Nasze magazyny
Celem tych testów jest wykrycie choroby we wczesnej fazie i dzięki temu umożliwienie szybkiej interwencji, która pozwala zredukować cierpienia pacjentów, jak i ograniczyć śmiertelne żniwo zbierane przez chorobę. Zazwyczaj skrining wprowadza się, gdy wiadomo, że wczesna, bezobjawowa faza diagnozowanego schorzenia poddaje się leczeniu, a ono samo stanowi istotny problem zdrowia publicznego.
Znając czynniki sprzyjające rozwojowi konkretnych chorób, takie jak np. wiek czy palenie tytoniu, można zawęzić przeprowadzanie badań diagnostycznych do grupy osób najbardziej na nie narażonych. Naukowcy zauważyli np., że na raka jelita grubego częściej zapadają osoby po 55. r.ż. Z kolei w przypadku nowotworów piersi do pewnego momentu lepiej sprawdza się badanie ultrasonograficzne, a po 40. r.ż.- w związku ze zmianą struktury gruczołu piersiowego - bardziej miarodajna jest mammografia. Dzięki tym obserwacjom obecnie do osób, które mają 55 lat, a nie ukończyły jeszcze 64. r.ż., wysyłane są zaproszenia na bezpłatną kolonoskopię.
Poprzez realizację programu badań przesiewowych raka jelita grubego Ministerstwo Zdrowia chce zmniejszyć ryzyko śmierci z powodu tego nowotworu o 60-90%. W czasie kolonoskopii wykrywa się polipy u ponad 25% badanych, a ich usunięcie znacznie ogranicza ryzyko choroby. Bezobjawowy rak wykrywany jest u 1 na 125 osób. Jak więc widać, testy przesiewowe mogą uchronić nas przed konsekwencjami związanymi z rozwojem śmiertelnie groźnej choroby.
Badania przesiewowe dla osób zdrowych
Skrinig wykonuje się u osób, które nie mają w danym momencie objawów jakiegoś schorzenia, lecz istnieje u nich ryzyko jego rozwoju (ze względu na obciążenia genetyczne, wiek, nałogi czy wykonywany zawód). Dzięki takim testom można wykryć je w bardzo wczesnym stadium, gdy nie daje jeszcze żadnych symptomów. To zaś z reguły zwiększa szanse na całkowite wyleczenie.
Skrining: badania prenatalne
To również forma skriningu. Wykonywane są u kobiet w ciąży w celu wykluczenia ewentualnych nieprawidłowości w rozwoju dziecka. Należą do nich USG genetyczne i standardowe, USG 4D, test NIFTY i PAPP-A, test potrójny, test zintegrowany, badanie przepływu w obrębie przewodu żylnego oraz przez zastawkę trójdzielną. Warto je wykonywać, bo w wielu przypadkach pozwalają na podjęcie leczenia w łonie matki, które może uratować zdrowie i życie dziecka. Program adresowany jest do kobiet w ciąży spełniających co najmniej jedno z poniższych kryteriów:
- wiek powyżej 35 lat;
- wystąpienie w poprzedniej ciąży aberracji chromosomowej płodu lub dziecka;
- stwierdzenie strukturalnych aberracji chromosomowych u ciężarnej lub u ojca dziecka;
- znacznie zwiększone ryzyko urodzenia dziecka dotkniętego chorobą uwarunkowaną monogenetycznie lub wieloczynnikową;
- stwierdzenie w czasie ciąży nieprawidłowego wyniku USG lub badań biochemicznych wskazujących na zwiększone ryzyko aberracji chromosomowej lub wady płodu.
Skrining: noworodki pod lupą
Maluszki to bardzo uprzywilejowana grupa polskich pacjentów. Przygotowany dla nich pakiet obowiązkowych badań ma na celu wykrycie najczęściej występujących chorób wrodzonych. Na liście potencjalnych zagrożeń znajdują się aż 23 schorzenia, a wśród nich 20 rzadkich wad metabolizmu, mukowiscydoza, fenyloketonuria oraz wrodzona niedoczynność tarczycy (hipotyreoza). Ich wczesne wykrycie może uchronić dziecko przed groźnymi konsekwencjami, które mogłyby odbić się na całym jego życiu.
Na tym nie koniec. Od 2002 r. - dzięki środkom zebranym przez Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy - wszystkie oddziały noworodkowe wyposażone są w odpowiedni sprzęt, który umożliwia przeprowadzenie bezbolesnych badań przesiewowych słuchu.
Badania przesiewowe i program profilaktyki gruźlicy
Obejmuje osoby powyżej 18. r.ż., u których w dotychczasowym wywiadzie nie rozpoznano gruźlicy, ale miały bezpośredni kontakt z cierpiącymi na to schorzenie albo mają trudne warunki życiowe, mogące znacząco wpłynąć na wystąpienie choroby (ludzie niepełnosprawni, obciążeni długotrwałą chorobą, problemem alkoholowym i narkomanią, bezdomni, długotrwale bezrobotni).
Badania przesiewowe dla palaczy
Nałogowcy też doczekali się swojego skriningu. Program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP) adresowany jest do osób powyżej 18. r.ż. palących papierosy. Natomiast w zakresie diagnostyki przewlekłej obturacyjnej choroby płuc - do kobiet i mężczyzn między 40. a 65. r.ż., którzy nie mieli wykonanych badań spirometrycznych w ramach programu profilaktyki POChP w ciągu ostatnich 3 lat albo nie zdiagnozowano u nich wcześniej POChP, przewlekłego zapalenia oskrzeli lub rozedmy.
Skrinning: cytologia
To znane chyba wszystkim paniom proste badanie stanowi postawę programu profilaktyki raka szyjki macicy. Dedykowany jest kobietom w wieku 25-59 lat, które:
- nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich 3 lat,
- nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a są obciążone czynnikami ryzyka (np. zakażone wirusem HIV, przyjmują leki immunosupresyjne).
Skrining cytologiczny może objąć również pacjentki, które były leczone z powodu nowotworu złośliwego szyjki macicy.
Skrinning: serce pod nadzorem
Programem profilaktyki chorób układu krążenia objęte są osoby, które mają 35, 40, 45, 50 lub 55 lat, bez rozpoznanej choroby układu krążenia, a są obciążone następującymi czynnikami ryzyka:
- nadciśnienie tętnicze krwi powyżej 140/90 mmHg,
- podwyższone stężenie we krwi cholesterolu całkowitego, LDL, triglicerydów i niskie stężenie HDL,
- palenie tytoniu,
- niska aktywność ruchowa,
- nadwaga i otyłość,
- upośledzona tolerancja glukozy,
- wzrost stężenia fibrynogenu,
- wzrost stężenia kwasu moczowego,
- nadmierny stres,
- nieracjonalne odżywianie,
- płeć męska,
- obciążenia genetyczne.
Skrinning: mammografia
Ta forma ochrony przed rakiem piersi dotyczy pań w wieku 50-69 lat, które spełniają jedno z poniższych kryteriów:
- nie miały wykonywanej mammografii w ciągu ostatnich 2 lat;
- otrzymały w ramach programu profilaktyki raka piersi pisemne wskazanie do wykonania ponownej mammografii po 12 miesiącach z powodu obciążenia następującymi czynnikami ryzyka:
- rak piersi wśród członków rodziny (matka, siostra, córka),
- mutacja w obrębie genów BRCA1 lub BRCA2;
- nie miały wcześniej stwierdzonej zmiany nowotworowej piersi o charakterze złośliwym.
Margines błędu w badaniach przesiewowych
W badaniach przesiewowych czasami zdarzają się pomyłki. Z tej przyczyny wstępna diagnoza postawiona na ich podstawie musi być potwierdzona bardziej szczegółowymi testami w kierunku danego schorzenia.
Artykuł ukazał się pt. "Badania przesiewowe" w numerze Listopad 2018 >>
