Nadwzroczność i krótkowzroczność — wady wzroku, dioptrie

Zanim poszukamy odpowiedzi na pytania, czym są krótkowzroczność i nadwzroczność (dalekowzroczność), przypomnijmy sobie, jak jest zbudowane oko.

Gałka oczna to w dużym uproszczeniu kulka wypełniona galaretą (ciałem szklistym) i wyściełana od zewnątrz błonami zwanymi twardówką i rogówką, a od wewnątrz – siatkówką. Na siatkówce znajdują się naprzeciw siebie tęczówka, źrenica i soczewka (z przodu oka) oraz plamka żółta (z tyłu, w tzw. dnie oka). Specjalne mięśnie znajdujące się w tęczówce regulują ilość światła wpadającego przez źrenicę i soczewkę do wnętrza oka i oświetlającą plamkę żółtą – tę ostatnią tworzą komórki odpowiedzialne za sczytywanie obrazu (który wyświetla się na dnie oka do góry nogami!). Za plamką żółtą znajduje się nerw optyczny, który kieruje do mózgu informację o tym, jaki obraz wyświetlił się na dnie oka, czyli co właśnie oko zobaczyło¹.

Soczewka oka może zmieniać swój kształt, stając się bardziej wypukła, by skupić się na przedmiotach w bliskim otoczeniu, lub bardziej płaska w celu dostrzeżenia odległych obiektów. Zdolność ta nazywa się akomodacją, a jej zaburzenia prowadzą właśnie do krótkowzroczności i nadwzroczności, czyli wad refrakcji².

Nadwzroczność – charakterystyka, przyczyny, dioptrie

Nadwzroczność, zwana popularnie dalekowzrocznością, to najczęściej występująca wada refrakcji. Ma ją niemal każde małe dziecko, ale z wiekiem większość z nas z niej wyrasta – nadwzroczność występuje u ok. co piątego dorosłego, wciąż jednak częściej niż krótkowzroczność. Może być dziedziczna³.

O nadwzroczności małej mówimy, kiedy wada nie przekracza 2,5 dioptrii; średnia nadwzroczność plasuje się między 2,5 i 6 dioptrii, a powyżej 6 dioptrii mówimy już o dużej nadwzroczności. Bezpośrednią przyczyną dalekowzroczności jest ogniskowanie obrazu przez układ optyczny oka za siatkówką, a pośrednią – zbyt słabo działająca lub nieprawidłowo zbudowana gałka oczna. Z wiekiem może rozwinąć się nadwzroczność starcza wynikająca z coraz słabiej pracującego aparatu wzrokowego⁴.

Objawy nadwzroczności (dalekowzroczności): 

• problemy z wyraźnym widzeniem obiektów bliskich, wyraźne widzenie przedmiotów oddalonych, 
• mrużenie oczu, 
• wrażenie palenia w oczach,
• zmęczenie i ból oczu, ból głowy³,
• łzawienie, 
• niekiedy zez zbieżny (u dzieci), 
• obuoczne niedowidzenie.

Nadwzroczność koryguje się za pomocą soczewek kontaktowych lub w okularach o wartości dodatniej (+), bądź też podczas laserowej operacji refrakcyjnej. Małe dzieci z niewielką nadwzrocznością wymagają jedynie okresowych badań okulistycznych⁴.

Krótkowzroczność – charakterystyka, przyczyny, dioptrie

Krótkowzroczność występuje zdecydowanie rzadziej niż nadwzroczność, jednak coraz częściej można ją zaobserwować u dzieci jako wadę nabytą poprzez np. spędzanie wielu godzin przed ustawionym zbyt blisko monitorem komputera. Wrodzona krótkowzroczność wynika ze zbyt kulistego kształtu rogówki lub soczewki, bądź też ze zbyt wydłużonej gałki ocznej. Bezpośrednią przyczyną krótkowzroczności jest natomiast ogniskowanie się promieni świetlnych nie na siatkówce oka, ale przed nią, we wnętrzu oka.

Tak jak w przypadku nadwzroczności, wyróżnia się 3 stopnie krótkowzroczności:

• mała krótkowzroczność (do 2,5 dioptrii),
• średnia krótkowzroczność (2,5-3 dioptrie), 
• duża krótkowzroczność (ponad 6 dioptrii).

Warto zaznaczyć, że mała krótkowzroczność pojawia się u dzieci ok. 10-12. r. ż. (szkolna krótkowzroczność) i może się pogłębiać, jeżeli pacjent będzie stale narażony na pracę wzrokową z bliska. Natomiast duża krótkowzroczność jest wrodzona⁵.

Objawem krótkowzroczności jest prawidłowe widzenie bliskich przedmiotów i zamazany obraz dalszych, które pacjent stara się dostrzec poprzez mrużenie oczu. Mogą też występować bóle głowy i problemy z prowadzeniem pojazdu po zmierzchu.

Dzieci z krótkowzrocznością:

• bez przerwy mrużą oczy,
• muszą siedzieć bliżej telewizora w domu oraz tablicy w szkole, by móc dostrzec obraz,
• zwykle mrugają wielokrotnie,
• często pocierają oczy⁶.

U starszych osób pogłębiająca się krótkowzroczność może być związana z chorobami oczu, np. z zaćmą.

Krótkowzroczność koryguje się za pomocą okularów i soczewek kontaktowych ze znakiem (-). U dorosłych pacjentów można też wykonać operację laserem⁵.

Co to jest dioptria?

Określając stan zdrowia oka i jego zdolność widzenia specjaliści używają terminu "dioptria". Czym ona jest?

Zgodnie ze słownikiem języka polskiego dioptria to jednostka miary zdolności skupiającej soczewki lub soczewek, w tym soczewki oka⁷. Dla soczewek skupiających wartość ta jest dodatnia, a dla rozpraszających — ujemna. W układach optycznych składających się z serii soczewek (np. oko i szkło okularów) wartości te sumują się. Liczba dioptrii określa, jak daleko od soczewki znajduje się jej ogniskowa – im bliżej, tym liczba dioptrii jest większa.

U osób dotkniętych nadwzrocznością ogniskowa soczewki oka znajduje się zbyt daleko, dlatego korzystają z dodatkowych soczewek skupiających o dodatniej liczbie dioptrii. Przeciwnie u osób mających problem z krótkowzrocznością – u nich ogniskowa znajduje się zbyt blisko, dlatego używają soczewek rozpraszających o ujemnej dioptrii.

Dioptria nie należy do międzynarodowego układu jednostek SI, jest więc jednostką pozaukładową.