Nasze magazyny
Tak naprawdę to szeroka rodzina ponad 100 gatunków drzew i krzewów, spośród których w Polsce w celach leczniczych wykorzystywane są liście brzozy omszonej (Betula pubescens) i brzozy brodawkowatej (Betula pendula). Ich właściwości znane były już w średniowieczu. Wiosenna kuracja brzozowa miała oczyścić i wzmocnić organizm (m.in. poprzez działanie moczopędne), a kobiety stosowały płukanki i odżywki na jej bazie, by rozjaśnić cerę i poprawić kondycję włosów.
Właściwości zdrowotne liści brzozy
Właściwości przeciwnowotworowe brzozy
Dziś jedynie liście brzozy uznawane są oficjalnie za surowiec leczniczy, choć w latach 90. prace in vitro wykazały aktywność przeciwnowotworową huby brzozowej, a kora zawiera triterpeny o właściwościach przeciwbakteryjnych1. Najważniejszym z nich jest betulina, pozyskiwana na masową skalę właśnie z zewnętrznej warstwy kory białych gatunków brzóz, gdzie występuje w ilości 20-35%2. Zresztą nazwa tego związku pochodzi właśnie od łacińskiego określenia Betula.
Ten triterpen wykazuje właściwości lecznicze wobec wielu schorzeń, także przeciwnowotworowe. Hamuje m.in. proliferację komórek czerniaka, białaczki i nerwiaka zarodkowego, choć w tym przypadku wykazuje słabszą aktywność niż kwas betulinowy (jej karboksylowa pochodna, również obecna w korze brzozy, ale już w mniejszym stężeniu - do 12%).
Pojawiły się jednak badania, w których wykazano, że również betulina indukuje apoptozę (zaprogramowaną śmierć) komórek raka jelita grubego, piersi oraz płuc3. Ponadto wchodzi w reakcje z białkami, które uczestniczą w syntezie cholesterolu, kwasów tłuszczowych i trójglicerydów, dzięki czemu obniża poziom cholesterolu i zapobiega otyłości, a nawet może sprawdzić się w chorobach sercowo-naczyniowych. Zwiększa również wydzielanie śluzu, co sugeruje możliwość jej zastosowania w przewlekłych chorobach dróg oddechowych4.
Liście brzozy chronią przed wolnymi rodnikami
Betulina nie jest jednak jedynym cennym składnikiem brzozy. Liczne badania fitochemiczne wykazały, że znajdują się w niej również lignany, fenole i flawonoidy (w tym kwercetyna, kemferol, apigenina i luteina) o szerokim spektrum aktywności. Ponieważ jest potencjalnym źródłem naturalnych przeciwutleniaczy, zaleca się jej stosowanie w farmaceutykach i żywności funkcjonalnej5.
Brzoza działa moczopędnie
Tradycyjne moczopędne zastosowanie brzozy (zwłaszcza przy zapaleniu pęcherza moczowego) znalazło potwierdzenie w doniesieniach naukowych. Wskazują one, że liście brzozy brodawkowatej mają potencjał diuretyczny, a także mogą być stosowane w leczeniu dny moczanowej6. Wszystko dzięki bogactwu związków flawonoidowych i potasu.
Napary, odwary oraz sok ze świeżych liści brzozy zaleca się do stosowania w celu zwiększenia diurezy w stanach zapalnych układu moczowego powodowanych przez infekcje bakteryjne, w kamicy moczowej oraz w profilaktyce rozwoju kamieni.
Brzoza przyniesie ulgę stawom
Wyciągi z liści brzozy brodawkowatej są tradycyjnie stosowane w leczeniu pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) lub chorobą zwyrodnieniową. Badacze postanowili zatem sprawdzić ich zdolność antyproliferacyjną i doszli do wniosku, że wodny ekstrakt hamuje wzrost i podział komórkowy limfocytów zapalnych7. Analiza fitochemiczna wykazała, że to polifenolowe składniki powodują zatrzymanie cyklu rozwojowego i apoptozę komórek zapalnych, a ekstrakt z liści brzozy może być stosowany pomocniczo do leczenia zaburzeń immunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów.
Brzoza pomaga przy cukrzycy
Okazuje się również, że liście brzozy posiadają znaczące właściwości przeciwutleniające i przeciwcukrzycowe, m.in. dzięki zdolności hamowania alfaglukozydazy oraz zwiększania stężenia glutationu (GSH) w komórkach poddanych indukowanemu przez glukozę stresowi oksydacyjnemu8. Skuteczniejszy wydaje się tu ekstrakt alkoholowy, który w badaniach był bogatszy w substancje fenolowe niż wodny wyciąg, a ponadto lepiej wymiatał wolne rodniki, redukował jony metali i aktywniej zwiększał komórkowy poziom glutationu.
Zdaniem badaczy przeciwcukrzycowe właściwości brzozy można przypisać po części rutynie - naturalnemu flawonoidowi, który był głównym składnikiem badanego ekstraktu etanolowego.
Liście brzozy pielęgnują i rozjaśniają cerę
Ekstrakty z liści brzozy są składnikiem wielu preparatów kosmetycznych do pielęgnacji skóry - zwłaszcza tych rozjaśniających. I nie bez przyczyny. Roślina wpływa na aktywność tyrozynazy uczestniczącej w procesach powstawania barwników skóry (tzw. melanin) w melanocytach. W jednym z badań etanolowy wyciąg z brzozy hamował procesy utleniania oraz wiązał i usuwał jony miedzi, stąd - zdaniem jego autorów - może być przydatnym składnikiem kosmetyków wybielających i antyoksydacyjnych9.
W innym eksperymencie naukowcy podawali myszom doustnie ekstrakty z kory brzozy. Okazało się, że hamowało to rozwój zmian skórnych podobnych do tych w przebiegu atopowego zapalenia skóry (AZS), m.in. powodując znaczące obniżenie nasilenia objawów, zmniejszenie swędzenia oraz ograniczenie rozwoju komórek zapalnych w skórze właściwej10.
Zastosowanie brzozy
Popularny sok z brzozy
W aptekach i sklepach zielarskich znajdziesz gotowy sok z brzozy, wykorzystywany do kuracji wzmacniających, moczopędnych i odtruwających. Aby jednak uzyskać efekty, pij go regularnie, przynajmniej 2 razy dziennie po 100-150 ml, przez 2-3 tygodnie.
Wczesną wiosną (luty-kwiecień) możesz spróbować samodzielnie pozyskać taki sok. Wystarczy nakłuć korę szpikulcem - jeśli pojawi się kropla, to znak, że można wiertarką zrobić otwór o głębokości 3-4 cm i włożyć do niego rurkę, a jej drugi koniec do pojemnika. Istnieją również łatwiejsze sposoby pozyskania cennych substancji z brzozy.
Napar z liści brzozy
1-2 łyżki rozdrobnionych liści (świeżych lub suszonych) wsyp do kubka, zalej 0,5 l wrzącej wody i odstaw pod przykryciem na ok. 30 min. Po przecedzeniu wypijaj 2-3 szklanki dziennie, małymi porcjami. Napar działa moczopędnie, pomaga też oczyścić i wzmocnić organizm. Wystudzonym płynem możesz też przemywać skórę, by delikatnie ją rozjaśnić.
Brzozowa odżywka do włosów
Wsyp do słoja 2 garści liści brzozy, 1 czubatą łyżkę kwiatów arniki górskiej, 1 czubatą łyżkę korzenia pokrzywy, 2 czubate łyżki liści pokrzywy i 4 goździki. Zalej całość alkoholem 70%, zamknij i pozostaw do naciągnięcia na 3 tygodnie. Następnie odcedź i przelej do butelki. Po umyciu włosów po prostu wmasuj w nie taką odżywkę.
Napar z brzozy do kąpieli
Przygotuj napar ze 100 g liści brzozowych i 1 l wrzątku. Pozostaw go pod przykryciem do naparzenia przez 20 min, a po odcedzeniu dodaj do wanny. Taka kąpiel złagodzi bóle reumatyczne i ukoi skórę.
Brzoza - wystęspowanie i pora zbiorów
Występowanie: brzoza brodawkowata rośnie pospolicie nawet na słabych, piaszczystych glebach: w lasach, gdzie czasem tworzy zwarte zespoły (brzeziny), parkach i przy drogach. Rzadziej występuje brzoza omszona, która lubi tereny podmokłe, bagienne i torfowiska.
Surowiec leczniczy: oficjalnym surowcem farmaceutycznym jest tylko liść brzozy (Betulae folium), ale w medycynie tradycyjnej stosuje się również sok, korę, pączki, węgiel drzewny, dziegieć i oskołę (sok wydzielający się wiosną z naciętego pnia brzozy).
Pora zbioru: od maja do czerwca.
Ważne: Nie powinno się stosować preparatów z brzozy podczas terapii przeciwwirusowych, ponieważ mogą powodować wydalanie niektórych leków.
Bibliografia
- Panacea 2011; 4 (37): 5-7
- Farm Przegl Nauk 2010; 3: 33-39
- Bioorg Med Chem 2005; 13: 3447- 3454; Toxicol Lett 2003; 143: 1-7; J Nat Prod 2009; 72: 72- 81; Planta Med 2009; 75: 127-131
- J Pharmacol Exp Ther 2007; 322: 836-842; Planta Med 2004; 70: 1119-1122
- J Ethnopharmacol 2015; 159: 62-83; J Chromat A 1998; 793 (2): 370-377; Bioorg Chem 2016; 66: 97-101
- J Ethnopharmacol 2010; 132 (2): 461-465; J Ethnopharmacol 2011; 136 (3): 444-451
- J Ethnopharmacol 2011; 136 (3): 444-451
- Evid Based Complement Alternat Med 2016; 2016: 8429398
- Fitoterapia 2012; 83 (5): 877-882
- J Ethnopharmacol 2011; 136 (3): 444-451
