Nasze magazyny
Spojówki – funkcje, struktura i objawy zapalenia
Spojówkami nazywamy błonę śluzową, która pokrywa od wewnętrznej strony powieki (spojówka powiek) i zewnętrzną część twardówki (spojówka gałki ocznej), czyli białą część oka i tworzy tzw. worek spojówkowy.
Co ważne, spojówka nie chroni rogówki, czyli przedniej części gałki ocznej, a nabłonek pokrywający rogówkę bez widocznej granicy przechodzi w spojówkę gałki ocznej. Zadaniem spojówek jest ochrona oczu i nawilżanie ich za pomocą śluzu.
Do worka spojówkowego wydzielane są także oczyszczające i odkażające oko łzy, a nad tym, by nie wypływały one z niego, czuwa wydzielina gruczołów tarczkowych (gruczoły Meiboma), zlokalizowanych na brzegu powiek.
Spojówki są bogato unaczynione i to właśnie naczynia krwionośne nadają wewnętrznej stronie powiek różowe zabarwienie, a te obecne w spojówce gałki ocznej są zazwyczaj tak cienkie, że niemalże ich nie widać, dlatego gałka oczna jest biała.
Jednym z pierwszych objawów choroby jest zaczerwienienie spojówek wskutek ich przekrwienia. Jest to wynikiem naturalnego odruchu organizmu – tam, gdzie doszło do podrażnienia i istnieje potencjalne zagrożenie infekcją, dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych, aby zwiększyć napływ zawierającej białek krwinki, przeciwciała i cytokiny krwi. Niestety, zwiększenie ukrwienia skutkuje także powstaniem obrzęku.
Na tym etapie rozwoju stanu zapalnego zaczyna nam doskwierać uczucie podrażnienia oczu i wrażenie, że jest w nim ciało obce. Zapaleniu spojówek towarzyszy także świąd, pieczenie lub ból, a organizm starając się usunąć przyczynę podrażnienia, zaczyna intensywnie wydzielać łzy. Ich zadaniem jest mechaniczne oczyszczenie oka, usunięcie potencjalnego ciała obcego, wypłukanie alergenów lub patogenów oraz złagodzenie stanu zapalnego.
Jeżeli przyczyną zapalenia spojówek jest infekcja bakteryjna, śluzowa początkowo wydzielina oka zamienia się w ropę. Jednak bakterie mogą pojawić się w worku spojówkowym także wtórnie, np. na skutek nadkażenia infekcji wirusowej lub nieprawidłowej higieny chorych oczu. Oczywiście obfite łzawienie skutkuje pojawieniem się także kataru, ponieważ nadmiar łez odprowadzany jest do nosa. Na skutek zapalenia spojówek gorzej widzimy, obraz jest niewyraźny i rozmyty, oko może być także nadwrażliwe na światło1.
Co szkodzi oczom?
Przyczyn zapalenia spojówek jest wiele. Choć najczęściej mamy z nim do czynienia na skutek zakażenia bakterią lub wirusem oraz wskutek alergii, za stan zapalny odpowiadają często także czynniki, których nigdy byśmy o to nie podejrzewali. Spójrzmy zatem, co drażni nasze spojówki i zagraża wzrokowi?
- Ciało obce To jedna z najbardziej powszechnych przyczyn podrażnienia i zapalenia spojówek oraz urazu gałki ocznej. Drażniące drobinki (owady, pyłki, piasek) przedostają się do naszych oczu niesione wiatrem, wraz z wodą, podczas pocierania gałek ocznych lub na skutek przytulania zwierząt domowych. Mogą także stanowić zagrożenie zawodowe, np. na budowach częste są przypadki zanieczyszczenia spojówek opiłkami żelaza, drzazgami lub pyłami. Na skutek ich obecności oko ulega niemalże natychmiastowemu, silnemu podrażnieniu, mruganie powiekami sprawia dyskomfort lub ból. Jeżeli podejrzewamy obecność ciała obcego, należy oko przepłukać solą fizjologiczną, ale jeżeli nie udało nam się usunąć problemu, należy jak najszybciej udać się do okulisty.
- Kosmetyki Praktycznie każdy ze stosowanych przez nas produktów do pielęgnacji ciała, jeśli dostanie się do oczu, może powodować podrażnienie spojówek i stan zapalny. Równie szkodliwe są produkty do makijażu, zwłaszcza tusze i odżywki do rzęs, a także podkłady, pudry i olejki. Trzeba uważać również na kosmetyki do włosów, w tym w szczególności lakiery i spryskiwać nimi włosy z zamkniętymi oczami lub chronić je ręką albo specjalną osłonką do lakierowania. Jeżeli kosmetyk przedostanie się do oczu, należy dokładnie przemyć powieki wodą, a worek spojówkowy przepłukać solą fizjologiczną. Jeśli podrażnienie po kilku minutach nie minie i rozwija się stan zapalny, należy udać się do okulisty, najlepiej z opakowaniem produktu, którego użyliśmy – informacje o składzie mogą okazać się pomocne w planowaniu leczenia1.
Wszystkie produkty do mycia, sprzątania i prania stanowią poważne zagrożenie dla naszych oczu, ponieważ zawarte w nich substancje chemiczne mają silne lub nawet żrące działanie. Dlatego na opakowaniach umieszczone są instrukcje postępowania w przypadku przedostania się produktu do oczu – jeżeli widnieje tam informacja o konieczności szybkiej pomocy lekarskiej, nie bagatelizujmy jej i nawet przy słabym nasileniu objawów udaj się do okulisty (zabierając ze sobą opakowanie).
Co więcej, groźne dla oka i górnych dróg oddechowych są nawet opary środków czyszczących, zwłaszcza tych zawierających związki chloru – jeżeli nieopatrznie zmieszamy 2 rodzaje produktów, wzrasta ryzyko wydzielenia chloru, który jest gazem silnie drażniącym błony śluzowe – powoduje zaczerwienienie, silne podrażnienie i zapalnie spojówek oraz może uszkadzać wzrok. Kontakt z oparami chloru prowadzi także do silnego obrzęku śluzówek, który może nawet spowodować duszność i zagrozić zdrowiu oraz życiu. W takiej sytuacji należy jak najszybciej udać się po pomoc do lekarza lub wezwać pogotowie. Oczy podrażniać może także chlor, którym dezynfekuje się wodę w basenach, jednak najczęściej jest to podrażnienie chwilowe, które ustępuje wkrótce po wyjściu z wody1.
- Smog W odpowiedzi na działanie smogu w komórkach błony śluzowej naszych oczu dochodzi do wzrostu wytwarzania wolnych rodników tlenowych, które zaburzają funkcjonowanie komórek i prowadzą do ich uszkodzeń, a nawet śmierci, co przyczynia się do rozwoju stanu zapalnego. Dlatego smog uszkadza oczy jeszcze długo po tym, jak mieliśmy z nim kontakt, uruchomioną kaskadę tworzenia tych aktywnych form tlenu nie łatwo jest bowiem zatrzymać. W tym przypadku, poza wspomnianą już odpowiednią higieną oczu i przemywaniem ich okolic, ważna jest nasza dieta, która powinna zawierać świeże warzywa i owoce, dobrej jakości mięso, podroby oraz oleje roślinne, które są źródłem naturalnych antyoksydantów, takich jak np. witaminy A, C i E oraz polifenole3.
- Grzyby Niezwykle rzadko wywołują zapalenie spojówek. Jednak uczeni z Tajwanu odnotowali przypadek, w którym zakażenie Candida albicans spowodowało oporne na leczenie zapalenie spojówek, w którym dodatkowo tworzyła się na oku brodawka olbrzymia. Dopiero operacja uwolniła 19-letnią pacjentkę od problemu4.
Najczęściej jednak grzybicze zapalenie spojówek jest skutkiem długotrwałej terapii antybiotykami, stosowania leków obniżających odporność, współistnienia innych chorób oczu, zanieczyszczenia worka spojówkowego ziemią, nieprawidłowej higieny soczewek kontaktowych lub przeniesienia zakażenia z innych części ciała, np. z okolic intymnych lub ognisk grzybiczych na skórze. Charakterystycznym objawem jest pojawienie się białawej lub żółtawej gęstej wydzieliny. Choroba objąć może także rogówkę i znacznie pogorszyć wzrok. Leczenie wymaga wizyty u specjalisty i zastosowania leków przeciwgrzybiczych5.
Bakterie jako główna przyczyna zapalenia spojówek
Zakażenia bakteriami są najczęstszą przyczyną zapalenia spojówek. Dochodzi do nich zazwyczaj wskutek zakażenia paciorkowcami lub gronkowcami, rzadziej innymi rodzajami bakterii.
Poza opisanymi już objawami zapalenia spojówek charakterystycznym symptomem jest tym przypadku ropna wydzielina, widoczna szczególnie po nocy – oblepia nasadę rzęs i potrafi zlepić brzegi powieki tak mocno, że ich rozdzielenie wymaga przemycia oczu. Bywa, że konieczne jest zastosowanie antybiotyku. Zazwyczaj leczenie trwa około tygodnia i choroba ustępuje bez pozostawienia śladu1.
Gorzej sprawa wygląda w przypadku zakażenia bakterią Chlamydia trachomatis, przenoszoną drogą płciową i przez bezpośredni kontakt z chorym.
Chlamydiowe zapalenie spojówek, nazywane tez jaglicą, nie występuje już zasadniczo w Polsce, ale można się zarazić podczas urlopu w Afryce, Australii, Ameryce Łacińskiej oraz krajach Azji Południowej. Charakterystycznym objawem jaglicy, poza stanem zapalnym spojówek, jest obecność śluzowo-ropnej wydzieliny i grudkowate (pęcherzykowe) zmiany na spojówkach oraz obrzęk powiek.
Choroba ma tendencję do nawracania, objawy słabną po pewnym czasie, po czym pojawiają się ponownie. Często współistnieją z nimi symptomy zapalenia dróg rodnych i cewki moczowej. Chlamydia może, niestety, trwale uszkodzić spojówki i doprowadzić do powstania na nich blizn, a także spowodować uszkodzenie rogówki i nawet całkowicie odebrać wzrok.
Okulista stawia diagnozę na podstawie objawów, może również zalecić wykonanie badania cytologicznego. Choroba ma 5 stadiów, pierwszym jest pęcherzykowe zapalenie spojówek, drugim silny stan zapalny, obejmujący powieki, a w trzecim etapie dochodzi do bliznowacenia powiek.
Czwarte stadium obejmuje trichiazę, w której blizny na powiece powodują jej odkształcenie i zaburzenie wzrostu rzęs, które mogą zacząć rosnąć w kierunku gałki ocznej. W piątym dochodzi do zmętnienia rogówki i pogorszenia lub utraty wzroku.
Leczenie wymaga stosowania antybiotyków, miejscowo i ogólnie, czasami jednak choroba nawraca i wymaga ponownego leczenia, ale całkowite wyleczenie jest możliwe, jeśli chory ściśle stosuje się do zaleceń lekarza. Zapobiegać zakażeniu można poprzez zachowanie higieny i niedotykanie oczu podczas infekcji intymnej, a także unikanie zakażeń chorobami przenoszonymi drogą płciową6.
Innym drobnoustrojem odpowiedzialnym za zapalenie spojówek, jest dwoinka rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae). Tak, choroby wenerycznej objawiającą się m.in. zapaleniem cewki moczowej ze śluzowo-ropnym wysiękiem, obfitymi upławami u kobiet, bólem podczas oddawania moczu i stosunku oraz silnym stanem zapalnym okolic narządów rodnych.
Najczęstszą przyczyną zakażenia oczu dwoinką rzeżączki jest przeniesienie bakterii na dłoniach wraz z wydzieliną dróg rodnych lub seks oralny z chorym partnerem. Stan zapalny w przebiegu choroby może objąć nie tylko spojówki, ale także powieki, rogówkę i gruczoły łzowe oraz głębokie struktury oka i doprowadzić do upośledzenia wzroku.
Rozpoznanie stawia się na podstawie objawów oraz badania bakteriologicznego, a leczenie odbywa się zawsze w warunkach szpitalnych. Polega ono na podawaniu silnych antybiotyków nie tylko choremu, ale także jego partnerom seksualnym7.
Jak sobie poradzić z zapaleniem spojówek?
Niepowikłane zapalenie spojówek ustępuje samoistnie i zazwyczaj nie trwa dłużej niż 7 dni. Najważniejsza jest odpowiednia higiena oka, polegająca na regularnym przemywaniu oczu solą fizjologiczną w celu usunięcia wydzieliny, patogenów i zanieczyszczeń z worka spojówkowego, co zapobiega powikłaniom i uszkodzeniu głębokich struktur oka.
Skuteczne w łagodzeniu świądu są zimne okłady, a obrzęk powiek zmniejszyć można przy pomocy działających ściągająco kompresów z naparów z chabra bławatka, rumianku, krwawnika lub czarnej herbaty.
Pomocne są także krople do oczu zmniejszające zaczerwienienie, obrzęk i działające przeciwzapalnie, które zawierają ekstrakty z rumianku, aloesu, nagietka, oczaru wirginijskiego i ziela świetlika. Odpowiednie nawilżenie spojówek zapewniają także krople z kwasem hialuronowym, który wiąże wodę i zapobiega przesuszeniu błony śluzowej oka oraz rogówki.
Oczy potrzebują także koenzymu Q10, substancji witaminopodobnej, obecnej w mięsie, podrobach, rybach, zielonych warzywach, jajach i oliwie. To dzięki niej organizm może sprostać niezwykle wysokiemu zapotrzebowaniu energetycznemu komórek mięśni gałki ocznej i siatkówki. Koenzym Q10 zapobiega także zmianom zwyrodnieniowym w oku poprzez niszczenie wolnych rodników tlenowych10. Z kolei obecna m.in. w owocach jagodowych, czerwonej cebuli, lubczyku i estragonie kwercetyna chroni komórki siatkówki i działa przeciwzapalnie na wszystkie struktury oka11. Nie można zapomnieć także o luteinie i zeaksantynie, karotenoidach, których największe ilości znajdują się w siatkówce.
Obie substancje unieszkodliwiają wolne rodniki tlenowe, zapobiegają chorobom oczu i hamują stany zapalne oraz chronią nasz wzrok przed szkodliwym wpływem promieniowania słonecznego. Źródłem tych karotenoidów są wszystkie warzywa i owoce o pomarańczowym lub czerwonym zabarwieniu oraz zielone warzywa liściaste i żółtka jaj. Powinny one na stałe zagościć w naszej diecie, ponieważ organizm nie potrafi ich wytwarzać i zależny jest od diety.
- Ophthalmic Vis Res. 2020 Jul-Sep; 15(3): 372-95
- J Fr Ophtalmol. 2020 Oct;43(8):704-9
- Int J Environ Res Public Health. 2022 Feb; 19(3): 1186
- Taiwan J Ophthalmol. 2021 Oct-Dec; 11(4): 417-20
- J. Fungi 2022, 8(10), 1078; https://doi.org/10.3390/jof8101078
- Indian J Ophthalmol. 2017 Feb; 65(2): 97-102
- Surv Ophthalmol. 1987 Nov-Dec;32(3):199-208
- American Journal of Pathology, vol. 177, pp. 481-492. July, 2010
- R. Franz, OPC – fundament ludzkiego zdrowia”, Biogeneza, 2014
- Ophthalmologica (2005) 219 (3): 154-66
- Front. Mol. Neurosci. 2017, 10, 285
- J Med Liban. 2009 Oct-Dec;57(4):261-7
