Osteoporoza. Czy zmiany w kościach są nieodwracalne?

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Tymczasem większość informacji rozpowszechnianych na temat tej cichej epidemii jest błędna. Jeśli jesteś kobietą po 40. roku życia, to - według danych statystycznych - żyjesz z widmem z wolna zapadającego się w sobie kręgosłupa, a prawdopodobieństwo, że się ono ziści, wzrasta z każdym rokiem.

Według brytyjskiego Narodowego Towarzystwa Osteoporozy (ang. National Osteoporosis Society, NOS) 50 proc. Brytyjek i 20 proc. Brytyjczyków w wieku powyżej 50 lat w pewnym momencie dozna złamania z powodu słabej, porowatej struktury kości.

Amerykańskie statystyki są ponad dziesięć razy gorsze: według działającej w Stanach Zjednoczonych Narodowej Fundacji Osteoporozy (ang. National Osteoporosis Foundation, NOF) ponad 40 mln ludzi choruje obecnie na osteoporozę lub znajduje się w grupie wysokiego ryzyka jej wystąpienia z powodu niskiej masy kostnej. W Polsce problem ten dotyczy ok. 30 proc. kobiet i 8 proc. mężczyzn po 50. roku życia. W sumie około 3 mln osób. Najbardziej zatrważający jest cichy charakter tej epidemii. Podobnie, jak w przypadku nowotworu, pacjent nie wie, że choruje, dopóki nie zdarzy się katastrofa. Doznaje jakiegoś złamania, które - w przypadku kości udowej - może być nawet śmiertelne.

Powyższe statystyki stanowią idealny scenariusz z punktu widzenia przemysłu farmaceutycznego. Czerpie on zyski przeważnie dzięki trudnym do leczenia chorobom, którym można jedynie zaradzić (ale nigdy nie można ich wyleczyć) poprzez dożywotnie przyjmowanie leków. W przypadku osteoporozy są to bisfosfoniany, takie jak np. Fosamax.

Osteoporoza jest faktycznie znacznie bardziej powszechna, niż powinna.

Jednakże najnowsze dowody wykazują, że skala problemu jest bardzo zawyżona, w dużej mierze z powodu zmiany definicji tego, co dokładnie stanowi odstępstwo od normy, ograniczeń zaawansowanych technik badań przesiewowych oraz - jak zawsze - znacznych wpływów przemysłu farmaceutycznego.

Z pomocą finansowanych przez wielkie koncerny edukacyjnych organizacji charytatywnych, takich jak brytyjskie Narodowe Towarzystwo Osteoporozy, oraz powszechnie znanych celebrytów, takich jak Sally Fields, która w 2006 r. została twarzą preparatu boniva - leku na osteoporozę firmy Roche, przemysł farmaceutyczny prowadzi skuteczną kampanię PR-ową. Ma ona na celu wzbudzenie u kobiet wkraczających w wiek średni strachu poprzez przekonywanie, że ich kości po menopauzie automatycznie osłabną.

- Wszyscy powinni poddawać się badaniu gęstości kości, ponieważ jest to jedyna metoda na stwierdzenie osteopenii, która stanowi stadium bezpośrednio poprzedzające osteoporozę, lub też samej osteoporozy. Twoje kości stają się tak porowate, jak mokra kreda - powiedziała w wywiadzie aktorka.

- Jeśli masz osteoporozę, musisz skonsultować się ze swoim lekarzem. Prawda jest taka, że lek może pomóc, ale większość chorych kobiet nie przyjmuje go wystarczająco długo lub pomija dawki. Są one bardziej narażone na występowanie złamań kości... - podsumowała. Jak pokazuje wiele - zarówno naukowych, jak i niepotwierdzonych - dowodów, osteoporoza nie jest normalną częścią procesu starzenia się, lecz chorobą współczesnego stylu życia. Nie jest również dożywotnim wyrokiem. Osteoporoza, której daleko do bycia chorobą samą w sobie, jest - jak dowodzi dr Susan Brown, amerykańska specjalistka w dziedzinie odżywiania i zdrowia kości - rezultatem rozpaczliwej próby samoodnowy i przywrócenia biochemicznej równowagi organizmu.

W wielu przypadkach zaawansowaną osteoporozę można powstrzymać, a nawet cofnąć przez kilka prostych zmian w trybie życia, bez konieczności uciekania się do dożywotniego przyjmowania leków. Udało się to m.in. Shelly Lefkoe.

Mit nr 1: Z wiekiem nie powinien następować znaczny ubytek masy kostnej

Według Narodowej Fundacji Osteoporozy z USA niemal 22 mln Amerykanek oraz blisko 12 mln Amerykanów ma osteopenię. Jest to stosunkowo nowe pojęcie w medycznym żargonie (osteo = kość, penia = niska masa) używane do opisu pacjentów, u których gęstość kości jest nieco niższa niż w przypadku osób zdrowych, jednak nie tak niska, jak u kogoś z pełnoobjawową osteoporozą.

Pomiaru gęstości kości dokonuje się zazwyczaj za pomocą rodzaju badania tomograficznego, zwanego densytometrią kostną techniką DXA (ang. dual-energy X-ray absorptiometry, DXA), w którym wykorzystuje się wiązki promieniowania rentgenowskiego o dwóch energiach - wysokiej i niskiej (patrz ramka po lewej).

Na czym polega densytometria kostna techniką DXA

Wiązka promieniowania o niskiej energii przechodzi tylko przez tkankę miękką, podczas gdy ta o wysokiej energii również przez kość. Przeprowadzający badanie radiolog dokonuje pomiaru różnych kości w organizmie, a następnie szacuje ich gęstość przez obliczenie różnicy odczytów obu wiązek i porównanie ich z wartościami wzorcowymi.

Osteoporozę stwierdza się na podstawie wskaźnika T-score jako miary gęstości kości rozpoczynającej się od zera, które odpowiada wynikowi przeciętnej młodej kobiety w wieku 20-29 lat ze szczytową masą kostną. Istnieje ogromne prawdopodobieństwo, że u starszej kobiety po menopauzie badanie wykaże ujemną wartość T-score. Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization, WHO) arbitralnie ustaliła decydujący o osteoporozie wynik jako -2,5 lub 2,5 odchylenia standardowego poniżej wyniku wzorcowego.

Uzyskanie wyniku pomiaru gęstości kości pomiędzy -1 a -2 odchylenia standardowe poniżej tego idealnego obserwowanego u młodej osoby skutkuje zwykle rozpoznaniem osteopenii. Mówiąc prościej, T-score na poziomie -1 (jedno odchylenie standardowe poniżej) oznacza o 10-12 proc. mniejszą gęstość kości niż u młodej kobiety w kwiecie wieku. Jakakolwiek niższa wartość traktowana jest jako osteopenia.

Nawet osoby, które były niedożywione lub ciężko chore, mogą odbudować masę kostną, kiedy powrócą do prawidłowego sposobu odżywiania - nawet dobrze po przekroczeniu 80. roku życia.

Według najnowszych dowodów poprzez ocenę osób starszych w odniesieniu do normy dla ludzi młodych jako miary kondycji kości umieszcza się około 34 mln kobiet i mężczyzn w USA w grupie pacjentów z osteopenią.

Poza tym, że praktyka porównywania kondycji kości osób w średnim wieku i dwudziestokilkulatków jest dyskusyjna, jak zauważa dr Brown, młodzi ludzie nie wyznaczają już standardów dobrego stanu zdrowia. Wynik gęstości kości około 16 proc. wszystkich młodych kobiet (lub jednej na sześć) również jest równy lub niższy -1T. Według powyższej definicji także miałyby one osteopenię.

Co więcej, granica pomiędzy osteopenią a osteoporozą jest ruchoma. W 2003 r. Narodowa Fundacja Osteoporozy z USA na nowo zdefiniowała wynik T-score równy -2. Poprzednio oznaczał on najniższy poziom określany jako osteopenia, a obecnie odpowiada pełnoobjawowej osteoporozie. Końcowym efektem tej drobnej zmiany w terminologii było natychmiastowe przeklasyfikowanie 6,7 mln Amerykanek, które scharakteryzowano wcześniej jako grupę z pogranicza, na pacjentki z osteoporozą wymagające opieki medycznej.

Wskaźnik T-score nie uwzględnia wskaźnika Z-score, którego wartość oblicza się na podstawie porównywania wyniku pacjenta z wynikami ludzi w tym samym wieku, tej samej płci, masy ciała i tego samego pochodzenia rasowego. Wszystkie te kryteria mogą mieć wpływ na ryzyko złamania.

Poza tym utrata masy kostnej wraz z wiekiem jest absolutnie normalna. Problemem nie jest masa kości, lecz ich zdolność do samoodbudowy.

Mit nr 2: 50 proc. kobiet zagraża złamanie

Ta znacznie wyolbrzymiona liczba obejmuje w większości ukryte złamania kręgowe, które nie powodują bólu i przeważnie samoistnie się zrastają. Prawdziwa częstość występowania złamań kości udowej w ciągu całego życia wynosi 17-22 proc. w przypadku 50-letnich kobiet oraz 6-11 proc. w przypadku mężczyzn. Nawet chirurg generalny Stanów Zjednoczonych szacuje, że zaledwie 17 proc. kobiet (około jednej na sześć) w wieku powyżej 50 lat dozna złamania kości udowej, a przeciętny wiek wystąpienia takiego urazu to 82 lata.

Ponadto większość złamań kości udowej następuje w wyniku upadku. Porównania wyników badań doznających upadków kobiet z wynikami osób zdrowych wykazują znaczące podobieństwo między tymi dwiema grupami pod względem mineralnej gęstości kości oraz masy kostnej. Wskazuje to na fakt, że za tego typu zdarzenia odpowiadają inne czynniki, takie jak brak aktywności fizycznej, utrata siły mięśniowej, zaburzenia funkcji poznawczych lub widzenia, choroby przewlekłe oraz stosowanie jednego lub więcej spośród wielu leków na receptę.

Chociaż złamanie kości udowej może być w podeszłym wieku katastrofalne, nie musi być śmiertelne. Co prawda jedna piąta wszystkich starszych pacjentów po tego rodzaju urazie umiera w ciągu roku, nie jest jednak jasne, czy zgony następują wskutek złamania, czy ogólnego osłabienia.

Mit nr 3: Choroba kości to nieodłączny aspekt starszego wieku po menopauzie

Prawdą jest, że wraz z wiekiem tracimy masę kostną, tak samo jak mięśniową. Według dr Brown szczytową masę kostną osiąga się około 30.-35. roku życia, po czym do 80. roku życia następuje ubytek około 25 proc. kości. Jednakże nawet starzejąca się kość powinna być zdrowa i zdolna do stałej samoodbudowy.

Badanie pochowanych pod londyńskim kościołem szczątków kobiet rasy kaukaskiej żyjących w latach 1729-1852, spośród których wiele w chwili śmierci miało za sobą menopauzę, wykazało, że ich kości były mocniejsze i miały większą gęstość niż u większości współczesnych kobiet, zarówno starych, jak i młodych, a współczynnik ubytku kości udowych był w ich przypadku znacznie niższy. Z kolei amerykański dentysta Weston Price, który na początku lat 30. XX w. podróżował dookoła świata, aby analizować stan zdrowia oraz dietę tradycyjnych społeczności, doszedł do wniosku, że wiele z tych populacji przez całe życie cieszyło się doskonałą kondycją kości.

Współczesne dowody pokazują również gwałtowny wzrost częstości występowania złamań kości udowej w drugiej połowie XX w. Badania przeprowadzone wśród kobiet w Nottingham odkryły, że podwoiła się ona w latach 1971-1981. Również szwedzkie analizy wykazały taki wzrost mniej więcej w tym samym okresie. Sugeruje to, że któraś ze zmian dokonanych w ostatnim ćwierćwieczu XX w. w nowoczesnym stylu życia jest zabójcza dla naszych kości.

Jednak nie wszystkich populacji kobiet na całym świecie dotyczy wysoka częstość występowania osteoporozy. Kobiet z plemion Majów z Meksyku i Gwatemali choroba ta praktycznie nie dotyczy, pomimo że przeciętnie dożywają one 80 lat. Nawet w USA w pewnych grupach etnicznych, takich jak Afroamerykanie, częstość jej występowania jest o połowę niższa niż u tamtejszych białych kobiet rasy kaukaskiej, a w Jugosławii, Singapurze i Hongkongu obserwuje się wyjątkowo niskie współczynniki spowodowanych osteoporozą złamań kości. W Japonii złamania kręgów wśród kobiet po menopauzie praktycznie nie istnieją, a złamania kości udowej zdarzają się wśród starszych Japończyków o ponad połowę rzadziej niż wśród ich rówieśników z Zachodu.

Dowody wyraźnie pokazują, że osteoporoza nie jest po prostu chorobą kobiet w średnim wieku lub osób po 50. roku życia. Szacuje się, że 30 proc. mężczyzn dozna w swoim życiu związanego z nią złamania. Ponadto liczba złamań kości przedramienia, najczęściej występujących złamań wśród dzieci, wzrosła przez ostatnie 30 lat o 32 proc. wśród chłopców i o 56 proc. wśród dziewczynek, szczególnie wśród najmłodszych z nadwagą. Wszystko to wskazuje na fakt, że osteoporoza nie jest nieodłączną częścią starzenia się lub okresu pomenopauzalnego, lecz ma coś wspólnego ze współczesnym stylem życia.

Mit nr 4: Niska masa kostna oznacza kruchość kości

Pomiar masy kostnej może stanowić swoiste odwrócenie uwagi i nie mieć znaczenia w ocenie faktycznego ryzyka złamania. Najnowsze badanie wykazało, że około połowy pacjentów, którzy doznali tego rodzaju urazów, uzyskało wyniki badania mineralnej gęstości kości powyżej diagnostycznego T-score na poziomie wartości -2,5, która oznacza, że ich kości nie powinny były być narażone na złamania.

Takie badania sugerują, że wskaźnik obrotu kostnego (czyli w żargonie medycznym resorpcja kości) oraz bardzo niski poziom hormonów, takich jak estradiol i DHEA, mogą być lepszymi wyznacznikami faktycznego ryzyka wystąpienia złamania niż mineralna gęstość kości.

W jednym z badań obserwowano prawie 150 tys. kobiet po menopauzie przez rok po poddaniu się przez nie densytometrii kostnej techniką DXA. Te z nich, które znalazły się w grupie wysokiego ryzyka wystąpienia złamania ze względu na czynniki ryzyka, stanowiły zaledwie 18 proc. pacjentek z zaobserwowanymi złamaniami osteoporotycznymi. Oznacza to, że pozostałe 82 proc. kobiet, u których tego samego roku wystąpiły takie urazy, miało odpowiednie wartości T-score i kości w rzekomo dobrej kondycji.

Mit nr 5: Osteoporoza związana jest z niskim poziomem estrogenu i wapnia

To prawda, że estrogen pośredniczy w procesie mineralizacji kości, a jego wyższy poziom w organizmie chroni kobiety przed utratą masy kostnej we wcześniejszym okresie życia. Powyższy argument zakłada jednak, że natura popełniła w konstrukcji fizjologii płci pięknej ogromny błąd, a kobiety powinny mieć zapewniony wysoki poziom estrogenu i innych hormonów przez całe życie.

Jednakże osteoporoza nie jest schorzeniem uniwersalnym. W krajach rozwijających się, takich jak Surinam w Ameryce Południowej, częstość jej występowania wśród ludzi starszych jest o wiele niższa niż w podobnej populacji w USA. Tymczasem mieszkanki Ameryki Południowej dostarczają organizmowi wraz z dietą znacznie mniej wapnia i prawdopodobnie przechodzą menopauzę bez hormonalnej terapii zastępczej. Ponadto w krajach o najwyższym spożyciu wapnia wykazano najwyższe współczynniki złamań kości udowej.

Dowody sugerują, że istotniejsze jest to, jak organizm przetwarza wiele substancji odżywczych. Osteoporoza nie jest wyizolowanym problemem zdrowotnym. Jest powiązana z licznymi innymi czynnikami ryzyka jej wystąpienia. Np. w jednym z badań przeprowadzonych wśród starszych kobiet odkryto, że choroba miała związek z ogólnym sposobem odżywiania oraz zdolnością organizmu do magazynowania tłuszczu i białka. Jak powiedzieli naukowcy, pacjentki z osteoporozą miały tendencję do podwyższonego ryzyka niedożywienia, słabszy apetyt oraz częściej cierpiały na choroby sercowo-naczyniowe.

Mit nr 6: Proces utraty kości jest nieodwracalny

W każdym momencie życia kość ma zdolność do samoodnowy, nawet gdy poziom hormonów w organizmie nie jest wysoki. W pewnym badaniu sprawdzającym kondycję kości grupy kobiet w wieku 30-85 lat odkryto znaczącą różnicę pomiędzy kośćmi uczestniczek bardzo aktywnych i pozostałych, która nie miała związku z ich wiekiem. Inny eksperyment przeprowadzony wśród pensjonariuszek domu spokojnej starości w wieku średnio 81 lat wykazał, że były one w stanie zwiększyć mineralną gęstość swoich kości przez wykonywanie ćwiczeń fizycznych oraz suplementację wapnia i witaminy D przez trzy lata.

Z kolei we francuskim badaniu, w którym wzięło udział ponad 3 tys. zdrowych kobiet w wieku średnio 84 lat, wśród tych, które przyjmowały 1,2 g wapnia elementarnego oraz 800 j.m. witaminy D, po zaledwie 18 miesiącach stwierdzono o 42 proc. mniej złamań kości udowej niż w grupie kontrolnej zażywającej placebo. Gęstość kości udowej wśród pacjentek leczonych wzrosła o 2,7 proc., podczas gdy wśród pozostałych zmniejszyła się o 4,6 proc.

[Choć badania tego nie precyzują, warto wziąć pod uwagę, że pacjentki mogły cierpieć także na osteomalację, tj. rozmiękczenie kości, które łatwiej jest poddaje się leczeniu, niż osteoporoza - przypis redakcji.]

Jeśli więc wprowadzi się kilka zmian w trybie życia, nigdy nie jest za późno na odbudowę naszych kości.