Wirusowe zapalenie spojówek – objawy, ile trwa i jak je leczyć?

Uciążliwa opryszczka pojawiająca się na wargach, może doprowadzić do zapalenia brzegów powiek, rogówki, spojówek. To ostatnie zaś jest najczęstszą przyczyną ślepoty spowodowanej chorobą zakaźną w krajach rozwiniętych. Niektóre mikroby mogą poważnie zagrozić naszemu wzrokowi.

Redakcja Oczymlekarze.pl 06 październik 2024

Artykuł na: 38-48 minut

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Spis treści

Wystarczy chwila nieostrożności, potarcie oczu brudnymi rękami, wytarcie twarzy cudzym ręcznikiem, czy nieostrożny pocałunek i… kłopot gotowy. Gdy wirus dostanie się do oka, może wywołać wirusowe zapalenie spojówek, ale może też tam nieźle nabruździć. Dowiedz się, jak uniknąć groźnych powikłań wirusowych infekcji.

Co może powodować wirusowe zapalenie spojówek?

Adenowirusowe zapalenie spojówek

Tzw. choroba czerwonego oka, nie bez powodu nazywa się także epidemicznym zapaleniem spojówek. Zwykle zaczyna się niewinnie, od tego, że jedno z dzieci w klasie, jeden ze współpracowników lub domowników, zaczyna trzeć oczy i silnie łzawi. Potem, przy braku innych symptomów, podobne objawy zaczynają męczyć kolejne osoby – ponieważ choroba bardzo łatwo się roznosi, mówimy o lokalnych epidemiach.

Wywołują ją adenowirusy, które są wyjątkowo odporne na stosowane przez nas środki odkażające, co ułatwia im rozprzestrzenianie się, zwłaszcza że chory może zarażać jeszcze przed pojawieniem się objawów zapalenia spojówek.

Wśród nich dominuje charakterystyczne uczucie ciała obcego w oku, które pojawia się zazwyczaj w przyśrodkowym kąciku oka i przemieszcza do zewnętrznego, brzeg powiek staje się obrzęknięty i oko intensywnie łzawi, pojawia się także ból, spowodowany wytworzeniem grudek na spojówkach, światłowstręt i katar, który jest efektem spływania łez do nosa. Czasami, zwłaszcza u osób z osłabioną odpornością i u dzieci, obserwuje się dodatkowo objawy przypominające przeziębienie.

Choć symptomy choroby i zamglone widzenie sprawiają, że przez ok. 2 tygodnie chory zostaje wyłączony z codziennych czynności, adenowirusowe zapalenie spojówek należy do tzw. chorób samoograniczających się, co oznacza, że z czasem objawy samoistnie ustępują.

Zdarza się jednak, że ok. 4.-5. dnia infekcji wirus atakuje rogówkę i powoduje powstanie wylewów podspojówkowych, obrzęk fałdu półksiężycowego spojówki (to ten różowy fragment spojówki, widoczny w przyśrodkowym/przynosowym kącie oka), opadnięcie powieki pierwszego z zaatakowanych oczu i znaczne pogorszenie widzenia.

W takim przypadku choroba może trwać nawet do półtora miesiąca. Nieleczone lub nieprawidłowo leczone adenowirusowe zapalenie rogówki może trwale uszkodzić wzrok.

Zazwyczaj okuliści zalecają profilaktyczne stosowanie kropli z antybiotykiem, w celu zapobiegania nadkażeniu bakteryjnemu i powikłaniom, zwłaszcza jeżeli wirus zajął rogówkę, oraz krople sterydowe, których zadaniem jest zmniejszanie stanu zapalnego i leczenie uszkodzenia rogówki. W niektórych przypadkach konieczne jest użycie lasera okulistycznego.

Co możesz zrobić?

Nie podrażniaj oczu, nie trzyj powiek i nie próbuj szukać w oku ciała obcego – za uczucie podrażnienia odpowiada stan zapalny i powstawanie drażniących grudek na spojówkach, każda zatem manipulacja w obrębie worka spojówkowego będzie nie tylko nieskuteczna, ale może nasilać objawy. Aby złagodzić podrażnienie, możesz zastosować tzw. sztuczne łzy, które chwilowo złagodzą dyskomfort. Aby nie zarazić domowników, unikaj przez ok. 3 tygodnie przytulania, a jeśli jest to możliwe, ogranicz kontakt do minimum. Nie dotykaj rękoma oczu, często myj i dezynfekuj powierzchnie wspólne, takie jak blaty kuchenne, klamki, piloty i włączniki światła. Korzystaj z osobnego ręcznika do rąk i twarzy³.

Ospa wietrzna

Chorobę wywołuje ludzki herpeswirus typu 3 (HHV-3). Choć mamy z nią najczęściej do czynienia w dzieciństwie (90% przypadków) i po infekcji nabywamy dożywotniej odporności, mikrob lubi o sobie przypomnieć (w 20% przypadków), gdy jesteśmy dorośli.

Reaktywację zakażenia nazywamy półpaścem – wirus HHV-3 jest w stanie przetrwać w uśpieniu w zwojach czuciowych nerwów i zaatakować np. gdy jesteśmy osłabieni.

Pierwszym objawem ospy wietrznej jest pojawienie się grudek na skórze, zwłaszcza na tułowiu i głowie, które zamieniają się w charakterystyczne pęcherzyki, a następnie tworzą się z nich krostki, pozostawiające po sobie strupy. Od pojawienia się grudki do wytworzenia strupa mija zazwyczaj ok. 7-10 dni.

Najbardziej uciążliwym objawem choroby jest silny świąd i wręcz niepohamowany przymus drapania zmian na skórze. W większości przypadków ospa ustępuje samoistnie, a zmiany goją się bez pozostawienia blizn. Leczenie jest zasadniczo objawowe i polega na przyjmowaniu leków przeciwgorączkowych, stosowaniu okładów lub kąpieli z dodatkiem preparatów, zawierających działające ściągająco garbniki i smarowaniu krost preparatami przeciwświądowymi⁴.

W ok. 10-20% przypadków ospy wietrznej, zarówno u dzieci, jak i dorosłych, pęcherzyki pojawiają się także na błonach śluzowych w tym w okolicach oczu, a także na spojówkach oraz rogówce.

Powieki stają się obrzęknięte, a tworzący się strup może drażnić spojówki i powodować ból. Leczenie polega na utrzymaniu higieny oka, podawaniu maści przeciwwirusowej do worka spojówkowego (zawiera acyklowir) i zastosowaniu antybiotyków, jeżeli dojdzie do nadkażenia bakteryjnego⁵.

Co możesz zrobić?

Unikaj drażnienia zmian, drapania i pocierania okolic oczu oraz samych gałek ocznych. Jest to trudne, ponieważ preparatów łagodzących świąd nie można stosować w okolicach oczu. Pomocne mogą tu być chłodne okłady, które zmniejszają obrzęk, ból i swędzenie. Delikatnie usuwaj wydzielinę, gromadzącą się na zmianach w okolicach powiek i brzegu powieki. Worek spojówkowy przepłukuj solą fizjologiczną⁴.

Półpasiec

Przebudzenie wirusa HHV-3 manifestuje się opasującym bólem tułowia – któremu choroba zawdzięcza swoją nazwę – i swędzącą wysypką, przypominającą wykwity ospowe. Jednak tym razem nie ma taryfy ulgowej – wirus może uszkodzić wzrok. Dochodzi do tego wskutek uszkodzenia i stanu zapalnego rogówki, naczyniówki i twardówki.

Powierzchowne zapalenie rogówki dotyka aż połowy chorych, ale zazwyczaj ustępuje samoistnie po kilku dniach drażniącego stanu zapalnego. Stan zapalny obejmujący głębsze warstwy rogówki i inne struktury oka rozwija się rzadko, ale nieleczony przechodzi w stan przewlekły i może doprowadzić do uszkodzenia oka, powstania blizn na rogówce i trwałego upośledzenia wzroku.

Wśród objawów dominuje ból głowy i oka, obrzęk powieki oraz pogorszenie wzroku. Leczenie przy pomocy kropli sterydowych jest długotrwale i może trwać nawet 6 miesięcy.

Półpasiec może także zająć gałąź oczną nerwu trójdzielnego – to V nerw czaszkowy, którego 3 gałęzie to nerw oczny, szczękowy i czaszkowy. Ból jest wtedy trudny do zniesienia, a upośledzenie czucia rogówkowego może skutkować powstaniem wrzodu na rogówce, który z kolei grozi perforacją gałki ocznej. Niestety, nawet po opanowaniu choroby, półpasiec oczny może nawracać i powodować poważne uszkodzenia oraz stan zapalny głębokich struktur gałki ocznej⁶.

Co możesz zrobić?

Nie przerywaj stosowania zaleconych przez okulistę leków i pamiętaj, że leczenie półpaśca ocznego jest długotrwale, a przerwanie terapii może skutkować pogorszeniem wzroku. Nie trzyj i nie drażnij oczu, przemywaj je jedynie solą fizjologiczną, jeśli jest taka potrzeba. Wzmacniaj odporność organizmu, aby zapobiegać nawrotom choroby. Możesz stosować leki przeciwwirusowe dostępne bez recepty w celu złagodzenia przebiegu choroby.

Odra

To jedna z tych chorób, których lepiej nie przechorować i unikać jak ognia, może mieć bowiem bardzo poważne konsekwencje dla zdrowia, nawet po wielu latach. Wywołuje ją wirus z rodziny paramyksowirusów, a wrotami zakażenia są drogi oddechowe i… spojówki.

W początkowej fazie odry obserwuje się bardzo wysoką gorączkę, objawy grypopodobne i zapalenie spojówek, któremu towarzyszy światłowstręt oraz obrzęk powiek i silne łzawienie. Oczy stają się przekrwione. Po kilku dniach pojawia się charakterystyczna wysypka na całym ciele, w tym na twarzy i w okolicach oczu, która po ok. 5 dniach zaczyna ustępować (naskórek może się wtedy łuszczyć, co może dodatkowo powodować podrażnienie okolic oczu).

Warto wiedzieć, że ryzyko ciężkiego przebiegu odry oraz powikłań wzrasta u osób z niedoborami witaminy A. Jeżeli w przebiegu choroby pojawiają się problemy z widzeniem, a stan zapalny spojówek ulegnie zaostrzeniu, konieczna jest wizyta u lekarza. Może to bowiem świadczyć o zapaleniu rogówki, które nieleczone może skutkować jej perforacją i zapaleniem głębszych struktur oka⁷.

Odrze może towarzyszyć także zapalenie gruczołów Meiboma – znajdują się one na brzegu, tzw. tarczce powieki i wydzielają tłuszczową substancję, która natłuszcza brzeg powieki i zapobiega parowaniu łez.

Objęte stanem zapalnym ulegają powiększeniu, powieka staje się obrzęknięta, a jej brzeg pokrywa się żółtawymi łuskami, wytworzonymi z zaschniętej wydzieliny gruczołów. Oko jest podrażnione, zaczerwienione i łzawi. Pacjent ma uczucie obecności ciała obcego w oku. Po chorobie mogą pozostać blizny na brzegu powiek, które stają się przyczyną problemów ze wzrokiem i przyczyniają się do m. in. zespołu suchego oka⁸.

Innym niezwykle groźnym powikłaniem jest wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego, obejmujące tzw. tarczę nerwu wzrokowego, czyli to miejsce, gdzie nerw wzrokowy łączy się z siatkówką. Choć najczęściej dochodzi do niego w przebiegu odry, w rzadkich przypadkach może pojawić się także przy ospie lub różyczce.

Zapaleniu nerwu wzrokowego towarzyszy pogorszenie widzenia, najczęściej w obu oczach, zaburzenia funkcji źrenicy, która przestaje prawidłowo reagować na światło i nieprawidłowe rozpoznawanie barw. Zapalenie spojówek i brzegów powiek może czasami wymagać podania antybiotyków, z kolei zapalenie nerwu wzrokowego często mija samoistnie, specjalistycznego leczenia okulistycznego wymagają jedynie najcięższe przypadki⁹.

Co możesz zrobić?

Przede wszystkim unikaj zakażenia. Jeżeli w przebiegu choroby dojdzie u Ciebie do zapalenia spojówek, przepłukuj je solą fizjologiczną i nie drażnij. Przy zapaleniu brzegów powiek przemywaj powieki i delikatnie usuwaj wydzielinę, nie przebijaj pęcherzyków powstałych w ujściach gruczołów Meiboma. Jeżeli zaś doszło do zapalenia nerwu wzrokowego, stosuj się ściśle do zaleceń okulisty, aby uniknąć trwałego uszkodzenia wzroku⁸.

Opryszczka

Opryszczkę wywołuje ludzki herpes wirus HSV1 i HSV2. Choroba ma zazwyczaj charakter miejscowy, na błonie śluzowej jamy ustnej i warg tworzą się pęcherzyki, które wypełniają się wydzieliną ropną i z czasem zamieniają w krosty pokryte strupami. Zmiany te są źródłem dyskomfortu, czasami niewielkiego bólu, ale nie swędzą.

Opryszczka zwykle mija samoistnie po około 2 tygodniach, a zmiany na skórze nie pozostawiają blizn. Zakażenie wirusem HSV2 może dotyczyć także narządów płciowych, a wirus HSV1 powoduje opryszczkowe zapalenie mózgu, które nieleczone może doprowadzić nawet do śmierci.

Leczenie polega na przyjmowaniu leków przeciwwirusowych, zwalczaniu objawów i delikatnej pielęgnacji zmian skórnych. Zakażenie wirusem HSV1 może wywołać także opryszczkowe zapalnie spojówek, które stają się obrzęknięte, pojawiają się na nich grudki, a na brzegach powiek widoczne są pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym, które z czasem pękają i tworzy się na nich strup.

Chorobie towarzyszy światłowstręt i silne łzawienie oraz pogorszenie wzroku. Konsekwencją opryszczkowego zapalenia spojówek może być zapalenie powiek, rogówki, twardówki, tęczówki, ciała rzęskowego i nawet siatkówki oka. Dlatego przy pierwszych objawach należy udać się do okulisty, ponieważ zapalenie głębokich struktur oka może skutkować trwałym uszkodzeniem wzroku¹⁰.

Co możesz zrobić?

Stosuj się ściśle do zaleceń lekarza, stosuj krople z lekami przeciwwirusowymi, pielęgnuj zmiany delikatnie, oczy przemywaj solą fizjologiczną i, co najważniejsze, nie zrywaj strupów i nie drap ich – może to doprowadzić do nadkażenia bakteryjnego i uszkodzenia oka. Choroba ma tendencję do nawrotów, zwłaszcza podczas osłabienia organizmu, czyli np. podczas infekcji, na skutek przewlekłego stresu lub przemęczenia. U kobiet opryszczka atakuje często pod koniec cyklu menstruacyjnego, na kilka dni przed miesiączką¹⁰.

Różyczka

To dość łagodna choroba wieku dziecięcego, która ma o wiele groźniejszy przebieg u dorosłych. Na ciele chorego pojawia się plamisto-grudkowa czerwona wysypka, zmiany pojawiają się na głowie i rozchodzą na resztę ciała. Do tego dochodzi gorączka, osłabienie i powiększeniu ulegają węzły chłonne.

Wysypka zazwyczaj nie powoduje świądu i ustępuje samoistnie, a leczenie jest typowo objawowe. Chorobie może towarzyszyć zapalenie spojówek i podrażnienie oczu, jeżeli grudki pojawią się na powiekach.

U osób dorosłych różyczka ma często ciężki przebieg, choroba początkowo przypomina przeziębienie, ale z czasem dochodzi bolesność węzłów chłonnych głowy i szyi, może dojść także do uszkodzenia śledziony, nerek i wątroby, zapalenia stawów, mózgu oraz mięśnia sercowego.

Poważnym powikłaniem jest również zapalenie nerwu wzrokowego. Zakażenie jest bardzo groźne dla kobiet w ciąży, może bowiem powodować poronienie lub uszkadzać płód. Dziecko może także urodzić się z różyczką wrodzoną, której jednym z objawów, poza wadami serca i mózgu oraz głuchotą, są wady wrodzone gałki ocznej. Takie dziecko wymaga stałej opieki wielu specjalistów.

Co możesz zrobić?

Przebycie choroby daje dożywotnią odporność, jednak, jako że często bywa błędnie diagnozowana, dla pewności lepiej jest wykonać badanie poziomu przeciwciał przeciwko wirusowi różyczki. Osoby, które nie zostały zakażone i nie są szczepione, powinny unikać kontaktu z chorymi – wirus przenosi się drogą kropelkową. W przypadku zapalenia nerwu wzrokowego postępuj zgodnie z zaleceniami okulisty¹¹.

Lepiej zapobiegać niż leczyć

Dlatego korzystając z letniej pory, zadbaj o wzmocnienie odporności. Nie ma lepszego sposobu na zmniejszenie ryzyka zakażenia wirusami i złagodzenie objawów choroby. Zacznij od diety, wprowadź do niej surowe warzywa i owoce – to pozwoli uzupełnić niedobory żywieniowe. Zrezygnuj z używek, ogranicz spożycie słodyczy i słodkich napojów oraz napakowanej chemią żywności wysokoprzetworzonej – wszystko to obniża sprawność układu immunologicznego i rozregulowuje precyzyjne mechanizmy kontroli homeostazy, czyli stanu zdrowej równowagi organizmu.

Sięgnij za to po zioła, które zawierają aktywne biologicznie składniki stymulujące i modulujące pracę układu odpornościowego poprzez m.in. zmiany w szlakach metabolicznych komórek odpornościowych. Niektóre niszczą także wirusy lub uniemożliwiają im replikację, czyli tworzenie nowych kopii oraz działają antyoksydacyjnie. Twoimi sprzymierzeńcami będą: czarnuszka siewna, tymianek, rozmaryn lekarski oraz czystek i kwiat lipy. Dobrze sprawdzają się także ekstrakty z geranium, kłącza tataraku i bylicy rocznej. Można także zastosować bardziej egzotyczne dla nas wyciągi z liści papai, goździkowca korzennego, opuncji figowej, traganka błoniastego oraz jiaogulanu (Gynostemma pentaphyllum). W kuchni natomiast warto stosować imbir, czosnek i kurkumę, które są sprawdzonymi, naturalnymi lekami, zapobiegającymi infekcjom i łagodzącymi ich objawy¹².

Jak możesz wspomóc leczenie spojówek?

Niezależnie od tego, z jaką chorobą wirusową masz do czynienia, z okiem należy postępować ostrożnie, by nie powodować dodatkowego podrażnienia. Odpowiednia higiena zmian jest kluczowa nie tylko z uwagi na ryzyko pogorszenia stanu, ale także po to, by uciążliwe objawy szybciej ustąpiły.

Płukanie spojówek Worek spojówkowy najlepiej jest przepłukiwać solą fizjologiczną – w aptekach dostępny jest specjalny jałowy płyn, przeznaczony do zakraplania do oczu. Nie należy używać do tego celu ani zwykłej, ani gotowanej wody, bo w ten sposób tylko niepotrzebnie podrażni się oczy lub, co gorsza, wprowadzi do nich bakterie, które będą wikłały infekcję wirusową.
Zapobieganie podrażnieniu Jeżeli uczucie drapania w oku jest wyjątkowo uciążliwe, warto zastosować krople, tzw. sztuczne łzy lub ziołowe preparaty do przemywania albo zakraplania do oczu. Najczęściej zawierają one ekstrakt ze świetlika łąkowego (Euphrasia rostkoviana), który działa przeciwzapalnie, łagodzi podrażnienia, nawilża spojówki i rogówkę oraz działa ściągająco, dzięki czemu zmniejsza opuchliznę powiek i obrzęk spojówek oraz nieco łagodzi świąd. Hamuje także namnażanie bakterii i w ten sposób chroni przed powikłaniami infekcji wirusowej oczu. Podobne działanie wykazują oczar wirginijski (Hamamelis virginiana) oraz rumianek pospolity (Matricaria chamomilla)

Chorego oka nie powinno się dotykać. Wykwitów w okolicach powiek i brzegu powieki nie należy drapać, nakłuwać czy próbować usuwać. Najlepiej jest pozostawić je do samoistnego zagojenia. Jeżeli natomiast gromadzi się na nich wydzielina, łuszczą się i drażnią, można je delikatnie przemyć naparem z rumianku, by nie podrażnić i tak już mocno zmienionej chorobowo skóry. Rumianek zawiera m.in. bisabolol, który wspomaga gojenie ran, łagodzi podrażnienia i działa przeciwzapalnie. Równie skuteczny jest napar z oczaru lub nagietka, który ma tę dodatkową zaletę, że złagodzi świąd⁴.

Jakie witaminy i minerały pomagają na poprawę wzroku?

Zachodnia dieta skutkuje deficytami składników odżywczych. Dlatego zawczasu zadbaj o ich uzupełnienie. Zwłaszcza ważne są te, które wpływają na naszą odporność i zdrowie narządu wzroku.

Witamina C bierze udział w syntezie kolagenu, białka nadającego ścianom naczyń krwionośnych odpowiednią sprężystość i szczelność oraz działa przeciwzapalnie, dzięki czemu chroni je także przed uszkodzeniem.

Najdelikatniejszą strukturą naczyń krwionośnych jest śródbłonek, czyli pojedyncza warstwa komórek, która wyścieła je od środka. To on odpowiada za transport substancji odżywczych i tlenu z krwi do tkanek oraz za odbieranie szkodliwych metabolitów i dwutlenku węgla.

Śródbłonek jest, niestety, niezwykle wrażliwy na działanie wolnych rodników tlenowych, czyli aktywnych form tlenu, powstających podczas wytwarzania energii. Nadmiar rodników powoduje uszkodzenie komórek i upośledza ich funkcjonowanie oraz sprzyja powstawaniu stanu zapalnego.

Do ich neutralizowania organizm wykorzystuje antyoksydanty (przeciwutleniacze), ale w tym zadaniu musimy go wesprzeć i wraz z pokarmem dostarczać mu substraty do ich wytwarzania lub gotowe do działania przeciwutleniacze. Jednym z nich jest właśnie witamina C, która chroni naczynia krwionośne i wyściełające je komórki śródbłonka oraz wspomaga prawidłowy transport tlenu i substancji odżywczych do tkanek.

A tkanką oka, która najbardziej potrzebuje tlenu, bo zużywa go najwięcej w organizmie w przeliczeniu na swoją masę, jest siatkówka, która umożliwia nam widzenie – to na niej znajdują się komórki światłoczułe. Dlatego też ciało szkliste oka zawiera najwyższe stężenie witaminy C, w porównaniu do innych tkanek¹³.

Nie bez znaczenia w odniesieniu do infekcji wirusowych jest także to, że kwas askorbinowy działa immunomodulująco, pobudza aktywność limfocytów T i B oraz makrofagów, czyli komórek żernych pochłaniających patogeny. Dzięki temu skraca czas trwania chorób i łagodzi ich objawy, a pobudzając syntezę kolagenu, przyspiesza gojenie poinfekcyjnych zmian skórnych i błon śluzowych. Doskonałym źródłem witaminy C są owoce jagodowe, warzywa kapustne, nać pietruszki, szczypior, cytrusy i ziemniaki¹⁴.
Witamina A jest bodajże najbardziej kojarzona ze zdrowiem oczu. I słusznie, ponieważ bierze ona udział w przemianach rodopsyny, czyli tzw. purpury wzrokowej, barwnika, umożliwiającego nam widzenie. Rodopsyna składa się z białka, opsyny, połączonej z 11-cis-retinalem, który jest pochodną witaminy A.

Pod wpływem działania fotonów światła, dochodzi do rozpadu rodopsyny na opsynę i retinal, podczas której wyzwolony zostaje impuls nerwowy, który przekazuje informacje do nerwu wzrokowego.

Rolą witaminy A w tym procesie, jest przywrócenie rodopsyny – wszak ten cenny barwnik po użyciu nie może się zmarnować – do stanu wyjściowego, poprzez przekształcenie do 11-cis-retinalu i przyłączenie się do opsyny.

Witamina A jest silnym antyoksydantem, chroni komórki światłoczułe, znajdujące się na siatkówce oka przed uszkodzeniem oraz bierze udział w metabolizmie skóry i błon śluzowych – pobudza syntezę kolagenu, reguluje proces złuszczania się naskórka i nabłonków, pobudza ich odnowę oraz przyspiesza gojenie ran. Dlatego jest niezbędna do prawidłowego zagojenia spojówek i rogówki oraz zmian skórnych. Niedobór witaminy A powoduje przesuszenie spojówek i nadmierne rogowacenie rogówki, co przyczynia się do podrażnienia oczu i stanów zapalnych oraz pogarsza rokowania przy infekcji wirusowej oczu. Nie bez znaczenia jest także to, że witamina A reguluje funkcjonowanie układu odpornościowego i jej niedobory zaostrzają przebieg chorób wirusowych. Znajdziesz ją przede wszystkim w podrobach, jajach, maśle i dojrzewających serach. Natomiast jej prekursora, czyli beta-karotenu, dostarczą Ci m.in. czerwone i pomarańczowe warzywa i owocach oraz szpinak¹⁵.

Witamina E to bardzo silny antyoksydant, przy czym nie tylko sama chroni nas przed skutkami działania wolnych rodników tlenowych, ale także wspiera działanie innych substancji przeciwutleniających, takich jak glutation. Dodatkowo dba o odpowiednią konsystencję ciała szklistego, regulując jego uwodnienie.

Witamina E wycisza także stany zapalne i wspomaga zachowanie integralności nabłonków oraz chroni śródbłonek naczyń krwionośnych przed uszkodzeniem. Poprawia także nawilżenie skóry, regeneruje ją i przyspiesza gojenie zmian skórnych, powstających m.in. w przebiegu chorób wirusowych. Ten antyoksydant znajduje się m.in. w olejach roślinnych, pestkach i nasionach oraz orzechach¹⁶.

Witamina D jest przede wszystkim niezbędna układowi odpornościowemu, dlatego wszystkie białe krwinki posiadają na swojej powierzchni jej receptory. Związek silnie pobudza wytwarzanie leukocytów i bierze udział w aktywacji limfocytów, których zadaniem jest rozpoznanie wroga, wydzielanie cytokin i pobudzenie innych klas krwinek do aktywnego zwalczania zagrożenia. Wzmacnia także nabłonki i uszczelnia je, aby stanowiły barierę nie do przejścia dla patogenów.

Jednocześnie witamina D jest niezbędna dla prawidłowego działania pamięci immunologicznej, prezentuje bowiem wyspecjalizowanym komórkom układu odpornościowego patogeny, aby przy ponownym kontakcie mogły maksymalnie skrócić czas rozpoznania zagrożenia i szybciej je zwalczyć.

Słoneczna witamina zapobiega ponadto stanom zapalnym spojówek i łagodzi ich przebieg, reguluje także ciśnienie w gałce ocznej, które może wzrosnąć np. na skutek zmian pozapalnych, będących wynikiem infekcji wirusowej – a to już może prowadzić do poważnych zaburzeń widzenia. Związek ten pozyskasz, przebywając na słońcu bez kremu z filtrem przez ok. 15 min lub jedząc tłuste ryby, nabiał i jaja¹⁷.

Kwasy tłuszczowe

Kwasy omega-3, w tym pochodzący z pokarmów zwierzęcych kwas dokozaheksaenowy (DHA) i eikozapentaenowy (EPA), oraz roślinny alfa-linolenowy (ALA) pełnią w naszym organizmie wiele funkcji, ale jedną z najważniejszych jest hamowanie reakcji zapalnych poprzez obniżanie poziomu cytokin prozapalnych i działanie antyoksydacyjne. Dzięki temu redukują objawy infekcji wirusowych i przyspieszają gojenie spojówek oraz zmian na skórze. Co ważne, kwasy omega-3 łagodzą także podrażnienia skóry, zmniejszają łuszczenie się zmian skórnych i zapewniają jej odpowiednie nawilżenie, co łagodzi świąd. Kwasy omega-3 podnoszą również odporność organizmu – są niezbędne do wytwarzania hormonów tkankowych, które biorą udział w reakcjach odpornościowych i rozwoju stanu zapalnego oraz regulują aktywność białych krwinek¹⁸. Ponadto DHA jest ważnym składnikiem błon komórkowych komórek nerwowych m.in. siatkówki oka, zapobiega chorobom zwyrodnieniowym siatkówki i zapewnia odpowiednie nawilżenie spojówkom oraz rogówce. EPA natomiast chroni naczynia krwionośne przed uszkodzeniem i w ten sposób zapewnia naszym oczom, a zwłaszcza siatkówce oka, odpowiednie ukrwienie, od którego zależy, czy tkanka ta otrzyma składniki odżywcze i tlen. Źródłem kwasów omega-3 DHA i EPA są przede wszystkim tłuste ryby oraz tran, natomiast oleje roślinne (np. olej lniany, rzepakowy, sojowy) zawierają ALA¹⁹.

Cynk to jeden z najważniejszych minerałów – jest niezbędny w kilkuset reakcjach metabolicznych. Jest silnym antyoksydantem, który nie dość, że sam zwalcza wolne rodniki tlenowe, to dodatkowo stymuluje aktywność wytwarzanych w organizmie enzymów przeciwutleniających. Ponadto zmniejsza stany zapalne, zwłaszcza w obrębie skóry i zwiększa odporność poprzez stymulowanie wytwarzania limfocytów T.

Pierwiastek ten bierze także udział w przewodzeniu bodźców nerwowych i korzystnie wpływa na prace zmysłów, przyspiesza również gojenie tkanek. Wykorzystuje się go w leczeniu rozmaitych dermatoz z uwagi na właściwości wysuszające i przeciwświądowe, przeciwzapalne oraz normalizujące funkcje skóry. Stosuje się go m.in. w leczeniu opryszczki.

Warto też wspomnieć, że cynk chroni błony śluzowe przed zakażeniem wirusowym i hamuje replikację wirusów oraz bierze udział w syntezie rodopsyny, a jego niedobór zaburza widzenie o zmierzchu. Dostarczą go owoce morza, podroby, jaja, kasza gryczana i grzyby²⁰.

Selen to jeden z tych minerałów, bez którego układ odpornościowy traci zdolność do obrony organizmu przed zagrożeniami. Pierwiastek ten nie działa sam, ale zostaje wbudowany w selenoproteiny i to one pobudzają wytwarzanie limfocytów T, odpowiedzialnych za pierwszą linię obrony przed patogenami, w tym wirusami i wydzielając cytokiny, regulują odpowiedź immunologiczną.

Ponadto selenoproteiny stymulują wytwarzanie limfocytów B, które wydzielają przeciwciała oraz pobudzają aktywność pochłaniających patogeny makrofagów. Jednak to nie wszystko, ponieważ selen jest także antyoksydantem i chroni naczynia krwionośne przed uszkodzeniami oraz hamuje rozwój stanów zapalnych.

Selen pomaga również regulować gospodarkę węglowodanową organizmu i zapobiega związanym z wysokim poziomem glukozy we krwi zmianom zwyrodnieniowym w obrębie siatkówki, które mogą pogarszać wzrok. Co ważne, znaczne ilości selenu obecne są w ciele szklistym oka i zapobiegają zaćmie oraz zmianom zwyrodnieniowym innych struktur oka. Znajdziesz go w rybach i owocach morza, czosnku, wołowinie, podrobach oraz jajach²¹.
Mangan to mało znany pierwiastek o wielkim znaczeniu, ponieważ bez niego organizm nie byłby w stanie wytworzyć jednego z najsilniejszych antyoksydantów – dysmutazy ponadtlenkowej (SOD).

Po wbudowaniu w SOD mangan pełni rolę przeciwutleniacza, który unieszkodliwia wolne rodniki. W ten sposób zapobiega i hamuje stany zapalne, chroni naczynia krwionośne i łagodzi przebieg chorób. Dobrym źródłem manganu jest brązowy ryż, a także płatki owsiane, tofu, czekolada, zielone warzywa liściaste, kasza jaglana i gryczana oraz orzechy włoskie²².

Bibliografia

J Allergy Clin Immunol. 2010 Feb; 125(2 Suppl 2): S3–23
Clin Dermatol. 2015 Mar-Apr;33(2):140-6
Przegląd Okulistyczny2012, nr 5 (49), s. 1-2
J. Kański, A. Kubicka-Trząska, Choroby infekcyjne oczu, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2018
Eur. J. Ophthalmol., 2009; 19 (6): 905-8
J Ophthalmic Vis Res. 2022 Jan-Mar; 17(1): 123-9
Orv Hetil. 2017; 158(39): 1523-7
J Fr Ophtalmol. 2020 May;43(5):392-396
K.Kaczorowski, Wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego – co każdy lekarz wiedzieć powinien, Stany nagłe po dyplomie, 2022, 04
A. Kubicka-Trząska, J. Kozioł-Moszczyńska, K.Kozicka, K. Żuber-łaskawiec, Opryszczkowe zapalenie gałki ocznej, Okulistyka po dyplomie, 2018, 06
Pediatria po Dyplomie Vol. 15 Nr 3, Czerwiec 2011
HERBALISM [online]. 10 maj 2023, T. 7, nr 1, s. 153-74
J. Viall, Nourishment for the Eyes, Natural Medicine World, may 2023, Issue 207
Nutrients. 2017 Nov; 9(11): 1211
Nutrients. 2021 May 18;13(5):1703
Sultan Qaboos Univ Med J. 2014 May; 14(2): e157-65
Nat Rev Endocrinol. 2022 Feb;18(2):96-110
Front Nutr. 2023 Jan 19:10:1072653
Investigative Ophthalmology & Visual Science April 2012, Vol.53, 2256-65
Crit Rev Food Sci Nutr. 2023;63(9):1277-92
Lancet. 2000 Jul 15;356(9225):233-41
Front Biosci (Landmark Ed). 2018 Mar 1;23(9):1655-79