Celiakia i gluten

Niektóre celebrytki wyeliminowały gluten ze swojej diety, a rzesze ich fanów podjęły podobną decyzję. Co ciekawe, wiele z nich nie cierpi na celiakię ani nietolerancję glutenu - one chciały po prostu schudnąć. Natomiast gluten faktycznie szkodzi aktorce Zooey Deschanel, u której stwierdzono celiakię - rzadką chorobę immunologiczną prowadzącą do wyniszczenia kosmków jelitowych.

Choroba trzewna

Szacuje się, że celiakia dotyka 1% populacji. W Polsce rozpoznanych jest ok. 20 tys. przypadków, co oznacza, że wiele osób choruje, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Celiakia to najpoważniejsza nietolerancja pokarmowa występująca u ludzi. W jej przebiegu gluten (białko zapasowe niektórych zbóż) prowadzi do nadmiernej reakcji immunologicznej organizmu, w wyniku której zostają uszkodzone kosmki jelitowe. Te wypustki znajdujące się w jelicie cienkim zwiększają jego powierzchnię i ułatwiają przyswajanie składników pokarmowych¹. Ich uszkodzenie prowadzi do stanów zapalnych i niedożywienia organizmu. Wyeliminowanie glutenu z diety to jedyny sposób na uniknięcie objawów choroby.

Celiakia jest chorobą genetyczną. Może ujawnić się w każdym wieku - obecnie najczęściej diagnozowana jest u trzydziestolatków, znane są jednak przypadki rozpoznania jej u osób po 80. r.ż. Kobiety chorują 2 razy częściej niż mężczyźni¹.

Do najczęstszych objawów celiakii należą przyrost lub utrata wagi w krótkim czasie, zaburzenia pracy jelit (zaparcia lub biegunki), wzdęcia oraz rozdrażnienie. Ponadto celiakia może objawiać się wypryskami skórnymi i ataksją. Pacjentki z chorobą trzewną miewają problemy z zajściem w ciążę².

Nie oznacza to jednak, że każda osoba, która rozpozna u siebie te objawy, ma chorobę trzewną. Nie oznacza to nawet, że cierpi na nietolerancję glutenu. Jedynie badanie krwi i endoskopia jelita cienkiego mogą pozwolić na wykrycie celiakii¹.

Znienawidzone białko

Winowajca - gluten - to tak naprawdę kilka białek określanych wspólnym terminem. Występuje w zbożach takich jak pszenica i żyto. Dzięki niemu źdźbła uginają się na wietrze, a nie łamią. Jako składnik mąki sprawia, że pieczywo jest miękkie i puszyste.

Na rynku spożywczym pojawia się coraz więcej produktów z etykietą "gluten free" - również na produktach niezawierających zbóż, w celu podkreślenia, że w toku ich wytwarzania nie mogły zostać zanieczyszczone. Wiele osób po przejściu na dietę bezglutenową zauważa wyraźną poprawę stanu zdrowia. Czy jednak gluten faktycznie jest tak niebezpieczny, jak próbują nam wmówić producenci żywności oraz celebryci? Wiele wskazuje na to, że winne mogą być obecne w zbożach wielocukry (patrz ramka pt. "(Nie)groźny gluten").

Jak wygląda życie z celiakią?

Pacjent ze zdiagnozowaną chorobą trzewną może wieść zwyczajne życie i w pełni się nim cieszyć. Aktorka Zooey Deschanel jest tego dobrym przykładem - gra, występuje w zespole muzycznym, promuje zdrowe nawyki żywieniowe, udziela się publicznie. Gdyby jednak nie przestrzegała zaleceń lekarzy, musiałaby zmagać się z wieloma problemami zdrowotnymi.

Celiakia jest chorobą nieuleczalną. Jedyne dostępne terapie obejmują łagodzenie objawów i monitorowanie stanu zdrowia pacjenta. Zanim jednak leczenie zostanie wdrożone, konieczna jest właściwa diagnoza.

Podstawowe badania obejmują morfologię krwi z oznaczeniem markerów chorób autoimmunologicznych i markerów tarczycy TSH oraz endoskopię jelita cienkiego z biopsją. Jeśli wyniki wskazują na chorobę trzewną, pacjent powinien całkowicie wykluczyć gluten z diety³. Ze względu na ryzyko konieczności usunięcia śledziony należy też zaszczepić go przeciwko pneumokokom⁶. Wycięcie tego narządu (splenektomia) zwiększa bowiem podatność na infekcję.

Zdarza się, że mimo przestrzegania zaleceń żywieniowych chory nadal cierpi z powodu dokuczliwych objawów. Wtedy lekarz prowadzący może zlecić kolejne badania materiału pobranego z jelita oraz diagnostykę chorób towarzyszących, takich jak nietolerancja laktozy, niewydolność trzustki lub zapalenie jelita grubego, ponieważ sama celiakia oporna na leczenie zdarza się bardzo rzadko.

Chory co roku może być kierowany na kontrolną biopsję celem monitorowania postępu choroby oraz na rozszerzoną morfologię krwi. Ważna jest suplementacja wapniem (celiakia może prowadzić do ubytków kostnych i osteoporozy)³, witaminy B₁₂, żelaza i kwasu foliowego².

Kto znajduje się w grupie ryzyka?

Jak wiele chorób genetycznych, celiakia może być dziedziczna. Jeżeli Twoje rodzeństwo lub rodzice cierpią z powodu choroby trzewnej, istnieje ryzyko, że rozwinie się ona również u Ciebie.

Inne czynniki zwiększające prawdopodobieństwo zachorowania to zakażenia bakteryjne w okresie pierwszych 6 miesięcy życia, narodziny poprzez cesarskie cięcie i nieprawidłowo wykształcona biota⁴.

Ponadto choroba trzewna może towarzyszyć innym poważnym problemom zdrowotnym: zespołowi Turnera, zespołowi Downa, cukrzycy typu 1 oraz chorobom tarczycy².

Dieta bezglutenowa nie dla każdego

A zatem, czy dieta bezglutenowa faktycznie jest zdrowa? Tak, w przypadku osób cierpiących na celiakię. Pieczywo oparte na pszenicy i życie jest obecne w naszym jadłospisie od wieków, dlaczego zatem nagle miałoby zacząć nam szkodzić?

Zbiorowa nietolerancja glutenu zdaje się być pierwszym przypadkiem, kiedy to miliony osób na całym świecie rozpoznają u siebie objawy rzadkiej choroby. Tymczasem bezpodstawne wykluczenie glutenu z diety może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Trwające 26 lat obserwacje 100 tys. ochotników wykazały większe ryzyko ataku serca u osób na diecie bezglutenowej. Natomiast uczestnicy, którzy spożywali pokarmy zawierające gluten, nie wykazywali niższego bądź wyższego ryzyka wystąpienia incydentu sercowo-naczyniowego⁵.

Julia Ogorzałek