Pory roku w medycynie chińskiej – odżywianie według 5 Przemian

Tradycyjna medycyna chińska wymienia prawidłowe odżywanie jako najważniejszy, obok leczenia, sposób na przywrócenie równowagi w organizmie i wskazuje na zależność pomiędzy nimi: jedzenie może być traktowane jak lekarstwo, a leczenie może być łączone z odpowiednią dietą. Jednocześnie spożywanie pokarmów powiązanych z konkretnymi porami roku i ich wpływem na całą materię (w tym ludzki organizm) pomaga według tradycyjnej medycyny chińskiej uchronić się przed wieloma chorobami¹.

Pory roku w medycynie chińskiej

Cykl roku w tradycyjnej medycynie chińskiej różni się od naszego. Poszczególne fazy uzależnione są od dwóch przeciwstawnych, a jednak uzupełniających się sił, yin i yang, które rządzą całą materią ożywioną i nieożywioną i oddziałują na wypełniającą Wszechświat energię, czyli qi. Zaburzenia w przepływie qi wewnątrz organizmu tradycyjna medycyna chińska wiąże z rozwojem chorób. Yin to smutek, zima, chłód, yang natomiast symbolizuje radość, lato, ciepło.

Rok w medycynie chińskiej dzieli się na 5 pór: wiosnę, lato, jesień, zimę i dojo (dodżo). Ta ostatnia oznacza okres przejściowy między pozostałymi porami roku.

W praktyce pory roku w medycynie chińskiej przedstawiają się zatem następująco:

• dojo wiosenne (26 stycznia – 12 lutego),
• wiosna (13 lutego – 25 kwietnia),
• dojo letnie (26 kwietnia – 13 maja),
• lato (14 maja – 25 lipca),
• dojo jesienne (26 lipca – 12 sierpnia),
• jesień (13 sierpnia – 25 października),
• dojo zimowe (26 października – 12 listopada),
• zima (13 listopada – 25 stycznia).

Pory roku dzielą się zgodnie z filozofią yin-yang na ciepłe (wiosna, lato) i zimne (jesień, zima, dojo).

Ponadto z każdą porą roku powiązany jest jeden z 5 pierwiastków, a także jeden z 5 smaków:

• wiosna – drzewo – smak kwaśny,
• lato – ogień – smak gorzki,
• dojo – ziemia – smak słodki,
• jesień – metal – smak ostry,
• zima – woda – smak słony.

Połączony z daną porą roku smak oraz gorąca lub zimna natura determinują pokarmy, które są wtedy spożywane.

Tradycyjna medycyna chińska: 5 rodzajów pokarmów

Liczące sobie ponad 2 tys. lat dzieło pt. Proste pytania, które stanowi jeden z filarów tradycyjnej medycyny chińskiej, zaznacza, że jeżeli choroba jest już opanowana dzięki lekarstwom, może zostać usunięta z organizmu poprzez jedzenie zbóż, mięsa, owoców i warzyw. Nie należy przyjmować zbyt wielu leków, by nie zaszkodzić ciału.

Pokarmy zostały podzielone na grupy zgodnie z ich funkcją:

• "zboża i ziarna żywią",
• "owoce wspomagają",
• "zwierzyna dostarcza korzyści",
• "warzywa uzupełniają dietę"¹.

Pozostałe kategorie pokarmów obejmują:

• napoje i zioła, w tym napary ziołowe (np. z głogu, hibiskusa, mięty) i różne alkohole, soki z brzozy czy sfermentowanych warzyw, a także nać pietruszki, szałwię, melisę, lipę, mleko sojowe oraz wodę,
• przyprawy takie jak kurkuma, cynamon, imbir, pieprz, chilli, kumin (kmin rzymski), kminek, anyż, wanilia, gałka muszkatołowa, kardamon, bazylia, kolendra, gorczyca, estragon, lubczyk, piołun, jałowiec, kozieradka, rozmaryn czy majeranek; do tej grupy zalicza się też siemię lniane, drożdże i ocet winny.

Tradycyjna medycyna chińska: co jeść w poszczególnych porach roku?

Tak jak pory roku, tak również pokarmy dzieli się ze względu na ich właściwości, tj. na gorące, zimne i neutralne. Cykl Pięciu Przemian wpływa zatem również na funkcjonowanie naszego organizmu, dlatego ważne, by to, co jemy w poszczególnych porach roku, korzystnie wpływało na narządy z maksymalną aktywnością w danym czasie¹.

Zgodnie z księgą Proste pytania pięć smaków pokarmów oddziałuje na nasze narządy zgodnie z następującym kluczem.

5 smaków pokarmów w Medycynie Chińskiej 

• smak kwaśny — dobry dla wątroby i pęcherzyka żółciowego; Nadmiar smaku kwaśnego powoduje wzrost energii wątroby i spadek qi śledziony,
• smak słony — dobry dla układu moczowego; Nadmiar smaku słonego powoduje problemy z kośćmi, mięśniami i sercem,
• smak słodki — wspierający śledzionę, trzustkę i żołądek; Nadmiar smaku słodkiego zwiększa qi serca i zaburza przepływ energii przez nerki,
• smak gorzki — dobry dla serca i jelita cienkiego; Nadmiar smaku gorzkiego wysusza śledzionę i powoduje uczucie przelewania w żołądku,
• smak ostry — wspierający płuca i jelito grube; Nadmiar smaku ostrego wpływa na tanki i naczynia krwionośne, powodując ich zwiotczenie¹.

Przykłady pokarmów, które wychładzają, gorących i suchych oraz neutralnych

Przykładowe pokarmy zimne i wychładzające, nawilżające (najlepiej spożywać je w ciepłe miesiące):

• kiwi, persymona, banany, karambola, mango, melon, arbuz, pomelo, pomarańcza, grejpfrut, gruszki, jabłka, truskawki,
• gorzka tykwa, bambus, kiełki soi, szparagi, fasola mung, wodorosty, kelp, ogórek, seler, bakłażan, pomidory,
• zielona herbata, mięta pieprzowa, aloes¹,
• sos sojowy, tofu,
• masło i mleko krowie,
• ostrygi,
• krew, czernina, mięso kaczki i królika, konina, wołowina,
• kacze i kurze jaja,
• olej sezamowy²,
• sól.

Przykładowe pokarmy gorące i suche, ogrzewające (najlepiej spożywać je w chłodne miesiące):

• wiśnie i czereśnie, surowe morele, brzoskwinie, - papaja, jackfruit, mandarynki,
• por, surowy czosnek, szczypiorek², cebula¹, dynia,
• orzeszki piniowe, pistacjowe,
• imbir, cynamon, czarny i zielony pieprz, czerwona papryczka chili, curry², kminek¹, brązowy cukier, liście gorczycy, musztarda, 
• mięso kozie i z kurczaka, mięso z jelenia,
• jaja gęsie,
• mleko owcze,
• mięso łososia, węgorza, karpia,
• mąka z sorgo
• czerwone wino,
• woda kokosowa,
• kawa palona², czarna herbata¹,
• olej rzepakowy².

Pokarmy neutralne (można je spożywać o każdej porze roku):

• winogrona, ananasy, maliny, miąższ kokosa, jagody goji,
• ziemniaki, bataty, kapusta, marchew, fasolka, kukurydza,
• groch (również żółty),
• ryż²,
• orzeszki ziemne, orzechy laskowe,
• sezam¹,
• alfalfa,
• grzyby shitake, boczniaki ostrygowate², pieczarki¹,
• nasiona lotosu, słonecznika,
• miód²,
• wieprzowina, mięso kaczki, mięso przepiórki
• jaja przepiórki,
• mięso ryby masłowej, jesiotra.

Narządy, o które dbamy w poszczególnych porach roku wg medycyny chińskiej

Tradycyjna medycyna chińska do najważniejszych organów zalicza wątrobę, serce, płuca i nerki, jednak kluczową rolę w pracy całego organizmu odgrywa układ żołądek-śledziona. Wszystko, co spożywamy, tafia do żołądka, a śledziona rozprowadza po całym organizmie energię qi otrzymaną z pokarmu. Nic nie może działać poprawnie, jeżeli zaburzona jest praca śledziony.

Zgodnie z tradycyjną medycyną chińską każda pora roku wiąże się ze szczególną aktywnością konkretnych organów, na które najlepiej oddziałują konkretne smaki:

1. Wiosna - aktywne są: wątroba i pęcherzyk żółciowy. Ich aktywność pobudza smak kwaśny, którym cechują się pieczywo, kapusta kiszona, cytryna, ocet i in. 
2. Lato - aktywne są: serce i jelito cienkie. Preferują one smak gorzki, a więc nać pietruszki, liście gorczycy, nasiona sezamu.
3. Dojo - aktywne są: śledziona, trzustka i żołądek. Te organy preferują smak słodki, który cechuje m.in. kapustę, bataty, marchew, cebulę, dynię i zboże³.
4. Jesień - aktywne są: płuca i jelito grube. Tym narządom najbardziej odpowiada smak ostry, a więc przyprawy takie jak imbir, pieprz, wasabi i chrzan.
5. Zima - aktywne są: nerki i pęcherz moczowy. Aktywność tych organów zwiększają pokarmy słone: wodorosty, miso, sos sojowy.

Uwaga: Natura poszczególnych pokarmów może się różnić zależnie od opracowania – jest tak np. z jabłkiem, które jedne źródła zaliczają do pokarmów wyziębiających, inne zaś do neutralnych. Ponadto ogólne zasady diety Pięciu Przemian niekoniecznie wspomogą organizm każdej osoby w takim samym stopniu, dlatego też najlepiej przed jej rozpoczęciem zasięgnąć rady praktyka tradycyjnej medycyny chińskiej.