Nasze magazyny
Wiele składników ziołowych jest zachwalanych zarówno ze względu na zdolność do regulowania odpowiedzi organizmu na stres, jak i z powodu wsparcia, jakie dają w rekonwalescencji ze skutków psychicznego i fizycznego stresu, a także z uwagi na zdolność do pobudzanie odporności i przywracanie dobrego samopoczucia. Jedną z ich grup nazywa się adaptogenami, a termin ten został wprowadzony we wczesnych latach 60. przez rosyjskiego naukowca Israela Breckmana.
Co to są adaptogeny?
Adaptogeny uznaje się za rodzaj wzmacniaczy, są środkami tonującymi, które zwalczają skutki stresu, przywracają prawidłowe funkcjonowanie organizmu i wspomagają procesy samoleczenia.
Koncepcja, według której rośliny adaptogenne pomagają odbudować siłę i witalność, jest nierozerwalnie związana z tradycyjną medycyną Dalekiego Wschodu, która rekomenduje je ponadto jako potencjalne leki na wszystko, od poprawy koncentracji i wytrzymałości fizycznej do zapobiegania wielu chorobom.
Doktor Öz, w typowy dla siebie sposób obiecywania gruszek na wierzbie, nazwał je "cudowną pigułką przeciwstarzeniową" (Mehmet Cengiz Öz to amerykański kardio- i torakochirurg pochodzenia tureckiego, który zyskał popularność dzięki temu, że był częstym gościem jednego z najpopularniejszych programów telewizyjnych w USA, "The Oprah Winfrey Show" - przyp. red.).
Tymczasem nawet wiodące firmy zajmujące się wytwarzaniem suplementów ostrzegają, by nie wierzyć w stwierdzenia marketingowe, tylko uważnie czytać ulotki dołączane do konkretnych preparatów.
Czy rośliny adaptogenne działają?
Rośliny adaptogenne od wielu już lat są przedmiotem zainteresowania naukowców. I tak na przykład z badań laboratoryjnych i przeprowadzonych na zwierzętach wynika, że większość z tych roślin, a zwłaszcza pozyskiwane z nich ekstrakty, wykazują działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, antynowotworowe, kardioprotekcyjne i neuroprotekcyjne.
Gwoli sprawiedliwości trzeba jednak dodać, że w niektórych badaniach prowadzonych w Chinach i Indiach wykorzystywano mieszanki ziołowe, co utrudnia ocenę, jakie konkretnie rośliny odpowiadają za ich korzystny wynik.
Warto podkreślić, że różne gatunki, odmiany i części roślin zawierają odmienne składniki i wykazują inne właściwości biologiczne, na które wpływ ma także to, w jaki sposób zioła te były uprawiane i przetwarzane. Nie zmienia to faktu, że wyniki dostępnych badań są obiecujące, więc przedstawmy kilka roślin adaptogennych o potwierdzonym naukowo korzystnym wpływie na organizm.
Żeń-szeń - najlepszy adaptogen?
Żeń-szeń wykorzystywany jest w celach leczniczych od czasów starożytnych. Jego nazwa botaniczna Panax oznacza w języku greckim "leczący wszystko". Powszechnie dostępne rodzaje tego adaptogenu to żeń-szeń chiński (Panax ginseng) i żeń-szeń amerykański (Panax quinquefolius).
W medycynie chińskiej jest stosowany dosłownie na wszystko, od przeziębienia, cukrzycy i problemów gastrycznych po choroby krążeniowe i astmę. Uchodzi również za panaceum na kłopoty z pamięcią czy problemy z erekcją.
Aktywne składniki żeń-szenia to między innymi ponad 40 ginsenozydów, które - jak wykazały badania laboratoryjne - mają właściwości przeciwzapalne, antyoksydacyjne, antynowotworowe i immunomodulujące. Mogą również powodować rozszerzenie naczyń krwionośnych i wpływać na aktywność hormonów.
Wyniki badań klinicznych sugerują, że żeń-szeń może być pomocny w kontrolowaniu glikemii, ponieważ wpływa na wydzielanie insuliny. Również z badań wynika, że zwiększa on odporność, a tym samym chroni nas przed rozwojem chorób, w tym częstego o tej porze roku przeziębienia.
Tarczyca bajkalska (Scutellaria baicalensis)
Według tradycyjnej medycyny chińskiej jest pomocna w przypadku wystąpienia stanów zapalnych układu pokarmowego oraz w leczeniu chorób wirusowych i grzybiczych. Dzięki zawartym w niej flawonoidom, takim jak apigenina, chryzyna i bajkalina, wykazuje silne działanie antyoksydacyjne (chroni komórki przed uszkodzeniami powodowanymi przez wolne rodniki tlenowe) i detoksykacyjne (oczyszcza organizm z metali ciężkich).
Tarczycy przypisuje się ponadto właściwości regulujące działanie układu immunologicznego.
Różeniec górski (Rhodiola rosea)
Jest też nazywany różeńcem arktycznym lub różanym korzeniem, rośnie na dużych wysokościach i w zimnym klimacie, w Azji i Europie. Od dawna stosowany jest, między innymi w krajach skandynawskich, w przypadku takich dolegliwości jak ból głowy, depresja, grypa i zaburzenia lękowe.
Witania ospała, ashwagandha (Witania somnifera)
Znana jest również jako indyjski żeń-szeń (choć nie jest żeń-szeniem) lub indyjska zimowa wiśnia. Jej korzenie są od dawna stosowane w ajurwedzie, tradycyjnej medycynie indyjskiej, i wielu specjalistów uważa ją za najlepszy adaptogen. W jednym z badań wykazano, że przyjmowanie ekstraktu z tych korzeni zwiększa odporność na stres, odpowiedzialny między innymi za odczuwanie zmęczenia psychicznego.
Aktywny składnik, któremu witania zawdzięcza swoje właściwości, to steroid o nazwie witaferyna A.
Przeczytaj: Zioła adaptogenne - Różański
Bazylia azjatycka, święta bazylia (Ocimum tenuiflorum)
Roślina ta, spokrewniona ze słodką bazylią pospolitą (Ocimum basilicum) i używana jako przyprawa, od dawna jest popularna w Chinach i Indiach. Wykorzystuje się ją między innymi w leczeniu przeziębienia oraz chorób nerek i żołądka. Używa się jej także w kuchni tajskiej.
Traganek błoniasty, astralagus (Astralagus membranaceus)
Tradycyjna medycyna chińska wykorzystuje tę roślinę od ponad dwóch tysięcy lat, często w połączeniu z innymi ziołami. Astralagus jest stosowany w celu poprawy kondycji, zwiększenia odporności, a także w przypadku rozwoju infekcji i w stanach przemęczenia. Zazwyczaj wykorzystuje się korzeń rośliny, który jest dostępny w postaci kapsułek, płynnych ekstraktów, proszku i herbatki.
Eleuterokok kolczasty (Eleuterococcus senticosus)
Choć zasadniczo nie jest żeń-szeniem, bywa ze względu na swoje właściwości nazywany żeń-szeniem syberyjskim. Eleuterokok wykorzystywany jest od wieków jako tradycyjne lekarstwo na terenach Azji. Jego najważniejsze składniki nazywane są eleuterozydami.
Cytryniec chiński, schisandra (Schisandra chinensis)
Jagody tej rośliny, nazywane pięciosmakowym owocem (są jednocześnie cierpkie, słodkie, kwaśne, słone i gorzkie), od wieków wykorzystuje się w tradycyjnej medycynie chińskiej w celu poprawy kondycji fizycznej, wytrzymałości i koncentracji. Cytryniec uchodzi także za roślinę zwiększającą odporność organizmu.
Przeczytaj: Cytryniec chiński - zastosowanie i właściwości
Kiedy uważać przy stosowaniu ziół?
Wiele z tych roślin (w tym traganek, różeniec i eleuterokok) może nasilać krwawienia, zatem ostrożność w przypadku ich stosowania powinny zachować osoby cierpiące na zaburzenia krzepnięcia krwi, przyjmujące leki przeciwzakrzepowe bądź inne farmaceutyki zwiększające ryzyko krwawień. Dotyczy to także pacjentów po zabiegach operacyjnych.
Wiele adaptogenów może także powodować obniżenie poziomu glukozy we krwi, co jest niebezpieczne dla osób przyjmujących leki przeciwcukrzycowe. Każdy, kto cierpi na zaburzenia odporności lub choroby autoimmunologiczne, nadciśnienie tętnicze i inne choroby przewlekłe, powinien - jeśli rozważa stosowanie tych ziół - skonsultować się ze swoim lekarzem.
Takie postępowanie zaleca się także osobom przyjmującym antydepresanty, leki uspokajające lub wpływające na pracę układu odpornościowego. Kobiety ciężarne i karmiące piersią powinny unikać adaptogenów, a w szczególności ashwagandhy, schisandry i bazylii azjatyckiej.
Przeczytaj także: Rozpuszczanie kamienie żółciowych ziołami
