Nasze magazyny
Wszystkim kojarzy się z regulacją masy i temperatury ciała. Jednak umieszczony w strategicznym punkcie gruczoł można porównać do kardynała Richelieu - to szara eminencja naszego organizmu, która dzięki rozlicznym powiązaniom nie tylko z układem hormonalnym, ale także immunologicznym, pokarmowym oraz neurologicznym, może pociągać za sznurki nawet w bardzo odległych jego obszarach. Jak to możliwe? A choćby dlatego, że jest to najbardziej unaczynione miejsce w naszym organizmie. Przez tarczycę przepływa 7 l krwi w czasie godziny!
Wszystko gra, dopóki do kardynała trafiają wozy zaopatrzone w jod, selen, magnez, żelazo oraz witaminę D. Jednak gdy szlaki dostaw zostaną zablokowane lub gdy znajdzie się on w niełasce u pary królewskiej (podwzgórza i przysadki) albo zaatakują go 3 muszkieterowie (limfocyty T), wtedy biada nam...
Tarcia na osi podwzgórze - przysadka - tarczyca
Naczelną rolą gruczołu tarczowego jest produkcja hormonów. Robi to jednak na żądanie. Podwzgórze wytwarza hormon tyreoliberynę (TRH), który stymuluje przysadkę do produkcji TSH, czyli tyreotropiny. Ta zaś pobudza tarczycę do produkcji tyroksyny (T4) oraz trijodotyroniny (T3), które według zasady ujemnego sprzężenia zwrotnego hamują wydzielanie TRH i TSH. Oznacza to, że gdy we krwi unosi się zbyt dużo hormonów tarczycy, podwzgórze otrzymuje sygnał, że powinno przyhamować z dalszą produkcją TRH.
Miąższ tarczycy stanowią głównie pęcherzyki wypełnione gęstą substancją (koloidem), w której zmagazynowane są hormony. Mamy tam zapas aż na 3 miesiące! Tylko tam dochodzi do upakowania jodu z wody i pożywienia w hormonach tarczycy, które potem rozwożą go do innych komórek organizmu.
To nie jedyne ich zajęcie. Są odpowiedzialne za podstawowy metabolizm naszego organizmu, wpływają na syntezę hormonu wzrostu oraz białek budujących mięśnie. Ich stężenie ma wpływ na komórki nabłonka jelit, co przekłada się na szczelność ich bariery. Oddziałuje też na perystaltykę jelit, wydzielanie soków trawiennych i kwasu żołądkowego.
Zatruci, niedożywieni i zestresowani
Niestety coraz częściej dochodzi do zaburzeń funkcjonowania naszej szarej eminencji. Stres, geny, palenie to najczęściej wymieniane przyczyny rozwoju choroby Gravesa-Basedowa - autoimmunologicznego schorzenia gruczołu tarczowego, które najczęściej stoi za jego nadczynnością.
Zawarty w rybach, warzywach, mleku i mięsie jod jest zasadniczym składnikiem T3 i T4. Odpowiednie jego ilości są niezbędne do sprawnego funkcjonowania zarówno tarczycy, jak i przysadki mózgowej. Jednak w wielu krajach zaleca się używanie soli jodowanej bez względu na to, czy na danym obszarze występuje niedobór tego pierwiastka, czy nie. Na terenach bogatych w jod przyjmowanie go w nadmiernych ilościach - nawet o kilka miligramów dziennie - może prowadzić do nadczynności tarczycy1.
Aby temu zapobiec, nie wystarczy jednak samo unikanie spożywania soli jodowanej. Jest on również zawarty m.in. w preparatach wykrztuśnych, antyseptycznych, niektórych lekach i środkach kontrastowych stosowanych w trakcie badań obrazowych2.
Z kolei na drodze wchłaniania jodu stanąć może obecny w wodzie fluor. Imituje on działanie TSH na tarczycę oraz pełni funkcję aktywatora niektórych białek - inhibitorów T3 w komórkach organizmu.
Odwrotnie rzecz ma się z selenem. Tarczyca to jeden z największych odbiorców tego pierwiastka w organizmie. Jej przepastne komórki pęcherzykowe chętnie go przechowują na tzw. czarną godzinę. Dlatego niedobór selenu może skutkować zaburzeniami jej pracy3.
Nie spal tarczycy
Istnieje udokumentowany związek między paleniem papierosów a chorobą Gravesa- -Basedowa oraz tzw. orbitopatią tarczycową26, która występuje u ok. 60% pacjentów. Jej skutkiem jest wytrzeszcz i zaburzenie ruchów gałek ocznych27.Poszukując odpowiedzi na pytanie, czy rzucenie palenia zmniejsza ryzyko obu przypadłości, uczeni dokonali metaanalizy 25 badań, opublikowanej przez European Journal of Endocrinology28.
Zauważyli, że wraz ze wzrostem liczby wypalanych papierosów w ciągu dnia rośnie ryzyko rozwoju nadczynności tarczycy. I to bez względu na to, czy badani mieszkają na obszarach niedoboru jodu, czy też z jego optymalną ilością. Okazało się też, że palenie w większym stopniu zwiększało ryzyko orbitopatii niż nadczynności spowodowanej chorobą Gravesa-Basedowa. Natomiast u cierpiących na to schorzenie jeszcze bardziej podnosiło ryzyko rozwoju wytrzeszczu. Na szczęście były też i dobre wiadomości. Badacze doniesli, że u osób, które rzuciły nałóg, nastąpiło zmniejszenia się ryzyka rozwoju nadczynności, niemal do tego samego poziomu, co u nigdy niepalących.
Czasami destrukcyjny wpływ na gruczoł tarczowy ma... leczenie innych schorzeń. Wiemy już, że dostępny na receptę przeciwartymiczny lek amiodaron może prowadzić do upośledzenia jego funkcji4, podobnie interferon (IFN) a podawany długotrwale przy zapaleniu wątroby5 oraz radioterapia stosowana w leczeniu nowotworów6.
Tarczyca wydaje się też szczególnie podatna na negatywne emocje związane z takimi sytuacjami jak żałoba i rozwód7.
Nie służą jej też środki chemiczne występujące w naszym otoczeniu. Polichlorowane bifenyle (znajdujące się w zanieczyszczonym mięsie i rybach), polibromowane etery difenylowe (chemikalia zmniejszające palność mebli, urządzeń elektronicznych i innych przedmiotów domowego użytku), ftalany (znajdujące się w plastiku, urządzeniach elektronicznych i kosmetykach) oraz bisfenol A (w plastiku i produktach spożywczych w puszkach) mogą wpływać na czynność tarczycy oraz związane z nią sygnały hormonalne8.
Rozpoznanie uliczne
U podłoża choroby Gravesa-Basedowa leży autoagresja układu immunologicznego wobec antygenów własnej tarczycy. Autoprzeciwciała pobudzające receptor dla TSH (tyreotropiny) na tyreocytach stymulują rozrost gruczołu i uwalnianie hormonów gruczołu; ich stężenie w surowicy znacznie wzrasta. Powoduje to nadmierne zwiększenie tempa metabolizmu i sprawia, że organizm wykonuje wiele czynności na „przyspieszonych obrotach”.
Objawy tworzące tzw. triadę merseburską opisaną przez Karla Basedowa są łatwo zauważalne i właściwie to one decydują o rozpoznaniu. Należą do nich powiększenie tarczycy (wole), wytrzeszcz oczu oraz tachykardia (przyspieszenie akcji serca). Ze względu na łatwość ich rozpoznania medycy nazwali postawioną w oparciu o nie diagnozę rozpoznaniem ulicznym.
Ponadto schorzeniu często towarzyszą drażliwość, bezsenność, utrata wagi, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, drobnofaliste drżenie rąk oraz nadwrażliwość na ciepło.
Ciąć czy łykać?
Wtedy do akcji wkraczają tyreostatyki, których zadaniem jest wyciszyć gruczoł i unormować produkcję hormonów. Wymaga to jednak okresowych kontroli - średnio co 2-4 tygodnie, bowiem niebezpiecznym powikłaniem po tych lekach jest uszkodzenie szpiku i w konsekwencji granulocytopenia czy krańcowo nawet agranulocytoza. Tyreostatyki mogą również uszkadzać wątrobę. Poza tym mankamentem farmakoterapii są ciągłe nawroty choroby (u niemal połowy pacjentów). Z tych względów medycy coraz chętniej, by uzyskać trwały efekt, sięgają po radykalne metody - tyreoidektomię (czyli operacyjne usunięcie tarczycy) oraz jod radioaktywny (131I), który niszczy gruczoł. Obydwie metody obarczone są ryzykiem. W przypadku zabiegu chirurgicznego istnieje niebezpieczeństwo porażenia nerwów krtaniowych. Natomiast podanie 131I może nasilić orbitopatię tarczycową, a gdy pacjent ma duże wole, spowodować obrzęk zapalny gruczołu9.
W medycynie panuje powszechne przekonanie, że problemy z tarczycą trwają przez całe życie. Badania pokazały, że obecnie 59,7% endokrynologów w USA w leczeniu pierwszego rzutu nadczynności w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa preferuje terapię jodem radioaktywnym10.
Dlatego też uważa się, że pacjenci powinni dożywotnio przyjmować leki normalizujące poziom hormonów. W kilku rzadkich przypadkach faktycznie może tak być, jednak dowody wskazują na to, że o wiele bardziej realny scenariusz zakłada naprzemienne nasilanie i cofanie się problemów, oczywiście przy założeniu, że pacjent w ogóle je miał.
Bardziej prawdopodobne jest to, że przyczyna problemu z tarczycą znajduje się w zasięgu kontroli chorego. Często wystarczy uważna obserwacja własnego organizmu, by wskazać przyczynę kłopotów, a następnie ją wyeliminować, np. problemy z tarczycą mogą nasilać się w miarę gromadzenia się toksyn w organizmie.
Jedno jest jednak pewne: zwykle można im zapobiec. W wielu przypadkach daje się też doprowadzić do ich cofnięcia, i to bez stosowania silnych leków.
W razie podejrzenia choroby Gravesa-Basedowa
Główne objawy nadczynności tarczycy to: drażliwość, pobudzenie, utrata wagi bez wyraźniej przyczyny oraz ciągłe uczucie ciepła. Możesz złagodzić symptomy i poszukać przyczyny tego stanu rzeczy. Warto to zrobić, bowiem w perspektywie masz jedynie pozbycie się gruczołu.
Krok pierwszy: wykonaj badania
Rozpoznanie choroby Gravesa-Basedowa opiera się na badaniu klinicznym i stwierdzeniu typowych dla niej objawów. W przypadkach, gdy etiologia nadczynności nie jest oczywista, należy wykonać dodatkowe testy: TRAb, scyntygrafię tarczycy, USG z oceną przepływów i stosunek T3 doT4.
Najbardziej efektywne jest oznaczenie TRAb - ich dodatnie miano potwierdza rozpoznanie choroby Gravesa-Basedowa, czyli najczęstszej przyczyny tyreotoksykozy. Jednakże niepodwyższone nie różnicują przyczyn nadczynności, gdyż mogą być ujemne we wczesnej fazie choroby Gravesa-Basedowa.
Scyntygrafia tarczycy - jod radioaktywny wykazuje zwiększony wychwyt i równomierne gromadzenie radioizotopu. Umożliwia różnicowanie z destrukcyjnymi postaciami nadczynności, gdzie wychwyt jest bliski 0%, oraz z wolem guzowatym, gdzie jest zwiększony, a gromadzenie radioznacznika nierównomierne.
W badaniu ultrasonograficznym obserwuje się wzmożony przepływ nad tarczycą, w odróżnieniu od postaci destrukcyjnych, gdzie perfuzja jest zmniejszona11.
Krok drugi: lecz się żywnością
Nadczynność tarczycy objawiająca się wzmożonym wydzielaniem hormonów prowadzi do zwiększenia przemiany materii. Dlatego osobom zmagającym się z tą chorobą zaleca się dietę wysokokaloryczną w celu uniknięcia niedożywienia lub normokaloryczną w przypadku wyrównania hormonalnego nadczynności. Wskazane są regularne posiłki, które w pierwszym przypadku powinny zawierać dodatek wysokokalorycznych produktów. Należy jednak zadbać, by były to składniki, które będą nie tylko podnosić kaloryczność, ale także dostarczać wartościowych składników. Tego typu dodatkiem mogą być, np. orzechy, suszone owoce, oleje roślinne. W momencie, gdy nadczynność tarczycy zostanie wyrównana, zaleca się powrót do diety normokalorycznej w celu uniknięcia nadwagi lub otyłości.
Kasze i produkty pełnoziarniste to produkty bogate w magnez, łagodzący objawy nadczynności, takie jak rozdrażnienie i nerwowość. Znaleźć go też można w nasionach słonecznika, migdałach, orzechach oraz brązowym ryżu.
Produkty pełnoziarniste zawierają również sporo witaminy B1, która ma wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego. Dodatkowymi jej źródłami są kalafior, papryka, banany, orzechy i mięso.
Pomidory i ziemniaki są źródłami potasu. Jego podaż w diecie osób z nadczynnością tarczycy jest ważna ze względu na to, że pierwiastek ten chroni serce i niweluje jego kołatanie, często towarzyszące chorobie Gravesa-Basedowa. Ponadto pacjenci z nadczynnością tarczycy często zmagają się z biegunkami, podczas których dochodzi do strat potasu. Uzupełnić jego niedobory można, jedząc m.in. banany, suszone morele, pestki dyni i brokuły.
Zielone soki to idealne rozwiązanie, gdy chce się poprawić funkcje tarczycy. Są one bogate w składniki odżywcze oraz mają działanie detoksykujące.
Przeciwzapalne przyprawy - Wiele ziół, takich jak bazylia, rozmaryn, oregano, imbir, ma właściwości przeciwzapalne, a to może normalizować pracę gruczołu.
Mleczko pszczele - Istnieją dowody wskazujące, że substancja wydzielana przez pszczoły robotnice może wspomagać leczenie choroby Gravesa-Basedowa. Pewne przeprowadzone w Turcji badanie wykazało, że w przypadku tej przypadłości spożywanie mleczka pszczelego może być równie skuteczne, jak stosowane immunomodulatory, a efekty są podobne do tych wywieranych przez leki tyreostatyczne14.
Krok trzeci: pokochaj ziółka
Melisa i serdecznik to zgrany duet, ale możesz też stosować te zioła osobno. Wstępne badania sugerują, że melisa (Melissa officinalis) i serdecznik (Leonurus cardiaca) hamują TSH przez wiązanie się z receptorami, zmniejszając nadprodukcję hormonu tarczycy. Zioła te są bogate w kwas rozmarynowy, który jest potencjalnie korzystny w różnych chorobach gruczołu. Wydają się również blokować działanie immunoglobulin antytarczycowych i zmniejszać konwersję T4 do bardziej aktywnego T3. Większość z przywołanych badań została przygotowana z liofilizowanymi ekstraktami, ale można też z powodzeniem stosować świeże napary15. Tym bardziej, że obie rośliny mają właściwości uspokajające i przeciwlękowe.
Aby przygotować herbatę z melisy, 2 łyżki ziela zalej filiżanką wrzącej wody, odcedź i pozostaw do ostygnięcia przed spożyciem.
Dąbrówka (Ajuga) - Bylina należąca do rodziny jasnotowatych porasta suche zarośla i lasy. Niektóre źródła podają, że może działać hamująco na tarczycę i pomagać w zmniejszeniu objawów jej nadczynności16.
Wyciągi z karbieńca pospolitego ( Lycopus europaeus) i nawrotu lekarskiego (Lithospermum officinale) obniżają poziom tyroksyny (T4) oraz tyreotropiny (TSH) we krwi - chociaż badania te przeprowadzono na szczurach, a u ludzi efekty mogą być odmienne17.
Inna pomocna roślina to karbieniec wirginijski (Lycopus virginicus), który blokuje działanie przeciwciał TSH występujących w krwiobiegu pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa18.
Orientalny mix Warto też zaczerpnąć z mądrości medycyny Wschodu, która dobrze sobie radzi z poskramianiem nadczynności tarczycy. Badania wykazują, że mieszanki ziołowe typu Ahnjeonbaekhotang (połączenie 8 orientalnych roślin) oraz akupunktura mogą być niezwykle pomocne w leczeniu choroby Gravesa-Basedowa19.
Krok czwarty: uzupełniaj makro- i mikroelementy
Antyoksydanty - jak wykazują badania, przyjmowanie suplementów zawierających przeciwutleniacze (witaminę C i E oraz połączenie beta-karotenu i selenu) może pomóc w leczeniu choroby Gravesa-Basedowa.
U pacjentów przyjmujących tyreostatyczny tiamazol, który podawano jednocześnie przeciwutleniacze, prawidłowa czynność tarczycy została przywrócona szybciej, niż u chorych stosujących sam lek20.
Selen - pomaga w przekształceniu nieaktywnego hormonu tyroksyny (T4) w aktywną formę - trójjodotyroninę (T3). W gruczole tarczowym występują najwyższe stężenia tego pierwiastka na gram tkanki w całym organizmie, a więc wszelkie jego niedobory mogą wywołać problemy z tarczycą. Wykazano, że suplementacja selenem korzystnie wpływa na autoimmunologiczną chorobę tarczycy zarówno w nad-, jak i niedoczynności. Chorzy przyjmujący dodatkowe dawki tego pierwiastka odczuli jego korzystny wpływ na pracę gruczołu. Warto przy tym zaznaczyć, że wywierają one także działanie lecznicze na orbitopatię tarczycową.
Witamina D - u chorych na nadczynność często występuje jej niedobór. Pewne badanie na kobietach zmagających się z chorobą Gravesa-Basedowa wykazało, że w okresie remisji poziom witaminy D był znacznie wyższy niż u pacjentek będących właśnie w stanie zaostrzenia schorzenia21.
L-karnityna - badania pokazują, że ta pochodna aminokwasu lizyny może w niektórych przypadkach pomóc w leczeniu nadczynności tarczycy. Uważa się, że pomaga zmniejszyć objawy nadmiernej aktywności gruczołu22. W randomizowanym badaniu wykazano, że 2 i 4 g doustnej L-karnityny dziennie mogą odwrócić objawy nadczynności tarczycy (i zmiany biochemiczne w jej kierunku), a także zapobiec pojawieniu się objawów nadczynności tarczycy (lub je zminimalizować).
Krok piąty: ogranicz stres
Długotrwałe napięcie wydaje się istotnym czynnikiem w rozwoju choroby Gravesa- -Basedowa, być może nawet ważniejszym niż geny23. Dlatego też warto wypróbować techniki redukujące stres - a więc tai-chi, jogę czy codzienną medytację. Według pewnego badania przeprowadzonego w Indiach joga wywiera znaczący pozytywny wpływ na funkcjonowanie tarczycy24.
Olejek eteryczny z kadzidłowca - usuwa stany zapalne z organizmu, a przez to ochrania tarczycę, zwłaszcza gdy u podstaw choroby znajduje się stan zapalny. Jedno z badań opublikowanych w 2014 r. w European Journal of Immunology pokazuje, w jaki sposób kwasy bosweliowe w kadzidle mogą pomóc w zmniejszeniu cytokin Th17, które są zwiększone u pacjentów z autoimmunologicznymi zaburzeniami tarczycy25.
Aktywność fizyczna - stres może przyczyniać się do problemów z tarczycą, dlatego bardzo ważne są regularne ćwiczenia relaksacyjne, np. oddechowe. Powolne, głębokie oddychanie pomaga ominąć układ współczulny, który kontroluje naszą reakcję walki lub ucieczki - i pozwala układowi przywspółczulnemu włączyć tryb „relaks”. Kiedy ćwiczysz głębokie oddychanie w łóżku, dajesz ciału pozwolenie na rezygnację z bycia w pogotowiu. Rezultatem jest wolniejsze tętno, głębsze oddychanie i większe poczucie spokoju.
Dodatkowo taka gimnastyka może też pomóc zmniejszyć nadmierny apetyt i zwiększyć poziom energii26.
- J Endocrinol Invest, 1994; 17: 23-7
- Z Kardiol, 2001; 90: 751-9
- Best Pract Res Clin Endocrinol Metab, 2009; 23: 815-27
- BMJ, 1996; 313: 539-44; Clin Pharm, 1993; 12: 774-9
- South Med J, 1996; 89: 81-3
- Am J Clin Oncol, 2009; 32: 150-3
- Acta Endocrinol [Copenh], 1993;128: 293-6
- J Clin Endocrinol Metab. 2002 Nov;87(11):5185-90
- Thyroid, 2007; 17: 811-7
- DOI: 10.25121/PNM.2017.30.12.683
- Thyroid 2016; 26(10): 1343-1421
- J Clin Endocrinol Metab 1987; 65: 359-363
- Endocrine, 2006; 30: 175-83
- Endocrinology. 1985 May;116(5):1687-93
- doi.org/10.1089/9780913113462.323
- Arzneimittelforschung, 1994; 44: 41-5; Planta Med, 1982; 45: 78-86
- Endocrinology, 1985; 116: 1687-93
- Biol Pharm Bull, 2008; 31: 583-7; Zhongguo Zhen Jiu, 2006; 26: 769-71
- Clin Chem Lab Med, 2005; 43: 383-8
- Endocrine, 2013; 43: 230-2
- Ann N Y Acad Sci. 2004 Nov;1033:158-67
- Lancet, 1991; 338: 14759
- Int J Biometeorol, 1994; 38: 447
- Eur J Immunol. 2014 Apr;44(4):1200-12
- Nepal Med Coll J. 2010 Sep;12(3):154-7
- Endokrynologia Polska, 2015, 65(1), s. 54–62.
- Herold, G.: Medycyna wewnętrzna. Tom 2. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2008, s. 244-250.
- European Journal of Endocrinology, 2002, 146, s. 153-161
