Na te często popularne rośliny trzeba szczególnie uważać. Są toksyczne

Rośliny od wieków fascyno­wały ludzi swoim wyglądem, zapachem i właściwościami leczniczymi. Jednak natura ma również swoje ciemne oblicze. Wśród zieleni, którą podziwiamy w la­sach, ogrodach i mieszkaniach, kryją się gatunki silnie toksyczne. Wystarczy przypadkowy dotyk, spożycie owo­cu czy kontakt z sokiem, by doszło do podrażnienia skóry, zatrucia układu pokarmowego, a nawet poważnych zaburzeń neurologicznych lub zatrzy­mania krążenia. Co więcej, wiele z tych roślin wygląda zupełnie niepozornie, ma piękne kwiaty lub dekoracyjne liście, które zachęcają do dotykania i wąchania. 

Cis pospolity (Taxus baccata)

Ten wiecznie zielony krzew występuje powszechnie w parkach, ogrodach oraz naturalnie w lasach. Choć jest często sadzony jako roślina ozdobna, należy do najbardziej trujących roślin w Polsce.

Wszystkie części cisu pospolitego – igły, kora, drew­no oraz nasiona znajdujące się wewnątrz czerwonej osnówki owoców, zawierają silnie toksyczne alkaloidy, głównie tak­synę, która działa paraliżująco na mię­śnie, w tym sercowy. Wyjątkiem jest tylko sama czerwona osnówka (mięsista część otaczająca nasiono), która nie za­wiera toksyn, ale połknięcie owocu wraz z pestką może być śmiertelne. Zatrucie cisem następuje najczęściej po spożyciu igieł lub nasion.

Objawy mogą pojawić się w ciągu kilku minut lub kilku go­dzin i obejmują: nudności, wymioty, biegunkę, zawroty głowy, spowolniony oddech, zaburzenia rytmu serca, drgaw­ki, śpiączkę, a w skrajnych przypadkach nagłe zatrzymanie akcji serca¹. 

Toksyny są odporne na wysuszenie, gotowanie czy trawienie, dlatego niebezpieczne jest nawet wypasanie zwierząt w pobliżu krzewów cisu, dla koni i bydła cis rów­nież jest śmiertelnie trujący. Leczenie zatrucia ma charakter wyłącznie obja­wowy, nie ma antidotum na taksynę.

Wilcza jagoda (Atropa belladonna)

To jedna z najniebezpieczniejszych ro­ślin w Europie. Rośnie dziko w lasach, zaroślach i na polanach. Jej charakterystyczne owoce to błyszczące, czarne jagody, które mogą wyglądać apetycznie, szczególnie dla dzieci. Zawiera silnie toksyczne alkaloidy tropanowe, głównie atropinę, skopolaminę i hioscyjaminę.

Najwięcej toksyn znajduje się w ja­godach, liściach i korzeniu. Spożycie zaledwie kilku wilczych jagód przez dziecko a kilkunastu przez dorosłego może pro­wadzić do zatrucia.

Objawy pojawiają się po 30-60 min i obejmują rozszerzenie źrenic, suchość w ustach, trudności z przełykaniem, halucynacje, pobudze­nie, przyspieszoną akcję serca, drgawki. Działa na układ nerwowy i może pro­wadzić do paraliżu oddechowego². 

Zimowit jesienny (Colchicum autumnale)

Przypominająca krokusa roślina, kwit­nie późnym latem i jesienią. Zawiera bardzo toksyczny alkaloid, kolchicynę, która działa na poziomie komórko­wym, hamując podziały komórek. Już niewielka jej ilość może prowadzić do poważnego zatrucia³. Najwięcej toksyn znajduje się w cebulkach i na­sionach, ale cała roślina jest trująca. 

Objawy zimowitem jesiennym zatrucia pojawiają się po kil­ku godzinach: silne bóle brzucha, wymioty, biegunka, odwodnienie, a następnie zaburzenia funkcji nerek, serca i układu nerwowego. Zatrucie może prowadzić do śmierci w ciągu 1-3 dni. Szczególnie niebezpieczne jest pomylenie młodych liści zimowita z liśćmi czosnku niedźwiedziego.

Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea)

To piękna roślina ogrodowa o wysokich pędach i dzwonkowatych kwiatach. Naparstnica purpurowa zawiera silnie działające glikozydy nasercowe, m.in. digoksynę i digi­toksynę. W małych, kontrolowanych dawkach substancje te są wykorzy­stywane w medycynie w leczeniu niewydolności serca, ale spożycie rośliny w stanie surowym, zwłaszcza liści, prowadzi do zatrucia.

Objawy to: nudności, zawroty głowy, zaburzenia widzenia (np. widzenie na żółto lub zielono), nieregularne tętno, omdlenia, a w ciężkich przypadkach zatrzymanie akcji serca⁴. Szczególnie groźna jest dla dzieci i zwierząt. Leczenie musi być natychmiastowe, czasem wymagane jest podanie antidotum (digibind).

Lulek czarny (Hyoscyamus niger)

Lulek czarny charakterystyczne żółto-fio­letowe kwiaty, często rośnie na nieużytkach i przy drogach. Zawiera silnie działające alka­loidy: hioscyjaminę, atropinę i skopolaminę, które mają dzia­łanie halucynogenne, uspokaja­jące, ale w większych dawkach są silnie toksyczne.

Objawy za­trucia to: suchość w ustach, trud­ności z oddychaniem, dezorientacja, majaczenie, napady szału, a następnie śpiączka i zatrzymanie akcji serca⁵. 

Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium)

Trąbka anielska to potoczna nazwa tej rośliny, nadana ze względu na jej efektowne, lejkowate kwiaty i charak­terystyczne, kolczaste owoce. Bieluń dziędzierzawa zawiera silne alkaloidy tropanowe: skopolaminę, atropinę i hioscyjaminę. Substancje te wpływają na ośrodkowy układ ner­wowy i mają działanie halucynogenne, uspokajające, a w większych ilościach paraliżujące⁶.

Spożycie nasion, liści lub naparu z tej rośliny prowadzi do po­ważnego zatrucia, pojawiają się oma­my, dezorientacja, gorączka, suchość w jamie ustnej, przyspieszona akcja serca, a następnie drgawki, śpiączka i śmierć. Bieluń był dawniej używany w rytuałach, ale obecnie znany głównie z zatruć u eksperymentujących młodych ludzi. Leczenie jest trudne i objawowe.

Konwalia majowa (Convallaria majalis)

Konwalia majowa to piękna i powszechnie znana rośli­na ozdobna o silnym, przyjemnym zapachu i dzwonkowatych, białych kwiatach. Choć wygląda niewinnie, jest silnie trująca, zawiera glikozydy nasercowe, takie jak konwalatoksyna, konwalamiaryna i konwalarozyna, które wpływają na pracę serca⁷. Wszystkie części rośliny są toksyczne, liście, kwiaty, owoce (czerwone jagody), a nawet woda z wazonu, w którym stały konwalie.

Objawy zatrucia pojawiają się po kilku godzinach: nudności, wymioty, biegunka, zawroty głowy, zaburzenia widzenia, spowolnione tętno i zaburze­nia rytmu serca⁸. U dzieci już kilka jagód może wywołać poważne objawy. Zatru­cie może prowadzić do drgawek, śpiącz­ki i śmierci. Leczenie polega na detok­sykacji i monitorowaniu pracy serca.

Oleander (Nerium oleander)

To popularna roślina ozdobna o pięknych kwiatach w róż­nych kolorach (różowe, białe, czerwone). Wszystkie jego części są silnie trujące, zawie­rają glikozydy nasercowe⁹. Już niewielka ilość liścia lub kwiatu może spowodować zatrucie, szczególnie u dzieci lub zwierząt domowych.

Objawy zatrucia oleandrem to nudności, wymioty, ból brzucha, spowolnienie pracy serca, zawroty głowy, a w cięższych przypadkach arytmia, drgawki, utra­ta przytomności i śmierć.

Toksyczny jest również dym powstający podczas spalania oleandra. Zatrucie wymaga natychmiastowej pomocy medycz­nej. Roślina bywa zdradliwa, bo jej kwiaty przyciągają uwagę zapachem i kolorem. Miód zrobiony z nektaru jego kwiatów może okazać się trujący. W kompoście, do którego wrzucono tę roślinę, oleandryna pozostaje przez 300 dni, na szczęście uprawiane na nim warzywa nie absorbują trucizny¹⁰. 

Rącznik pospolity (Ricinus communis)

Nasiona zawierają rycynę – jedną z najpotężniejszych fitotoksyn¹¹. Już 1 lub 2 nasiona mogą zabić dziecko, a 3-5 dorosłego. Rycyna działa wol­no, ale skutecznie, uszkadza komórki, zwłaszcza wątroby, nerek i jelit.

Objawy zatrucia rącznikiem pospolitym pojawiają się po 6-24 godz. Są to silne wymioty, biegunka, krwa­wienie z przewodu pokarmowego, odwodnienie, zaburzenia funkcji narządów i wstrząs. Wystarczy na­wet niewielka ilość sproszkowanego nasiona, by doprowadzić do zgonu. 

Szalej jadowity (Cicuta virosa)

Szalej jadowity to dziko rosnąca bylina błotna, przypo­minająca pietruszkę lub seler. Uważana za jedną z najniebezpieczniejszych roślin Europy, zawiera cykutoksynę – sil­nie neurotoksyczny związek. Najwięcej trucizny znajduje się w korzeniu, który ma słodkawy zapach i smak, co czyni go szczególnie niebezpiecznym dla dzieci i zwierząt¹².

Objawy zatrucia pojawiają się szybko, już po kilkuna­stu minutach: silne skurcze mięśni, drgawki, wymioty, utrata przytomności i zgon z powodu porażenia ośrodka oddechowego. Już niewielka ilość ro­śliny może zabić dorosłego człowieka. Leczenie jest trudne i objawowe.

Diffenbachia (Dieffenbachia)

Sok tej popularnej rośliny doniczkowej o dużych, zielono-białych liściach jest silnie drażniący i zawiera kryształy szczawianów wapnia w formie mikro­skopijnych igiełek, które po zetknięciu z błonami śluzowymi lub skórą powo­dują natychmiastowe podrażnienia. Kontakt soku z oczami wywołuje silny ból, zaczerwienienie, łzawienie oraz obrzęk spojówek.

Spożycie fragmentów diffenbachii prowadzi do pieczenia i obrzę­ku jamy ustnej, języka oraz gardła, co utrudnia oddychanie i przełykanie¹³. Objawy te mogą utrzymywać się nawet kilka dni. Choć nie jest zwykle śmier­telna, Diffenbachia wymaga szybkiego przemycia oraz konsultacji medycz­nej, szczególnie u dzieci i zwierząt.

Filodendron (Philodendron)

Filodendron ozdabia biura i mieszkania. Zawiera szczawiany wapnia, które działają drażniąco na błony śluzowe jamy ustnej, gardła i przewodu pokar­mowego. Po spożyciu powodują piecze­nie, obrzęk języka, ślinotok, trudności w przełykaniu i mówieniu. W cięższych przypadkach może dojść do obrzęku dróg oddechowych.

Zatrucie zwykle nie jest śmiertelne (choć jest możliwe) i wymaga leczenia objawowego oraz obserwacji, zwłaszcza u dzieci i zwie­rząt domowych. Związki alergizujące w filodendronach to rezorcyny. Kontakt soku z oczami lub skórą może powodo­wać podrażnienia i zapalenie skóry¹⁴. 

Zamiokulkas (Zamioculcas zamiifolia)

Spożycie nawet niewielkiej ilości po­woduje pieczenie i obrzęk jamy ustnej, gardła i języka, co utrudnia przełykanie i oddychanie. Kontakt soku rośliny ze skórą może wywołać zaczerwienienie i podrażnienie. Zatrucia są zwykle ła­godne, ale u dzieci i zwierząt domowych mogą wymagać interwencji lekarskiej¹⁵. Pomimo toksyczności zamiokulkas jest często wybierany do wnętrz ze wzglę­du na łatwość uprawy i estetykę.

Monstera (Monstera deliciosa)

Roślina często zwana dziurawcem ze względu na charakterystyczne dziury w liściach. Zawiera szczawiany wap­nia, które niebezpiecznie podrażniają błony śluzowe jamy ustnej, gardła i przełyku¹⁶.

Spożycie fragmentów monstery wywołuje pieczenie, obrzęk i ból, utrudniając przełykanie. Kontakt soku z oczami lub skórą może powodować podrażnienia i zaczerwienienie. Zatru­cie zwykle nie jest groźne dla życia, ale powoduje silny dyskomfort. Większe niebezpieczeństwo zatrucia występu­je u dzieci i zwierząt domowych.

Skrzydłokwiat (Spathiphyllum)

Ta popularna roślina doniczkowa o białych kwiatach i ciemnozielonych liściach zawiera kryształy szczawianów wapnia, które wywołują łagodne po­drażnienia błon śluzowych.

Spożycie przez ludzi zwykle powoduje uczucie pieczenia, ślinotok i obrzęk, jednak objawy są łagodne i szybko mijają. U zwierząt domowych może wywołać silniejsze podrażnienia, wymioty oraz brak apetytu. Skrzydłokwiat nie jest śmiertelny, ale należy unikać spożycia i kontaktu z sokiem rośliny, zwłasz­cza u małych dzieci i zwierząt¹⁷. 

Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)

To drzewo jest często spotykane w parkach i przy ulicach. Jego owoce, tzw. kasztany, nie są jadalne i zawierają toksyczne związki, przede wszystkim aesculinę oraz saponiny. Spożycie owoców może wywołać silne zatrucie, objawiające się nudnościami, wymio­tami, biegunką, bólami brzucha oraz zawrotami głowy¹⁸.

U zwierząt, zwłasz­cza koni, kasztany mogą powodować paraliż i śmierć. Owoce kasztanowców są też często mylone z kasztanami ja­dalnymi (Castanea sativa), które mają zupełnie inne właściwości. Ze względu na toksyczność owoców kasztanowca zwyczajnego nie należy spożywać ani podawać dzieciom czy zwierzętom.

Tulipany (Tulipa)

Te niewinne kwiatki też potrafią zajść za skórę. Tulipany wytwarzają wysoce drażnią­ce soki niebezpieczne dla tych, którzy mają z nimi częsty kontakt. Dotykanie cebulek tych kwiatów może skończyć się podrażnieniem skóry, a suchy pył wytworzony przez nie, powoduje trud­ności z oddychaniem. Istnieje nawet zespół chorobowy zwany tulipano­wym palcem. To zawodowa choroba hodowców i kwiaciarzy, którzy na co dzień mają do czynienia z tulipanami. Cierpią oni na bolesne opuchlizny, czerwoną wysypkę i pęknięcia skóry¹⁹. 

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi)

Barszcz sosnowskiego jest bardzo inwazyjną rośliną pocho­dzącą z Kaukazu, która została sprowa­dzona do Polski w XX w. jako roślina pastewna. Szybko jednak wymknęła się spod kontroli i dziś uznawana jest za zagrożenie biologiczne i zdrowotne.

Najgroźniejszy jest sok rośliny, który zawiera furanokumaryny, czyli związki fotouczulające²⁰. W kontakcie ze skó­rą, pod wpływem światła słonecznego (szczególnie promieni UV), powodują ciężkie poparzenia II i III stopnia, silne pęcherze, owrzodzenia, a nawet trwałe blizny. Objawy mogą się pojawić nawet po kilkunastu godzinach od kontaktu i nasilać przez kilka dni. 

Nasiona jabłek, wiśni, śliwek i moreli

Nasiona owoców, takich jak jabłka, wi­śnie, śliwki i morele zawierają związki zwane glikozydami cyjanogennymi, które w organizmie uwalniają cyjano­wodór – silną truciznę. W niewielkich ilościach (np. jedno nasiono jabłka) nie są groźne, ponieważ zawarta w nich toksyna jest niewielka i zwykle rozkła­dana przez enzymy.

Jednak spożycie większej ilości pestek, szczególnie roz­gryzionych lub zmielonych, może pro­wadzić do zatrucia cyjankiem. Objawy to bóle brzucha, nudności, duszność, zawroty głowy, przyspieszone tętno, a w skrajnych przypadkach zatrzymanie oddechu i śmierć. Pestki tych owoców nie powinny być regularnie spoży­wane, a zwłaszcza nie przez dzieci.