Zespół suchego oka

Zespół suchego oka stał się zmorą wielu osób wraz z nastaniem ery telewizorów i komputerów. Rozwija się wtedy, gdy oko nie jest dostatecznie nawilżone z powodu niewystarczającej ilości wydzielanych łez. Wpływają na to zarówno czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Jednym z nich, najważniejszym, jest osłabienie układu odpornościowego. Innym może być dieta uboga w niektóre składniki odżywcze. Zespół suchego oka rozwija się również w następstwie poważnych chorób, takich jak np. cukrzyca¹.

Do czego potrzebne są łzy?

Łzy przede wszystkim mają chronić oczy przed szkodliwym oddziaływaniem środowiska zewnętrznego. Wpływają również na ich prawidłowe funkcjonowanie. Gałkę oczną pokrywa warstwa łez, tworząc tzw. film łzowy. Musi on mieć stały skład pod względem jakościowym i ilościowym, aby poprawnie spełniał swoje zadanie, polegające na zachowaniu gładkiej powierzchni rogówki. Film łzowy tworzy odpowiednie środowisko do prawidłowego rozwoju komórek nabłonka rogówki i spojówki. Zwilża powieki. Pomaga w procesie transportowania produktów metabolicznych, oczyszczając ich powierzchnie ze szkodliwych substancji. Ma również właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze. W przypadku wystąpienia urazu gałki ocznej usuwa nadmiar leukocytów.

Film łzowy składa się z trzech warstw. Zaczynając od zewnątrz, układają się one w następujący sposób: warstwa lipidowa, wodna i wewnętrzna (śluzowa)². Do podstawowych funkcji warstwy tłuszczowej, czyli zewnętrznej, należy stabilizowanie filmu łzowego i jego ochrona przed wysychaniem wskutek parowania i oddawania ciepła - intensywność obu procesów zwiększa się w przypadku małej wilgotności powietrza i ekspozycji na wiatr.

Warstwa wodna stanowi aż 98% filmu łzowego. To naturalne środowisko sprzyjające pobieraniu tlenu z powietrza do nabłonka oraz oddawania dwutlenku węgla z rogówki do powietrza. Ta warstwa jest pomocna w usuwaniu z oczu uszkodzonych komórek, ciała obcego czy złuszczonego nabłonka. Ma silne właściwości antybakteryjne, chroniące przed drobnoustrojami. Warstwa śluzowa zapewnia nawilżenie błony komórkowej, jak również sprawia, że powierzchnia rogówki jest gładka.

Dlaczego oko wysycha?

W trakcie wizyty u lekarza okazało się, że Justyna znajduje się w szczególnej grupie ryzyka. Nie tylko spędza w pracy przy komputerze po 8 godzin dziennie, ale też od ponad 20 lat nosi szkła kontaktowe, których nie wyjmuje na noc. W konsekwencji gałki oczne przestały je tolerować. Na domiar złego rozpoczął się sezon grzewczy i kaloryfery wysuszały powietrze w mieszkaniu, co również przyczyniło się do nasilenia dolegliwości. Lekarz przepisał Justynie krople do oczu, które miały je nawilżyć i zmniejszyć opuchliznę powiek.

Główną przyczyną wysychania oczu jest jednak zbyt rzadkie mruganie, na przykład podczas oglądania telewizji lub pracy przy komputerze. Chodzi o to, że monitory przyciągają kurz, który podrażnia oczy³. Czynnikiem drażniącym gałkę oczną, o czym Justyna dowiedziała się od lekarza, są również soczewki kontaktowe, szczególnie te miękkie. Powodują one zmniejszenie ilości wytwarzanych łez, czego następstwem są infekcje powodowane przez bakterie i wirusy, które w tej sytuacji mają niczym nieograniczony dostęp do oczu. W normalnych warunkach byłyby wypłukiwane przez łzy. Odkłada się również białko i pojawia bolesność. Następuje wysuszenie śluzówki oka. Do zespołu suchego oka dochodzi bardzo często w wyniku przebywania w zadymionych pomieszczeniach, a także wskutek zażywania pigułek antykoncepcyjnych, leków antyhistaminowych, moczopędnych, przeciwgrypowych i antydepresyjnych czy beta-blokerów. Dolegliwość ta może wystąpić również jako reakcja po zabiegu laserowym przeprowadzonym na oku, takim jak laserowanie rogówki czy korekta wady wzroku. Wtedy jednak nie stanowi poważnego problemu, ponieważ po pewnym czasie sama ustępuje.

Również określone warunki atmosferyczne, a zwłaszcza wiatr, długie przebywanie na słońcu i klimatyzowane powietrze, mogą spowodować nieprzyjemne objawy związane z suchością gałki ocznej. W dodatku z wiekiem człowiek wytwarza o 60% mniej łez niż w młodości⁴. Spowodowane jest to nadmiernym rozszerzeniem się kanalików łzowych, powodującym odprowadzanie łez do nosa i gardła, a nie na zewnątrz, po gałce ocznej. Inną przyczyną, często związaną z wiekiem⁵, są zmiany hormonalne w organizmie⁶.

Choroby są winne zespołowi suchego oka

U ludzi młodych najczęstszymi przyczynami występowania zespołu suchego oka są takie choroby jak toczeń rumieniowaty układowy i reumatoidalne zapalenie stawów. Te schorzenia radykalnie zmieniają układ odpornościowy. Jednym ze skutków jest zmniejszona ilość wytwarzanych łez. Podobnie wpływają na oczy alergie. W zespole suchego oka nasilenie dolegliwości w ciągu doby jest często zmienne. Do zaostrzenia objawów dochodzi pod wpływem czynników drażniących oraz wtedy, gdy zmniejsza się częstotliwość mrugania.

Lekarze standardowo zalecają stosowanie tzw. sztucznych łez, które przeciwdziałają niedoborowi filmu łzowego. Nie odtwarzają go jednak. Dlatego tak ważne jest utrzymanie ciągłości leczenia. Czasami w celu zatrzymania łez w oku stosuje się metodę blokowania kanalików łzowych przez wprowadzenie do nich kolagenowych korków lub przypalanie ich ujścia⁷.

Naturalne wsparcie leczenia zespołu suchego oka

Mimo stosowania kropli Justyna jeszcze przez jakiś czas odczuwała dolegliwości, zwłaszcza pieczenie i uczucie piasku pod powiekami, które w dodatku były spuchnięte. Niestety wiązało się to z niewyraźnym widzeniem po kilkugodzinnej pracy przy komputerze, a także po zmroku, więc musiała zrezygnować z dojazdów do pracy autem. To zmobilizowało Justynę do stosowania, oprócz zapisanych przez lekarza specyfików, także okładów, które miały być wsparciem dla oczu - najlepiej zadziałały z czarnej herbaty i rumianku. Zainteresowała się również wpływem diety na stan oczu.

Niektóre naturalne metody radzenia sobie z zespołem suchego oka przynoszą ulgę już po pierwszym zastosowaniu⁸.

Ze względu na właściwości przeciwutleniające szczególnie pomocne w odpowiednim nawilżeniu oka są okłady z czarnej herbaty. Wystarczy zalać wrzątkiem dwie saszetki i poczekać, aż herbata naciągnie, następnie wyjąć je z wody, nieco ostudzić, położyć bezpośrednio na powieki i trzymać około 20 minut.

Oczy skutecznie nawilża też rumianek, który dodatkowo łagodzi obrzęki. Zaparza się dwie łyżki suszonych ziół (20 g) w szklance wody (200 ml). W letnim naparze moczy się wacik kosmetyczny i kładzie go na powieki. Do nawilżenia, orzeźwienia i ochrony przed rozwojem stanu zapalnego nadaje się także zwykły zielony ogórek. Wystarczy przyłożyć na powieki po jednym plasterku, najlepiej na 20 minut, by odczuć ulgę. Okłady z ogórka można stosować dwa razy dziennie.

Jak się okazuje, w nawilżeniu oka ważną funkcję pełni również dieta. W związku z tym, że zespół suchego oka związany jest z osłabieniem układu odpornościowego i chorobami zapalnymi stawów, warto włączyć do codziennych posiłków produkty zawierające kwasy omega-3, np. olej lniany i rybi. Znajdują się w nich kwasy tłuszczowe, które są pomocne w leczeniu zaburzeń związanych z gruczołem tarczkowym, czyli łojowym, znajdującym się na brzegu powieki, a także spowodowanych nadmiernym parowaniem filmu łzowego. Zmniejszają one także prawdopodobieństwo wystąpienia zwyrodnienia plamki żółtej i jaskry. W dodatku olej lniany jest szczególnie bogaty nie tylko w kwas alfa-linolenowy (omega-3), ale również w dwa inne organiczne związki chemiczne zaliczane do grupy kwasów tłuszczowych omega-3, EPA i DHA, które korzystnie wpływają na wzmocnienie błony komórkowej. Dlatego warto codziennie wypijać jedną łyżkę stołową oleju lnianego lub wzbogacać przygotowywane sałatki nasionami siemienia lnianego⁹.

Z kolei olej z nasion rokitnika jest idealnym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-7. Jego spożywanie wpływa korzystanie na stan gałki ocznej. Zmniejsza zaczerwienienie oczu i uczucie pieczenia.

Warto stosować preparaty z witaminą A w postaci naturalnego retinolu w dawce 5000 j.m. dziennie. Stabilizuje on błonę komórkową spojówki i rogówki, co jest niezbędne do prawidłowego rozprowadzenia filmu łzowego na gałce ocznej. Wskazane jest również stosowanie sztucznych łez z dużą dawką tej witaminy¹⁰. W ramach codziennej higieny oczu należy zapewnić im odpowiedni odpoczynek. Warto robić regularne kilkuminutowe przerwy w pracy, przynajmniej raz na pół godziny. W trakcie oglądania telewizji, pracy przy komputerze czy czytania trzeba pamiętać o częstym mruganiu. Należy również zadbać o odpowiednie nawilżenie pomieszczenia, w którym się przebywa.

Jak już wiemy, nadmiernie wysoka temperatura, suchość powietrza wskutek działania kaloryferów czy włączona klimatyzacja powodują wysuszeniu gałek ocznych. Można temu zapobiec dzięki zawieszeniu na grzejnikach pojemników z wodą lub używaniu nawilżacza powietrza. Znaczenie ma także regularne wietrzenie pomieszczeń. Równie ważne jest dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości wody - dziennie minimum 1,5 litra. Można ją zastąpić niesłodzonymi naparami ziołowymi. Należy używać okularów przeciwsłonecznych, które chronią zarówno przed słońcem i wiatrem, jak i mikrourazami zdarzającymi się podczas biegania, jazdy na rowerze czy w trakcie wykonywania prac stolarskich. Ważne jest również to, by co pewien czas szkła kontaktowe zastępować okularami optycznymi.

Na jakość filmu łzowego korzystnie wpływa wykonywanie 4 prostych ćwiczeń¹¹. Pierwsze z nich ma na celu rozluźnienie gałki ocznej. Polega na zasłonięciu zamkniętych oczu dłońmi i utrzymaniu koncentracji przez dwie, trzy minuty. Ciemność i ciepło dłoni podziałają rozluźniająco. Drugie ćwiczenie trenuje mięśnie oczu. Wyciąga się jeden kciuk w odległości około 15 cm przed nosem, a drugi - w tej samej linii - 30 centymetrów za pierwszym. Należy skupiać wzrok raz na jednym, raz na drugim kciuku. Kolejne ćwiczenie polega na trzykrotnym ziewnięciu. Powoduje to mocne napięcie, a następnie rozluźnienie mięśni twarzy wokół oczu. Wówczas łzy łatwiej pokrywają gałkę oczną. Ćwiczenie czwarte pomaga rozprowadzić film łzowy po całym oku. Polega na ruszaniu oczami pod zamkniętymi powiekami w kierunku zgodnym ze wskazówkami zegara, a następnie w przeciwnym. Ruch w jedną stronę powinien trwać około minuty.

Proces normowania nawilżenia oka trwał u Justyny miesiąc. Następnie zdecydowała się na laserową korektę wzroku, co znowu spowodowało wystąpienie dolegliwości. Jednak tym razem wiedziała już, jak skutecznie zadziałać, aby zmniejszyć objawy zespołu suchego oka.

Dolegliwości związane z zespołem suchego oka mogą być różnie interpretowane przez pacjentów. Nie zmienia to faktu, że zaburzenia w działaniu filmu łzowego i powodowane tym dolegliwości są często wynikiem ogólnoustrojowego procesu chorobowego, dlatego konieczna jest wizyta u lekarza.

Pamiętajmy też, że znaczną poprawę w przypadku wystąpienia zespołu suchego oka może przynieść wprowadzenie chociażby drobnych zmian do panujących warunków zewnętrznych, jak na przykład obniżenie temperatury pomieszczenia, w którym przebywamy, czy nawilżenie powietrza. Bezcenne jest również robienie częstszych przerw podczas czytania książki czy pracy przy komputerze.