Widzisz gorzej o zmroku? To może być kurza ślepota

Czym jest kurza ślepota?

Pogarsza­nie się wzroku wraz z wiekiem jest naturalne. W medycynie określa je mianem starczowzroczno­ści, czyli prezbiopii. Wbrew nazwie pojawia się już u osób po 40. r.ż. i objawia się pogorszeniem widzenia na bliskie odległości^1,co wyni­ka ze zmniejszenia lub utraty zdolności akomodacji oka. Jest to proces fizjolo­giczny wynikający właśnie ze starzenia się organizmu, który powoduje zmniej­szenie elastyczności gałek ocznych i dotyczy osób zarówno z nadwzrocznością, krótkowzrocznością, jak i bez żadnej wady wzroku.

Prezbiopia utrudnia sku­pienie wzroku na obiektach znajdujących się w pobliżu i szybkie przestawienie wzroku między punktami położonymi w różnych odległościach. Wpływa to na niektóre codzienne czynności, np. czytanie, ponieważ druk przybliżany do oczu wydaje się zama­zany. Problem ten rozwiązuje się poprzez dobranie odpowiednich okularów.

Z wiekiem spada nie tylko zdolność ako­modacji oka, ale i poziom niezbędnych substancji w organizmie, takich jak przeciwutleniacze. Badania wykazały, że niedobory wi­taminy C, glutationu i cynku mogą być markerem kon­dycji oczu, a ponadto osła­biają odporność, co również sprzyja podatności na in­fekcje i szybsze męczenie się wzroku. Przy zbyt małej ilości przeciwutleniaczy wolne rodniki atakują plam­kę żółtą, co może prowadzić do jej zwyrodnienia, ale także kurzej ślepoty i po­głębienia wady wzroku.

Z czego wynika tak diametralna różnica w statystykach? Właśnie z zachodniego trybu życia, który jest dla oka po prostu nienaturalny. Wzrok nie jest przystosowany ani do długo­trwałego patrzenia z bliska na monitor komputera lub telefonu (a nawet czytania i innych czynności wyma­gających skupienia wzroku na bliskich przedmiotach), ani do sztucznego świa­tła w pomieszczeniach.

Upośledzenie widzenia po zmierzchu - nyktalopia

Bardziej niepo­kojące są jednak objawy ślepoty zmierzchowej w medycz­nym żargonie nazywanej nyktalopią. Ta dolegliwość związana z upośledzeniem widzenia po zmierzchu i w warunkach słabego oświetlenia, zwykle nasila się w momentach prze­mieszczana się z jasnego środowiska do zaciemnio­nego lub nagłych zmian światła, jak np. na drodze w nocy, gdy jadące z na­przeciwka auta oślepiają nas światłami. Obecnie schorze­nie najczęściej ma podłoże genetyczne, choć wciąż jesz­cze do okulistów trafiają pa­cjenci ze ślepotą zmierzcho­wą spowodowaną złą dietą.

Kurza ślepota to, naj­prościej rzecz ujmując, schorzenie siatkówki, która znajduje się w tylnej części oka i odbiera bodźce wzro­kowe. Siatkówka składa się z 10 warstw. Jedną z nich jest nabłonek barwniko­wy. W jego bezpośrednim sąsiedztwie mieszczą się światłoczułe czopki i pręciki oraz liczne komórki nerwo­we, które integrują wstępnie bodźce wzrokowe.

Najważ­niejsze z nich to komórki dwubiegunowe oraz zwojo­we. Elementy światłoczułe są rozłożone w siatkówce nierównomiernie, tworząc mozaikę. Czopki – ich liczbę szacuje się na ok. 6 mln – są odpowiedzialne za widze­nie w świetle dziennym i zdolność widzenia barw.

Czopki występują one głównie w części środkowej siatków­ki nazywanej plamką, która jest najważniejszą częścią siatkówki odpowiedzial­ną za wyraźne, kolorowe, kontrastowe widzenie. Na obwodzie siatkówki rozmieszczone są głównie pręciki (ok. 90 mln), które umożliwiają widzenie w sła­bym oświetleniu, widzenie o zmierzchu, jak również pozwalają zauważyć ruch przedmiotów⁴. Ostrość wzroku poza plamką jest wyraźnie gorsza.

Wróćmy jednak do pręcików. Mają wysoką czułość przy niższej ostrości wzroku i posiadają tylko jeden fotopigment rodopsynę, która wyko­rzystuje białko skotopsynę i kofaktor pochodzący z witaminy A, retinol⁵.

Jakie są przyczyny kurzej ślepoty?

Czynnikiem sprzyjającym wystąpieniu ślepoty zmierz­chowej jest wiek. U senio­rów częściej bowiem rozwija się zaćma. Zwiększone jest też ryzyko wystąpienia nyktalopii u osób niedoży­wionych, czy cierpiących na zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja, bulimia czy ortoreksja.

Do awitami­nozy może dojść nie tylko z powodu ubogiej diety, ale też z powodu złego przyswa­jania witaminy A⁷. Dotyczy to m.in. osoby z niewydol­nością trzustki (spowodo­wanej np. mukowiscydozą).

W przebiegu ich choroby upośledzone zostaje przy­swajanie tłuszczów, w któ­rych rozpuszczalna jest witamina A. Z podobnych względów kurza ślepota może towarzyszyć naduży­waniu alkoholu – organizm osoby uzależnionej ma pro­blem z magazynowaniem tej witaminy w wątrobie.

Nyktalopia spowodowa­na krótkowzrocznością lub zaćmą jest uleczalna. Mio­pię koryguje się za pomocą odpowiednio dobranych soczewek, poprawiających widzenie zarówno w nocy, jak i w dzień, natomiast przy zaćmie operacyjnie usuwa się mętne obszary soczewki oka i zastępuje je sztucznymi soczewkami. Po zabiegu objawy kurzej ślepoty zazwyczaj ulegają znacznemu osłabieniu lub całkowitemu cofnięciu.

Choć ślepota zmierzcho­wa nie zaburza widzenia dziennego, to jednak nie należy jej lekceważyć, gdyż nieleczona może prowadzić do całkowitej utraty wzroku.

Jak zdiagnozować kurzą ślepotę?

Skuteczne leczenie kurzej ślepoty wymaga prawi­dłowego zdiagnozowania przyczyn leżących u jej pod­stawy. W tym celu warto nie tylko sprawdzić stan oka, ale też wykonać badania oceniające stężenie glukozy i witaminy A we krwi. Pod­wyższone wartości cukru są bardzo szkodliwe dla oka.

Ważne jest, aby sprawdzić stan dróg żółciowych. Wi­tamina A, która rozpuszcza się w tłuszczach, musi być bowiem zmieszana z solami żółci, aby mogła zostać wchłonięta przez jelita. Osoby z niewy­starczającym przepływem żółci mają zwykle niedobór retinoidów, co skutkuje ślepotą zmierzchową⁸. 

Co pomaga polepszyć wzrok?

1. Zafunduj sobie koktajl witaminowy

Witamina A występuje pod 2 nazwami: w produktach pochodzenia zwierzęcego nazywana jest retinolem, z kolei w produktach roślin­nych – beta-karotenem (ina­czej prowitamina A). Związ­ki te mają różną aktywność biologiczną.

W organizmie występuje jako retinol (może powstawać także z prowitaminy A, czyli ka­rotenu). Podobnie jak wita­miny D, E i K rozpuszcza się w tłuszczach i gromadzona jest głównie w tkance tłusz­czowej oraz w wątrobie, co ma zapobiec ewentual­nym niedoborom tej cennej substancji. Pełni, bowiem mnóstwo ważnych funk­cji w organizmie.

• Przede wszystkim jest niezbędna do prawidłowego widze­nia – dzięki niej możliwe jest tworzenie rodopsyny – barwnika, który umoż­liwia dobre widzenie po zmierzchu.
• Wzmacnia odporność, gdyż przyczynia się do utrzymania ciągłości błon śluzowych przewodów: pokarmowego, oddechowe­go, moczowo-płciowego.
• Warunkuje dojrze­wanie i różnicowanie się komórek układu immunolo­gicznego: neutrofili, mono­cytów, bazofili, eozynofili, limfocytów.
• Wpływa pozy­tywnie na pracę tarczycy.
• Chroni przed rozwojem nowotworów: jelit, prostaty, piersi i płuc.
• Usuwa wolne rodniki z organizmu i przy­spiesza odnowę naskórka, wzmacnia jego funkcję ochronną i zmniejsza utratę wody ze skóry, a jednocze­śnie stymuluje wytwarzanie kolagenu i elastyny – pod­stawowych składników bu­dulcowych skóry.
• Likwiduje drobne zmarszcz­ki i przebarwienia. 

Warto poszukać pokarmów bogatych w wi­taminę A, pamiętając przy tym, że beta-karoten jest w mniej­szym stopniu wykorzysty­wany z pożywienia aniżeli retinol – przyjmuje się, że jego całkowite wykorzy­stanie jest sześciokrotnie mniej­sze niż retinolu, a innych karotenoidów dwunastokrotnie.

W przypadku dużego nie­doboru witaminy A postęp kurzej ślepoty może być gwałtowny, a niepodjęcie leczenia może doprowadzić nawet do całkowitej utra­ty wzroku. Terapia polega na podawaniu pacjentowi doustnie lub domięśniowo witaminy A oraz wspoma­gająco witaminy E.

Ponadto stosuje się miejscowo prepa­raty nawilżające oko. Mało kto wie, że taka zaawanso­wana awitaminoza to po­ważny problem krajów roz­wijających się, gdzie rocznie ok. 0,5 mln dzieci traci wzrok z jej powodu. Z myślą o walce z kurzą ślepotą upo­wszechnia się tam hodowlę genetycznie zmodyfikowa­nego złotego ryżu, który zawiera prowitaminę A.

Choć w przypadku nykta­lopii mówi się głównie o wi­taminie A, to jednak badania epidemiologiczne pokazu­ją, że właśnie połączenie witamin i karotenoidów (głównie luteiny i zeaksan­tyny) najskuteczniej chroni przed zmianami oksydacyj­nymi w siatkówce oka¹⁰.

Witamina C, czyli wszech­stronny kwas askorbinowy, uczestniczy w syntezie kolagenu odpowiedzial­nego za trwałość naczyń krwionośnych. Przy su­plementacji warto jednak pamiętać, że duże dawki są skuteczne tylko wtedy, gdy preparat zawiera formę o spowolnionym uwalnianiu – w przeciwnym razie kwas askorbinowy zostanie szyb­ko wydalony z organizmu.

Witamina E to najsilniejszy witaminowy antyoksydant, który wzmacnia ściany naczyń krwionośnych i uczestniczy w transporcie składników odżywczych – ułatwia m.in. przyswaja­nie retinolu. W połączeniu z ekstraktem z borówki czer­nicy (Vaccinium myrtillus) może korzystnie wpływać na krótkowzroczność¹¹.

2. Wprowadź do menu luteinę i zeaksantynę

Te naturalne barwniki z grupy karotenoidów od­grywają najważniejszą rolę w profilaktyce osłabienia wzroku. Gromadzą się w plamce żółtej i soczewce, zabezpieczając oko przed szkodliwym wpływem promieni słonecznych.

Oba barwniki charaktery­zują się silnymi właściwo­ściami przeciwutleniający­mi: wspomagają niszczenie powstających pod wpływem promieniowania UV wol­nych rodników, na których działanie szczególne na­rażone są fotoreceptory zawierające duże ilości wie­lonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3¹².

Niedobry tych cennych substancji są jedną z przy­czyn zaburzeń widzenia, łącznie ze zwyrodnieniem plamki żółtej (AMD), zaćmą i jaskrą. Przykładowo regu­larne przyjmowanie 6 mg luteiny dziennie zmniejszy­ło o 57% ryzyko wystąpienia AMD¹³.

Co więcej, jej suple­mentacja przez 18 miesięcy (15 mg dziennie) u osób już zmagających się z chorobą skutkowała istotną popra­wą ostrości widzenia¹⁴. Podobne wyniki osiągnię­to w przypadku zaćmy. Z kolei japońscy uczeni odkryli, że przyjmowanie 5 mg luteiny i 1 mg zeak­santyny dziennie ogranicza pojawianie się tzw. efektu zmęczonych oczu po dłu­gotrwałym wpatrywaniu się w ekran komputera¹⁵.

3. Sięgnij po cynk

Z doniesień naukowych wynika, że wyraźnie pierwiastek ten chroni przed krótkowzrocznością i zwyrodnieniem plamki żółtej¹⁷, choć w przypadku AMD zaleca się łączenie go z przeciwutleniaczami. Odpowiednio wysokie daw­ki mogą nawet cofnąć AMD.

Warto pamiętać, że cynk bierze również udział w metabolizmie wita­miny A i wytwarzaniu rodopsyny niezbędnej do prawidłowego widzenia po zmroku i rozróżniania odcieni szarości, a także zapobiega osłabieniu wzro­ku związanemu z wiekiem.

Przyjmując wysokie daw­ki cynki, nie wolno jednak zapominać o równoczesnym uzupełnianiu miedzi, która jest wypłukiwana przez ten mikroelement. Jest to o tyle istotne, że jej niedobory
również mogą powodo­wać pogorszenie jakości widzenia, choć dzieje się to rzadko¹⁸. Poza tym miedź wzmacnia wiązania kolage­nowe, dzięki czemu wspiera naczynia krwionośne. Źródłami cynku są jajka i pieczywo pełnoziarni­ste, a miedzi – awokado, orzechy, owoce morza, produkty zbożowe i kasze.

4. Nie zapominaj o molibdenie

Molibden jest skład­nikiem enzymów biorą­cych udział w utlenianiu aldehydów, przemianach puryn i pirymidyn oraz przy odtruwaniu. Jego niedobór prowadzi do zaburzeń de­toksykacji i nagromadzenia siarczków w tkankach, co powoduje w pierwszej kolejności uszkodzenie ukła­du nerwowego i narządu wzroku.

Objawem deficytów tego składnika są m.in.: ku­rza ślepota, bóle i zawroty głowy, ospałość, osłabienie kośćca, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, poza tym tachykardia, przyspie­szony oddech, zaburzenia pamięci i utrata orientacji przestrzennej. Niedobory też mogą manifestować się we krwi niskimi para­metrami stężenia kwasu moczowego lub wzrostem poziomu metioniny.

5. Jedz wątróbkę

Nyktalopia znana jest ludz­kości od ponad 3 tys. lat. Starożytni mieli na nią swoje sposoby. W egip­skim papirusie Ebers (1500 p.n.e.) zalecano na nią²⁰ „pieczoną wątrobę wołową, prasowaną i nakła­daną (miejscowo na oko)”. Grecy zmienili nieco te wskazówki. Radzili suro­wą wątrobę wołową nasą­czoną miodem przyjmować doustnie 1 lub 2 razy dzien­nie. Galen na kurzą ślepotę przepisywał: „ciągłe jedze­nie… wątroby koziej”²¹. Natomiast Chiński Sun-szu­-mo (VII w. n.e.) w swoim dziele „Tysiąc złotych lekarstw” opisuje wylecze­nie z zaburzeń widzenia o zmierzchu przez podanie świńskiej wątroby²².

Jesz­cze w 1978 r. na wiejskich obszarach Jawy Hussaini miał okazję obserwować przebieg kilku sesji leczenia kurzej ślepoty – sok z wą­troby jagnięcej nakładano miejscowo na oczy dzieci, które źle widziały w nocy, a następnie mięso poda­wano im do spożycia²³.

Choć wybór zwierząt zmieniał się w różnych społecznościach, to jednak zawsze jako remedium wskazywano ich wątroby. Ojciec dr. H.A. Hajar Al Binali z Kataru skorzy­stał ze starożytnej mądrości i codziennie wcierał w oczy olej z wątróbek rybich upieczonych na węglu drzewnym, a następnie jadł grillowaną wątrobę. Po tygodniu całkowicie od­zyskał widzenie w nocy. Było to możliwe, ponie­waż wątroba zwierzęca jest bogatym źródłem retinolu⁸.

6. Unikaj cukru

Badanie przeprowadzone wśród 400 pielęgniarek w wieku 53-73 lat wykaza­ło, że w przypadku kobiet, które spożywały najwięcej węglowodanów (powyżej 200 g dziennie), prawdo­podobieństwo wystąpienia zmętnienia soczewki było 2,5 razy wyższe niż w gru­pie spożywającej najniższą ilość tego typu składni­ków pokarmowych²⁴.

Potwierdzają to austra­lijskie badania, w ramach których naukowcy przeana­lizowali nawyki żywienio­we ok. 1 tys. niechorują­cych na zaćmę pacjentów. Po 5 i 10 latach oceniono stan ich oczu.

Okazało się, że prawdopodobieństwo rozwoju zaćmy u osób bę­dących na diecie złożonej z produktów o najwyż­szym indeksie glikemicz­nym (IG) oraz najniższej jakości węglowodanów było o 77% większe niż w przy­padku tych, które spożywa­ły produkty o niskim IG²⁵.

7. Jedz owoce i warzywa

Nawet jeśli dobrane przez okulistę szkła poprawiają widzenie, nie należy zaniedbywać profilaktyki kurzej ślepoty. W jadłospisie powinny gościć różnorodne warzywa, naj­lepiej marchew, papryka, fasolka szparagowa, gro­szek zielony, dynia oraz natka pietruszki. A także brzoskwinie i morele. W większości zawierają one beta-karoten oraz lu­teinę i zeaksantynę. Nato­miast natka łączy w sobie bogactwo beta-karotenu, witamin E i C. Doprawianie nią wszystkiego zaleca się zawodowym kierowcom i pilotom, bowiem nie tylko poprawia widzenie w ciemności, ale rów­nież zapobiega i opóźnia rozwój zaćmy i AMD.

Zalecane jest spożywanie czarnych jagód i przetworów z nich. Podczas II wojny światowej brytyjscy piloci myśliwców zgłaszali poprawę widzenia w nocy po zjedzeniu jagodoweo dżemu²⁶. Na przykład wyciąg z borów­ki czernicy dzięki dużej zawartości antocyjanów jest stosowany w zapobie­ganiu oraz wspomagająco w terapii niedowidzenia zmierzchowego, zaćmy, zwyrodnienia plamki żół­tej związanego z wiekiem, jak również w retinopa­tii cukrzycowej. Jak się bowiem okazuje, jagody modyfikują poposiłkową odpowiedź glukozy²⁷. Wreszcie jako posypkę do sałatek, zup i mięs warto wykorzystywać pestki dyni, które są za­sobne w cynk niezbędny do powstania rodopsyny.

8. Ćwicz oczy 

Mięśnie gałki ocznej – jak wszystkie w naszym orga­nizmie – potrzebują sty­mulacji, by funkcjonować prawidłowo. Taki trening jest przydatny zwłaszcza wówczas, gdy pojawiają się dyskomfort, uczucie piasku pod powiekami, pieczenie lub zaburze­nie ostrości widzenia. Najprostsze ćwiczenie polega na kierowaniu wzro­ku na przemian do góry, w dół i na boki, co moty­wuje mięśnie do pracy. Możesz też żonglować 2 piłeczkami i na bieżąco śledzić wzrokiem ich ruch.

• Palming

Spośród wielu ćwiczeń na szczególną uwagę zasłu­guje tzw. palming, czyli tech­nika ćwiczeń, które łagodzą fizyczne, umysłowe i emo­cjonalne napięcia. W wersji klasycznej chodzi o odtwo­rzenie obrazów z przeszłości.

Wystarczy usiąść prosto na krześle z prostym oparciem i oprzeć łokcie na stole. Następnie pocierać energicznie dłonie jedna o drugą, by się rozgrzały. Należy ułożyć je tak – jak przy nabieraniu wody – i zasłonić nimi oczy, ale nie dotykając ani ich, ani nosa. Następnie odetchnąć głęboko parę razy, aby się rozluźnić i dopiero wtedy zamknąć oczy. Kolejnym krokiem jest wizualizacja miłego zdarzenia z przeszłości i dokładne odtwarzanie jego przebiegu – detal po detalu. Wizualizacja powinna trwać ok. 10 min, po których przed oczami pojawi się czerń ozna­czająca, że ćwiczenie przy­niosło efekt. Oczy należy na koniec otwierać powoli, głęboko oddychając i intensywnie mrugając.

9. Oszczędzaj wzrok

Ponieważ oko nie jest przy­stosowane do patrzenia z bliskich odległości, należy po prostu je oszczędzać. Oczywiście, jeśli pracu­je się przy komputerze, nie uniknie się kontaktu z jego monitorem, jednak w warto co jakiś czas zrobić sobie przerwę, aby wykonać kilka prostych ćwiczeń, które pozwolą unik­nąć zmęczenia wzroku.

Przede wszystkim należy odrywać wzrok od komputera i patrzeć na od­dalony punkt, najlepiej za oknem. Dobrze, jeśli ma się przy tym możliwość zawieszenia oka na czymś zielonym, np. drzewie. Co godzinę powinno się też robić kilkuminutową przerwę, aby intensywnie mrugać. Jak wspomniano, zbyt rzadkie mruganie prowadzi do wy­sychania i łzawienia oczu. W trakcie wieczornej lektury konieczne jest zastosowanie odpowied­niego oświetlenia – powinno padać bezpośrednio na kart­ki książki, najlepiej z tyłu.