kostnej u dziewcząt osiągane jest przed pierwszą miesiączką, przy czym połowa tej ilości kumuluje się między 10. a 12. r.ż., czyli przed dojrzewaniem. Druga część gromadzona jest w bardzo szybkim tempie w okresie pokwitania w ciągu następnych 2-4 lat¹. Dlatego trudno sobie wyobrazić, że właśnie w czasie, gdy budowa szkieletu powinna intensywnie przebiegać, w młodych kościach zachodzą wprost odwrotne procesy.

Tymczasem lekarze alarmują, że osteoporoza (gr. osteon - kość, łac. porus - otwór, ubytek) powinna zostać uznana również za problem pediatryczny. Okazuje się, że ta układowa choroba szkieletu, której cechą charakterystyczną są niską masa kostna oraz zaburzenia mikroarchitektury kostnej, prowadzące do kruchości kości i - w konsekwencji - ich podatności na złamania², często bywa następstwem kłopotów reumatologicznych małych pacjentów, przewlekłych chorób układu pokarmowego, zaburzeń endokrynologicznych, długotrwałego przyjmowania leków, a nawet problemów związanych ze stylem życia młodych pacjentów.

Równowaga między osteoklastami a osteoblastami 

Aby kości były mocne, musi być zachowana równowaga między komórkami, które są odpowiedzialne za procesy ich tworzenia (osteoblastami) a tymi kościogubnymi (osteoklastami). Zależy ona m.in. od prawidłowego stężenia hormonów w organizmie, obciążania szkieletu (czyli aktywności fizycznej), odpowiedniej ilości zjadanego białka i wapnia oraz witamin (zwłaszcza D₃ i K₂).

Do zaburzenia równowagi między osteoblastami a osteoklastami dochodzi m.in. przy:

• długotrwałym unieruchomieniu,
• zespole Cushinga  powodującym nadmierne wydzielanie kortyzolu (hormonu stresu),
• nieracjonalnym odżywianiu. 

Powyższe elementy mogą doprowadzić do zahamowania procesów kościotwórczych.

Napoje typu cola, sól i konserwanty dodatkowo wypłukują wapń z kości.

Do najczęstszych przyczyn niskiej gęstości kości w stosunku do wieku zalicza się zbyt niską podaż wapnia lub witamin D i K oraz zaburzenia wchłaniania fosforu i magnezu. Sprzyjają jej też wszelkie eksperymenty dietetyczne: począwszy od restrykcyjnego odchudzania, przez ścisłą dietę wegetariańską lub bezmleczną, programy wykluczające lub narzucające jedzenie produktów bogatych w białko, po fastfoodowy styl odżywiania, który dostarcza organizmowi jedynie cukru i tłuszczu, natomiast brak w nim podstawowych makroelementów i witamin. Warto też zdawać sobie sprawę, że napoje typu cola, sól i konserwanty dodatkowo wypłukują wapń z kości.

W przypadku młodzieży natomiast znaczenie ma stosowanie używek, takich jak kawa, papierosy i alkohol. Kolejnym czynnikiem sprzyjającym gubieniu kości są siedzący tryb życia oraz rzadkie przebywanie na słońcu³. Ponadto ryzyko wystąpienia osteoporozy jest wyższe u dzieci, które przyjmują określone grupy farmaceutyków - np. glikokortykoidy, leki przeciwpadaczkowe, przeciwnowotworowe oraz przeciwzakrzepowe⁴.

Osteoporoza a dieta

Leczenie osteoporozy u dzieci jest trudne. Nie można podawać im leków stosowanych u dorosłych: alendronianów i risendronianów, hormonów estro- i androgennych, fluorku sodu, raloksyfenu. W niektórych przypadkach można jedynie stosować kalcytoninę. Dlatego właściwie jedynym sensownym rozwiązaniem jest połączenie dietoterapii z rehabilitacją ruchową (w przypadku, gdy osteoporoza jest następstwem innego schorzenia, należy oczywiście leczyć chorobę podstawową).

Prawidłowe przyswajanie wapnia wymaga obecności witaminy D. Do 18. r.ż. jej dzienna dawka powinna wynosić 5 mg. To bardzo istotne, bowiem odpowiednia ilość słonecznej witaminy podawanej w trakcie leczenia powoduje zwiększone wchłanianie wapnia, pobudza syntezę składników kości oraz zmniejsza wydzielanie parathormonu. Istotnym czynnikiem warunkującym jej prawidłowe przemiany jest regularne, acz rozsądne przebywanie na słońcu, dzięki któremu można pokryć 80-90% zapotrzebowania. Ekspozycja na światło słoneczne 10-15 min dziennie skutecznie podwyższa produkcję witaminy D. Jej nadmiar magazynowany jest w tkance tłuszczowej, skąd organizm czerpie ten składnik w czasie zimy⁶.

W leczeniu dietetycznym należy również pamiętać o ograniczeniu spożycia soli i białka oraz dostarczeniu organizmowi odpowiednich dawek miedzi, manganu i cynku, które są składnikami enzymów biorących udział w syntezie macierzy kostnej⁷. Produkty mleczne są głównym źródłem wapnia w diecie. Jednocześnie cechuje je największa biodostępność tego pierwiastka, czyli zdolność organizmu do jego wykorzystania. Z tego też powodu istotnym zagadnieniem staje się wpływ nietolerancji laktozy, złego trawienia tego cukru mlecznego oraz alergii na białko mleka krowiego na rozwój osteoporozy⁸.

Większość przeprowadzonych badań sugeruje, że nietolerancja laktozy jest potencjalnym czynnikiem ryzyka utraty gęstości mineralnej kości i osteoporozy, spowodowanym unikaniem przetworów mlecznych, a przez to mniejszą podażą wapnia⁹. Jednak ta przypadłość niekoniecznie wyklucza wszystkie wyroby mleczne z diety, np. dojrzewające sery mogą zawierać aż 95% mniej laktozy niż pełne mleko¹⁰. Jogurty z żywymi kulturami bakterii również zmniejszają objawy jelitowe, ponieważ obecne w nich drobnoustroje produkują enzym laktazę, który odpowiada za rozkład laktozy na prostsze cukry wchłaniane przez organizm.

Z kolei większość ludzi, którzy chorują na niestrawność laktozy, może bez większych problemów spożywać pewne ilości pożywienia ją zawierającego bez objawów jelitowych. Innym rozwiązaniem jest stosowanie tabletek lub kropli laktazy wraz z produktami mlecznymi. Natomiast osoby z alergią powinny przyjmować suplementy wapnia i witaminy D.

Ponadto niezbędne jest również spożywanie zielonych warzyw liściastych, chudego czerwonego mięsa, drobiu, kasz oraz nasion roślin strączkowych. Zawarte w nich składniki, m.in. witamina K oraz cynk, są niezbędne dla prawidłowego rozwoju kości. Cynk należy do kofaktorów enzymów biorących udział w syntezie różnych składników macierzy kostnej, dodatkowo wspomaga odnowę tkanki kostnej i mineralizację kości⁶. Równie istotna jest rola witamin K i A, które warunkują prawidłową syntezę osteokalcyny (białka niekolagenowego kości produkowanego przez osteoblasty) oraz witaminy C, która jest niezbędna do produkcji kolagenu⁷.

Osteoporoza u młodzieży a używki 

Do najważniejszych elementów stylu życia, które istotnie wpływają na rozwój kości, zaliczyć można:

• palenie papierosów,
• picie alkoholu,
• kawy i napojów gazowanych.

Zanotowano dodatnią korelację między paleniem tytoniu a częstością złamań kręgów, kości przedramienia i biodra. Dokładny mechanizm tej zależności nie został poznany, przypuszcza się jednak, że palenie może bezpośrednio hamować czynność osteoblastów. W przypadku nadmiernego spożywania alkoholu zwykle dochodzi do obniżenia poziomu wapnia w surowicy, co w konsekwencji prowadzi do zaburzenia czynności osteoblastów.

Zwiększone ryzyko złamań kości występuje również u osób wypijających 2 filiżanki kawy bądź 4 herbaty dziennie. Wykazano też, iż nadmierne spożycie kofeiny powoduje zmniejszenie masy kostnej, szczególnie u kobiet, u których dzienne spożycie wapnia jest niższe od zalecanego.

Artykuł ukazał się w wydaniu papierowym O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą grudzień 2018.