Nasze magazyny
Prawdopodobnie każdy z nas ma w rodzinie kogoś, kto mierzy się z rakiem lub zmarł z powodu choroby nowotworowej. To nie tylko genetyka, ale też czynniki środowiskowe i styl życia.
O ile na geny nie masz wpływu, a czynniki środowiskowe są skomplikowaną kwestią, to twój styl życia i nawyki zależą przede wszystkim od ciebie. Zza oceanu płyną do nas dobre wiadomości: dieta, ruch i świadomość na temat chorób przenoszonych wraz z krwią pozwalają ograniczyć ryzyko zachorowania na pewne nowotwory, a nawet obniżyć je do zera.
Rak – globalny problem
W 2022 roku WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) odnotowała 20 mln nowych przypadków zachorowania na raka. 2,5 mln pacjentów przegrało walkę z rakiem płuc, 2,3 mln z rakiem piersi, a z jelita grubego 1,9 mln osób; łącznie w 2022 r. nowotwory były przyczyną śmierci 20 mln osób1.
W Polsce na każde 100 tys. osób, 440 ma zdiagnozowany nowotwór; ta grupa chorób odpowiada za 25% zgonów, co daje jej drugie miejsce zaraz po chorobach układu krążenia.
Obecnie nowotwory złośliwe odpowiadają za co trzecią przedwczesną śmierć wśród Polek w wieku 20-44 lata i co drugą w wieku 45-64 lat; w przypadku Polaków dane te są równe odpowiednio co trzeciemu i co piątemu zgonowi2. To zdecydowanie zbyt dużo.
Trudno jednak mówić o długim i szczęśliwym życiu (przynajmniej z punktu widzenia organizmu), kiedy niebezpieczeństwo w postaci czynników kancerogennych czyha niemalże na każdym kroku. Niezdrowa dieta, używki, brak ruchu czy też zaniedbywanie pielęgnacji skóry to jedynie kilka z nich.
Autorzy niedawno opublikowanego badania na temat zależności między stylem życia a ryzykiem zachorowania na raka już wcześniej zwrócili uwagę na to, że w samych Stanach Zjednoczonych można przypisać około 42% wszystkich przypadków zachorowań oraz 45% wszystkich zgonów z powodu raka modyfikowalnym czynnikom ryzyka, czyli zwyczajom i sytuacjom, na które mamy wpływ. Być może wyniki ich pracy okażą się wystarczającą zachętą do wprowadzenia korzystnych zmian w życiu.
Rak – jak styl życia wpływa na zachorowanie
Autorzy badania wzięli na tapet temat zachorowań i zgonów z powodu raka powiązanych z potencjalnie modyfikowalnymi czynnikami ryzyka: ogólnymi (z wyłączeniem nowotworów skóry innych niż czerniak), jak i dla 30 typów raka u osób dorosłych, które w 2019 r. miały co najmniej 30 lat.
Wybór roku badawczego nie był przypadkowy, bowiem w późniejszych latach z powodu pandemii koronawirusa ograniczono w USA diagnostykę przesiewową raka. Pod uwagę nie brano też młodszych pacjentów ze względu na to, że w ich przypadkach to genetyka zdaje się odgrywać większą rolę niż środowisko i nawyki zdrowotne.
Badane czynniki to:
- nikotynizm (również w przeszłości) i bierne palenie papierosów,
- nadmierna masa ciała,
- spożywanie alkoholu,
- dieta z czerwonymi przetworzonym mięsem,
- niska podaż warzyw i owoców, błonnika pokarmowego i wapnia,
- brak aktywności fizycznej,
- ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe,
- zakażenia wirusami: Epsteina-Barr, zapalenia wątroby typu B i C, ludzkim wirusem opryszczki typu 8 (wywołującym mięsaka Kaposiego), HIV i ludzkim wirusem brodawczaka (HPV), a także bakterią Helicobacter pylori.
Specjaliści skupili się na następujących nowotworach złośliwych: jamy nosowej i zatok przynosowych, jamy ustnej, migdałków i podstawy języka, nosogardła, gardła, tarczycy, krtani, tchawicy, płuc i oskrzeli, przełyku, żołądka, wątroby, trzustki, jelita grubego (bez odbytu), odbytu, nerek i miedniczek nerkowych, pęcherza moczowego, moczowodów, piersi, jajnika, sromu, pochwy, szyjki macicy, prącia, a także na ostrej białaczce szpikowej, szpiczaku, chłoniaku Hodgkina, chłoniaku nieziarniczym, mięsaku Kaposiego oraz czerniaku. Za materiały badawcze posłużyły dane pacjentów z baz amerykańskich, w tym z CDC (Centrów Kontroli i Zapobiegania Chorobom) i NCI (Narodowego Instytutu Raka).
Po przeanalizowaniu danych pacjentów oraz ich nawyków zdrowotnych okazało się, że ok. 40% wszystkich przypadków raka u osób dorosłych w wieku co najmniej 30 lat (dokładnie: 40,5% u mężczyzn i 39,5% u kobiet) można by uniknąć poprzez modyfikację stylu życia.
Na pierwszym miejscu znalazło się palenie papierosów (19,3% wszystkich przypadków), przyczyniając się do 56% wszystkich nowotworów u mężczyzn, którym można by zapobiec; w przypadku kobiet było to niecałe 40%. Nadwaga i otyłość, które zajęły drugie miejsce, odpowiadały „tylko” za 7,6% przypadków wszystkich nowotworów, a trzecie w kolejności spożywanie alkoholu za 5,4%.
Pierwsze 10 pozycji prezentowało się w ten sposób:
- nikotynizm odpowiadał w 19,3% za rozwój raka,
- nadmierna masa ciała odpowiadała w 7,6% za rozwój raka
- spożywanie alkoholu odpowiadało w 5,4% za rozwój raka
- ekspozycja na promieniowanie UV odpowiadała w 4,6% za rozwój raka,
- brak aktywności fizycznej odpowiadał w 3% za rozwój raka,
- zakażenie HPV odpowiadało w niecałych 2% za rozwój raka,
- niskie spożycie warzyw i owoców odpowiadało w niecałych 1,5% za rozwój raka,
- mięso przetworzone odpowiadało w 1% za rozwój raka,
- zakażenie Helocobacter pylori odpowiadało w 0,7% za rozwój raka,
- czerwone mięso odpowiadało w 0,6% za rozwój raka.
Co ciekawe, palenie papierosów, promieniowanie ultrafioletowe i zakażenia HCV oraz HIV odgrywały większą rolę w przypadku mężczyzn. Panie natomiast częściej zapadały na nowotwory, w przypadku których czynnikami ryzyka były nadmierna masa ciała, spożywanie alkoholu, brak aktywności fizycznej i zakażenie HPV, co, jak zauważyli naukowcy, było powiązane ze specyfiką kobiecych nowotworów, np. rakiem piersi czy szyjki macicy.
To nie wszystko. Autorzy tego badania obliczyli, których konkretnie odmian raka można uniknąć w 100% poprzez kontrolę swoich nawyków zdrowotnych i życiowych. Chodzi o mięsaka Kaposiego i raka szyjki macicy.
Ponadto omawiane w tym badaniu czynniki odpowiadały:
- w ponad 90% za czerniaka skóry i nowotwory odbytu,
- w ponad 80% za raka płuc i oskrzeli, gardła, tchawicy, przełyku i jamy ustnej.
Oznacza to, że zaniechanie palenia, unikanie alkoholu, zdrowa dieta, aktywność fizyczna, ochrona a ciała przed promieniowaniem UV, a także profilaktyka zakażeń wspomnianymi patogenami pozwalają uniknąć tych nowotworów niemal całkowicie. Nie każdy rak jednak jest „podatny” na te zmiany. Najmniej modyfikacja stylu życia mogłaby wpłynąć na ryzyko wystąpienia raka jajnika (4,9%).
Podobne wyniki dała analiza zgonów z powodu nowotworów. Tutaj również palenie papierosów było ich główną przyczyną i odpowiadało za prawie 30% przypadków. Nadmiar tkanki tłuszczowej zwiększał ryzyko śmierci z powodu jakiegokolwiek raka o nieco ponad 7%; na trzecim miejscu znalazła się konsumpcja alkoholu z wynikiem 4,1 %.
Niedostateczna aktywność fizyczna zwiększała ryzyko śmierci z powodu raka o 2,5%, a niska podaż warzyw i owoców o 1,5%. W pierwszej dziesiątce znalazły się jeszcze promieniowanie ultrafioletowe (1,3%), zakażenie HPV (1,2%), przetworzone mięso i infekcja wirusem zapalenia wątroby typu C (po 1%) i zakażenie Helicobacter pylori (0,9%).
Autorzy badania podkreślają, że nadal wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi, np. jak inne czynniki, w tym zanieczyszczenie powietrza, wpływają na ryzyko zachorowania i śmierci z powodu raka. Jednocześnie apelują o zwiększenie działań profilaktycznych w celu uniknięcia bądź wczesnego wykrycia różnego rodzaju nowotworów3.
Rak – zmiany w życiu codziennym, które warto wprowadzić
A co ty możesz zrobić, żeby zmniejszyć ryzyko zachorowania na wymienione w badaniu nowotwory? Zerwij z nawykami wspomnianymi w wytycznych badania:
1. Rzuć palenie, unikaj ekspozycji na dym tytoniowy. Ogranicz albo w ogóle przestań pić alkohol. Podziel się swoimi obawami co do nikotynizmu i picia etanolu z najbliższymi.
2. Rozpocznij przygodę z aktywnością fizyczną. Nigdy nie jest za późno, żeby zacząć dbać o ruch. Pływaj, jeździj na rowerze, a jeśli te dyscypliny są dla ciebie zbyt forsowne - po prostu spędzaj czas w ruchu. Dodatkową korzyścią może być utrata zbędnych kilogramów.
3. Zwracaj uwagę na to, co jesz. Pamiętaj o zaleceniach co do proporcji i składu posiłków, a najlepiej przejdź na dietę śródziemnomorską, pełną owoców i warzyw, a wolną od przetworzonego mięsa. Zwróć uwagę na podaż wapnia w posiłkach.
4. Zaszczep się przeciwko zakażeniu wirusem HPV; miej stałego partnera seksualnego. Stosuj prezerwatywy i inne środki zmniejszające ryzyko przenoszenia chorób. Unikaj miejsc, które mogą wiązać się z zakażeniem wirusem zapalenia wątroby; odwiedzaj tylko polecane salony kosmetyczne czy tatuażu.
5. Wylecz refluks; za wiele jego przypadków odpowiada zakażenie Helicobacter pylori.
6. Unikaj bezpośredniej ekspozycji na słońce. Stosuj kremy z filtrem, sięgnij po kapelusze z dużym rondem. Staraj się nie wychodzić na zewnątrz w południe i zrezygnuj z wizyt w solarium.
Chociaż zmiany w stylu życia ciężko wprowadzić, to jest to gra warta świeczki. W końcu nagrodą jest twoje długie życie pełne zdrowia.
- 1. https://www.who.int/news/item/01-02-2024-global-cancer-burden-growing--amidst-mounting-need-for-services
- 2. https://onkologia.org.pl/pl/epidemiologia/nowotwory-zlosliwe-w-polsc
- 3. https://acsjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.3322/caac.21858
