Nasze magazyny
Właściwości Allium ursinum odkryli starożytni Germanie. Zauważyli oni, że niedźwiedzie po przebudzeniu się ze snu zimowego jedzą właśnie tę roślinę, co prawdopodobnie pozwala im się wzmocnić i zregenerować. Zaczęli zatem stosować tzw. dziki czosnek we własnej kuchni.
Choć roślinę można spotkać w lasach, nie należy jej zrywać - znajduje się pod częściową ochroną, a ponadto niewprawne oko może pomylić jej liście z konwalią majową, kokoryczką wonną lub zimowitem jesiennym, które zawierają trujące substancje1. Na szczęście czosnek niedźwiedzi można uprawiać w domu i ogrodzie.
Właściwości zdrowotne czosnku niedźwiedziego
W przeciwieństwie do tego pospolitego (Allium sativum) surowcem leczniczym czosnku niedźwiedziego jest ziele (albo sam liść), a rzadziej cebulka. Choć zioła mają podobny zapach, dzika odmiana jest mniej intensywna i nie pozostawia charakterystycznego posmaku w ustach. Co jednak najważniejsze, badania wykazują, że gatunki te nie różnią się zasadniczo pod względem właściwości i wykazują podobne działanie terapeutyczne, dzięki czemu można stosować je zamiennie2. Pod pewnymi względami czosnek niedźwiedzi jest nawet bardziej skuteczny.
Swoje zdrowotne właściwości zawdzięcza przede wszystkim związkom siarki, adenozynie, flawonoidom, kwasowi fenolowemu, saponinom steroidowym i lektynom3. Okazuje się, że zawartość związków siarki w czosnku niedźwiedzim jest kilka razy większa niż w pospolitym, a adenozyny - nawet 20 razy wyższa4.
Czosnek niedźwiedzi a choroby serca
To właśnie wysoka zawartość adenozyny odpowiada za skuteczność czosnku niedźwiedziego w profilaktyce chorób serca. Badania wykazały, że zapobiega on sklejaniu się płytek krwi, rozrzedza krew i poprawia jej cyrkulację o 32%4. Dzięki temu rozszerzają się naczynia krwionośne, co zapobiega nadciśnieniu czy udarowi mózgu.
Badania przeprowadzone na szczurach wykazały, że podawane przez 45 dni wyciągi czosnku pospolitego i z niedźwiedziego obniżały skurczowe ciśnienie krwi u gryzoni ze sztucznie indukowaną hipertensją, przy czym skuteczność dzikiego czosnku była nawet większa5. Istotnie obniżał on również poziom cholesterolu, co sugeruje, że może lepiej redukować zagrożenie miażdżycą.
Inne badania dowiodły, że alkoholowe ekstrakty obu gatunków czosnku hamują agregację płytek krwi (czyli ich zlepianie się, prowadzące do uszkodzeń naczyń krwionośnych), a mechanizm ich działania jest podobny do tego, który wykazują leki stosowane w prewencji incydentów sercowo-naczyniowych u chorych z niestabilną dławicą piersiową i zawałem6.
Czosnek niedźwiedzi - wpływ na odporność
W medycynie tradycyjnej czosnek nie bez przyczyny uważany jest za jeden z najlepszych naturalnych antybiotyków, skutecznych zarówno w profilaktyce, jak i łagodzeniu objawów grypy i przeziębień. Badania potwierdzają, że również jego dzika odmiana wspomaga leczenie chorób górnych dróg oddechowych, m.in. poprzez zabijanie bakterii i pobudzanie wydzielania śluzu w oskrzelach, który stanowi jeden z mechanizmów obronnych organizmu7. Dzięki zawartości związków siarki zapobiega również infekcjom wirusowym. Stymuluje produkcję przeciwciał biorących udział w odpowiedzi immunologicznej ustroju, a obecne w nim kwasy fenolowe rozrzedzają wydzielinę zalegającą w oskrzelach, co ułatwia odkrztuszanie.
Czosnek niedźwiedzi a pasożyty
Czosnek wykazuje właściwości przeciwpasożytnicze i przeciwgrzybicze, skutecznie zwalcza również drożdżaka Candida albicans8.
W ekstraktach ze świeżych liści i kwiatów czosnku niedźwiedziego potwierdzono obecność związków siarki, z których część ma właściwości antygrzybicze9.
Wykazano również, że ekstrakt z czosnku niedźwiedziego charakteryzuje się silnym działaniem przeciwko różnym rodzajom pasożytów układu pokarmowego (np. owsikom, glistom, a nawet tasiemcom). Przeprowadzone badania aktywności przeciwpasożytniczej wyciągów z czosnku pospolitego i dzikiego wykazały ich dużą skuteczność, głównie przeciw nicieniom10.
Czosnek niedźwiedzi a nowotwory
W kilku badaniach wykazano przeciwnowotworowe właściwości ekstraktów z czosnku niedźwiedziego. W eksperymencie na myszach najbardziej obiecujące wyniki dotyczyły wyciągu z łodygi: przy koncentracji 60 mg/ml 100% komórek rakowych czerniaka i mięsaka zostało zabitych już po 24 godz., a w przypadku 20 mg/ml - po 48 godz.11
Obecne w czosnku niedźwiedzim związki siarki hamują również proliferację ludzkich komórek nowotworowych, m.in. sutka, płuc, okrężnicy, glejaka, chłoniaka i prostaty12. Mechanizm ich działania polega na zahamowaniu wzrostu komórek rakowych lub aktywizacji procesu apoptozy, czyli naturalnie zaprogramowanej śmierci. Działanie organicznych związków siarki jest wyjątkowo mocne, ponieważ czosnek jest europejską rośliną o największej zawartości tych substancji. Dodatkowo są one silnymi przeciwutleniaczami, podobnie jak adenozyna.
Czosnek niedźwiedzi i jego wpływ na przewód pokarmowy
Wyciągi z czosnku niedźwiedziego wpływają na funkcjonowanie jelit nie tylko poprzez utrudnianie namnażania się pasożytów. Usprawniają pracę jelit, nasilając produkcję żółci, odtruwając wątrobę z toksyn i pobudzając trawienie13. Aromatyczny zapach i dość ostry smak dzikiego czosnku wzmagają apetyt, ale równocześnie przyspieszają metabolizm, co w połączeniu z detoksykacyjnymi właściwościami sprawia, że zioło to poleca się osobom pragnącym zgubić zbędne kilogramy.
Czosnek niedźwiedzi w kuchni - przepisy
Choć najzdrowsze są świeże liście czosnku niedźwiedziego, jako przyprawę z powodzeniem stosuje się suszone lub mrożone ziele. Po wcześniejszym posiekaniu dodaje się je do zup, sosów, mięs, białego sera, a nawet kanapek. Istnieją również sprawdzone receptury, dzięki którym przez cały rok można korzystać z jego dobroczynnych właściwości.
Herbatka z czosnku niedźwiedziego
1-2 łyżeczki świeżego lub suszonego ziela zaparzyć w 200 ml wody, lub mleka. Pić 3-4 razy dziennie.
Wino z czosnkiem niedźwiedzim
Garść drobno pokrojonych świeżych liści zalać 250 ml białego wina i krótko zagotować. Następnie przecedzić i ostudzić. Można do smaku przyprawić miodem. Pić dziennie jedynie parę łyków.
Wiązkę umytych i osuszonych świeżych liści zmiksować z odrobiną soli himalajskiej i oliwy z oliwek bądź oleju lnianego (ok. 50 ml), aż do uzyskania jednolitej konsystencji. Przełożyć do wyparzonych słoików i zalać oliwą z oliwek. Przechowywać w lodówce.
Aby wzbogacić smak, do blendera można dorzucić pół garści prażonych pestek dyni albo orzechów pinii. Takie pesto z czosnku niedźwiedziego będzie świetnym dodatkiem do kasz, makaronów, jajek czy kanapek. Zakonserwowana solą i oliwą nie straci świeżości nawet przez kilka miesięcy.
Gdzie i kiedy znaleźć czosnek niedźwiedzi?
Występowanie: rośnie dziko w lasach, głównie bukowych i w łęgach; można go uprawiać w ogródkach i doniczkach - jest mrozoodporny, cebulki sadzi się we wrześniu i na początku października.
Surowiec leczniczy: ziele (Alli ursini herba), liść (Alli ursini folium), cebulka (Alli ursini bulbus).
Pora zbioru: ziele pozyskuje się w kwietniu i maju, w okresie kwitnienia, a przed owocowaniem; suszone bądź zamrożone zachowuje swoje właściwości przez cały rok. Cebulki zbiera się we wrześniu i październiku.
Ważne! Czosnek niedźwiedzi jest pod częściową ochroną - nie wolno zrywać go z naturalnych stanowisk, zwłaszcza, że można go pomylić z trującą konwalią majową. Białe kwiaty nie są jadalne, ponieważ zawierają trujące substancje.
Bibliografia
- Panacea 2010; 1 (30): 24-25
- Planta Med 1992; 58: 1-7
- Phytochemistry 2006; 67: 1227-1135
- Int J Clin Pharmacol Ther Toxicol 1991; 29 (4): 151-155
- International Urology and Nephrology 2001; 32 (4): 525-530
- Pharmacology 2009; 83: 197-204
- Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz, Atlas roślin leczniczych, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1989
- Microbes Infect 1999; 1 (2): 125-129
- Nat Prod Commun 2009; 4 (8): 1059-1062
- Herba Polonica 1997; 4: 383-387
- Czas Aptek 2012; 12 (228): 41-44
- Phytomedicine 2012; 19 (7): 625-630
- J Ethnopharmacol 2003; 87: 123-142
