Żylaki kończyn dolnych - przyczyny, objawy, leczenie, dieta

Co to są żylaki?

Żylaki to poszerzone i wydłużone fragmenty żył, często mające kręty przebieg. Żyły dzielimy na głębokie, powierzchniowe i przeszywające (łączące te pierwsze z drugimi). Żylaki mogą pojawiać się na każdej żyle powierzchniowej, ale najczęściej powstają na kończynach dolnych, ponieważ stanie i chodzenie zwiększa ciśnienie krwi w dolnej części ciała¹. Problem żylaków kończyn dolnych jest bardzo rozpowszechniony - dotyka połowę dorosłej populacji².

Żylaki kończyn dolnych - typy

Żylaki możemy podzielić na³:
a) żylaki głównych pni żylnych - umieszczone blisko powierzchni skóry, są grube i gruzłowate; bywają długie; to najpoważniejsza forma żylaków, ponieważ często daje dolegliwości bólowe i inne objawy niewydolności żylnej;
b) żylaki siatkowe - grupa żylaków w kolorze czerwonym ułożonych w siateczkę; te żylaki nie powodują bólu i rzadko wywołują obrzęk;
c) teleangiektazje - inaczej „pajączki”; małe skupiska niebieskich lub czerwonych żyłek; mogą pojawiać się na nogach lub na twarzy; są nieszkodliwe i nie wybrzuszają się pod powierzchnią skóry, mogą stanowić najwyżej problem natury kosmetycznej.

Żylaki kończyn dolnych - przyczyny, czynniki ryzyka

Powstawanie żylaków związane jest z wadliwym działaniem zastawek - elementów żył zapobiegających cofaniu się krwi. Gdy zastawki są osłabione lub uszkodzone, krew, zamiast płynąć w kierunku serca, cofa się i zbiera w żyle, przez co dochodzi do powiększenia tej ostatniej, czyli do powstania żylaka.

Do czynników ryzyka powstawania żylaków należą:
- wiek - z wiekiem zastawki żylne mogą słabnąć;
- płeć żeńska - u kobiet ryzyko powstawania żylaków jest większe, prawdopodobnie ze względu na zmiany hormonalne towarzyszące ciąży, miesiączkowaniu i menopauzie; do pojawiania się żylaków mogą przyczyniać się także leki hormonalne (np. środki antykoncepcyjne);
- ciąża - podczas ciąży wzrasta objętość krwi w organizmie matki, co może przyczyniać się do powstawania żylaków; rolę mogą odgrywać także zmiany hormonalne (wzrost poziomu estrogenów);
- żylaki w wywiadzie rodzinnym - ryzyko tej choroby u danej osoby rośnie, jeśli cierpiał na nią ktoś z jej rodziny;
- otyłość - nadmiar kilogramów zwiększa ciśnienie, jakiemu poddawane są żyły;
- stanie lub siedzenie przez dłuższy czas - długie pozostawanie w tej samej pozycji utrudnia swobodny przepływ krwi;
- palenie tytoniu;
- urazy nóg.

Żylaki kończyn dolnych - objawy

Do objawów żylaków nóg należą:
- ból nóg lub uczucie ciężkości,
- pieczenie, pulsujący ból, skurcze mięśni i opuchlizna podudzi,
- nasilanie się dolegliwości bólowych po dłuższym siedzeniu lub staniu,
- swędzenie w okolicy żyły,
- przebarwienie skóry w okolicy żylaka.

Żylaki często nie dają żadnych dolegliwości bólowych. W takich przypadkach ich objawy ograniczają się do:
- zmiany koloru fragmentu żyły na niebieski lub ciemnofioletowy,
- uwypuklenia fragmentu żyły (miękkiego w dotyku), często o krętym przebiegu.

Żylaki z reguły nie są groźne dla zdrowia, ale w rzadkich przypadkach mogą dawać powikłania takie jak:
- owrzodzenia żylne goleni - mogą tworzyć się w pobliżu żylaków, najczęściej niedaleko kostki; postanie owrzodzenia poprzedzone jest zwykle pojawieniem się przebarwienia na skórze; podejrzenie owrzodzenia żylnego goleni należy zgłosić lekarzowi;
- krwawienia - żylaki, zwłaszcza umiejscowione płytko pod skórą, mogą czasem pękać; krawienie, do jakiego wtedy dochodzi, jest zwykle niewielkie, ale wymaga zgłoszenia się do lekarza;
- zakrzepy - jako że przepływ krwi przez żylaki może być spowolniony, może w nich dochodzić do powstawania powierzchownych zakrzepów, czyli zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych (inaczej: zakrzepicy żył powierzchownych); daje ono takie objawy jak opuchlizna, zaczerwienienie, ból i tkliwość całej kończyny lub tylko miejsca w pobliżu żylaka; zwykle zapalenie takie nie ma groźnych dla zdrowia konsekwencji, ale w poważniejszych przypadkach żylaków może nieść ze sobą ryzyko zakrzepicy żył głębokich, które wiąże się czasem z takimi niebezpiecznymi problemami jak przewlekła niewydolność żylna, zespół pozakrzepowy lub zatorowość płucna; ryzyko zakrzepicy żył głębokich powinien ocenić lekarz .

Żylaki kończyn dolnych - leczenie

Podstawowym leczeniem żylaków są działania związane z trybem życia takie jak⁵:
a) unikanie stania przez dłuższy czas; podczas siedzenia unikanie krzyżowania nóg;
b) schudnięcie lub utrzymywanie zdrowej masy ciała;
c) aktywność fizyczna (ćwiczenia) - poprawia krążenie i obniża ciśnienie; najlepsze formy ćwiczeń to pływanie, spacery, jazda na rowerze, joga;

Inne formy leczenia zachowawczego to:
a) noszenie leczniczych pończoch lub podkolanówek uciskowych - lecznicze różnią się od profilaktycznych tym, że mają różne stopnie ucisku; o doborze stopnia powinien zdecydować lekarz; nie zaleca się ich stosowania osobom cierpiącym jednocześnie na miażdżycę lub niedokrwienie nóg; najlepiej przed sięgnięciem po produkty uciskowe wykonać badanie dopplerowskie oceniające krążenie krwi w nogach; według NICE (National Institute for Health and Care Excellence) odzież uciskową zaleca się do długoterminowego stosowania jedynie tym osobom, u których nie powinno się stosować innych metod leczenia; nadają się one także do stosowania u kobiet w ciąży do czasu rozwiązania; natomiast pacjenci z niewydolnością żył głębokich często muszą nosić odzież uciskową przewlekle, do końca życia, nawet jeśli przeszli operację usunięcia żylaków⁶;
b) farmakoterapia przy użyciu tabletek doustnych lub żeli i maści na żylaki zawierających takie substancje jak diosmina⁷, rutozyd⁸, trokserutyna lub escyna⁹.

Żylaki kończyn dolnych - domowe sposoby leczenia, dieta

Domowe sposoby leczenia żylaków, oprócz wymienionych powyżej działań związanych z trybem życia, obejmują^10,11:

a) stosowanie produktów roślinnych, takich jak:
- kasztanowiec pospolity - według przeglądu badań z 2012 r. uśmierza ból nóg, zmniejsza obrzęk i świąd u osób z przewlekłą niewydolnością żylną; wyciąg z tej rośliny może być równie skuteczny co noszenie odzieży uciskowej; uwaga: nieprzetworzone liście, kora, kwiaty i nasiona kasztanowca zawierają eskulinę, która jest trująca i może powodować krwawienia; do stosowania wewnętrznego przeznaczone są wyciągi z kasztanowca pozbawione eskuliny, a zawierające najważniejszą substancję czynną tej rośliny - escynę¹²;
- owoc borówki czarnej (Vaccinium mirtyllus) - bogaty w antocyjany; według badań na zwierzętach borówka czarna może wzmacniać naczynia krwionośne, zmniejszać obrzęk i wspomagać leczenie żylaków¹³; 
- myszopłoch kolczasty (Ruscus aculeatus) - tradycyjnie stosowany dla poprawy krążenia; według badań obkurcza żyły¹⁴;
- ekstrakt z pestek winogron - stosowany w niewydolności żylnej; pewne badania sugerują, że może on zmniejszać obrzęk i łagodzić objawy przewlekłej niewydolności żylnej¹⁵; nie nadaje się dla osób stosujących leki rozrzedzające krew (może zwiększać ryzyko krwawienia);
- rutyna - bioflawonoid znajdujący się m.in. w jabłkach, gryce, większości cytrusów, figach, czarnej i zielonej herbacie; ma silne właściwości antyoksydacyjne; poprawia krążenie, wzmacnia naczynia krwionośne i zwiększa ich elastyczność; może zmniejszać ryzyko zakrzepów¹⁶;
- wyciąg z sosny nadmorskiej - według badań może zmniejszać obrzęk nóg związany z żylakami;
- oczar wirginijski (Hamamelis virginiana) - stosowany tradycyjnie jako środek ściągający i obkurczający naczynia krwionośne; może pomagać w leczeniu żylaków¹⁷;
- wąkrota azjatycka (Centella asiatica) - według badań może łagodzić takie objawy przewlekłej niewydolności żylnej jak obrzęk, ból i ciężkość nóg; znacząco poprawia parametry mikrocyrkulacji krwi¹⁸;

b) olejki eteryczne:
- cyprysowy olejek eteryczny - poprawia krążenie, wzmacnia układ krążenia;
- przy bólach mięśni, obrzękach lub lub pęcherzach na skórze można sięgnąć po olejek z mięty pieprzowej, drzewa herbacianego lub lawendy (rozcieńczone w oleju bazowym);

c) noszenie luźnych ubrań, by nie hamować krążenia krwi; chodzenie w butach na niskich obcasach;

d) odpoczywanie z nogami na wysokości serca lub ułożonymi lekko wyżej - poprawia krążenie, zmniejsza ciśnienie krwi w nogach.

Objawy żylaków może też zmniejszyć odpowiednia dieta. Powinna ona¹⁹:
a) być niskokaloryczna, ponieważ nadwaga i otyłość są czynnikiem ryzyka żylaków;
b) zawierać bioflawonoidy, które zmniejszają stan zapalny i poprawiają krążenie; dobre źródła bioflawonoidów to np. bakłażan, szpinak, papryka, brokuły, mango czy czosnek;
c) zawierać mało soli, ponieważ jej nadmiar zwiększa ciśnienie i prowadzi do zatrzymywania płynów, co jest niekorzystne dla żył;
d) pić więcej wody, by poprawić krążenie i zmniejszyć ilość zjadanego pokarmu;
e) zawierać dużo błonnika - obniża poziom cholesterolu, który niekorzystnie wpływa na żyły;
f) zawierać dużo witaminy C - jest niezbędna do wytwarzania kolagenu i elastyny.

Produkty szczególnie korzystne przy żylakach to^20,21,22:
a) awokado - zawiera dużo witaminy C i E niezbędnych dla dobrostanu żył oraz glutation, który działa ochronnie na naczynia krwionośne; zawiera także luteinę i zeaksantynę, które także wspierają zdrowie naczyń krwionośnych;
b) buraki - zawierają dużo betacyjaniny, która obniża poziom homocysteiny, aminokwasu uszkadzającego naczynia krwionośne; są także dobrym źródłem azotanów niezbędnych do wytwarzania tlenku azotu, który rozszerza naczynia krwionośne i obniża ciśnienie tętnicze;
c) szparagi - zawierają rutynę, a także wiele witamin i mikroelementów;
d) rozmaryn - pobudza krążenie; uważa się, że ekstrakty z rozmarynu zmniejszają obrzęk żylaków i poprawiają ich wygląd; także spożywanie rozmarynu korzystnie wpływa na żylaki; poza tym rozmaryn zawiera kwas rozmarynowy, chroniący tkanki przed wolnymi rodnikami;
e) pomidory - bogate w likopen, który chroni zastawki przed stresem oksydacyjnym i dzięki niskiemu pH działa przeciwzakrzepowo i przeciwobrzękowo; zawarte w pomidorach antocyjany wzmacniają ściany naczyń krwionośnych;
f) kasza gryczana - dobre źródło rutyny, która wzmacnia ścianki naczyń krwionośnych, działa przeciwzapalnie, przeciwzakrzepowo i ochronnie na naczynia krwionośne; ponadto kasza gryczana jest niskokaloryczna i bogata w białko - zawiera wszystkie osiem aminokwasów niezbędnych do regeneracji tkanek;
g) owoce jagodowe (jagody, borówki, truskawki, żurawina, maliny, itp.) - bogate w bioflawonoidy (o działaniu antyoksydacyjnym) i antocyjany, które, jak dowodzą badania, neutralizują enzymy uszkadzające naczynia krwionośne, zapewniają zdrowie tkanki łącznej, wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, poprawiają kolagenową konstrukcję żył i naprawiają uszkodzone białka w ścianach naczyń; dodatkowo owoce jagodowe zawierają dużo błonnika;
h) imbir - od wieków stosowany na żylaki w medycynie tradycyjnej; współczesne badania potwierdzają, że imbir zawiera związki rozkładające fibrynę, białko odpowiedzialne za powstawanie zakrzepów; imbir jest także źródłem niedawno odkrytego związku - amadannulenu - który bardzo dobrze usuwa wolne rodniki; imbir reguluje wytwarzanie insuliny i wpływa korzystnie na ciśnienie tętnicze;
i) cytryny - bogate źródło witaminy P (czyli cytrynu); witamina ta tak naprawdę to grupa bioflawonoidów (do których należy m.in. kwercetyna), które uelastyczniają naczynia krwionośne i poprawiają ich szczelność, zmniejszają nadmierną krzepliwość krwi, obniżają ciśnienie i chronią układ krwionośny przed różnymi chorobami; cytryny zawierają także diosminę i hesperydynę, które w postaci wyizolowanej stosowane są jako leki na choroby żył; ich skuteczność w terapii żylaków została potwierdzona badaniami; dobre źródło witaminy C;
j) zielone warzywa i owoce (brokuły, szpinak, kiwi) - bogate w witaminę E, która dzięki działaniu antyoksydacyjnemu poprawia krążenie krwi i korzystnie wpływa na zmiany hormonalne, dzięki którym ściany naczyń krwionośnych są silne; nasila także syntezę HDL (dobrego cholesterolu). Należy starać się unikać BPA (bisfenolu A), substancji chemicznej obecnej m.in. w opakowaniach z tworzyw sztucznych; przenika on do żywności, a jego spożycie nasila produkcję estrogenu, który sprzyja powstawaniu żylaków; najlepiej wybierać opakowania do żywności nie zawierające BPA.

Jak usunąć żylaki?

Jeśli leczenie zachowawcze połączone z odpowiednim trybem życia i dietą nie daje efektów, a żylaki chcemy usunąć z powodów zdrowotnych (uciążliwe objawy, ryzyko powikłań) lub ze względów kosmetycznych, dostępne są następujące sposoby:
a) tradycyjne chirurgiczne usunięcie żylaka - zabieg przeprowadzany w znieczuleniu ogólnym (metoda inwazyjna);
b) małoinwazyjne procedury medyczne, takie jak:
- skleroterapia - ostrzykiwanie żylaków w większych żyłach substancją chemiczną (płynem lub pianką) w celu doprowadzenia do zarośnięcia danego naczynia krwionośnego;
- mikroskleroterapia - ta sama metoda zastosowana przy mniejszych żylakach (np. pajączkach);
- chirurgia laserowa - usuwanie żylaków przy pomocy lasera;
- endowaskularna ablacja - zamykanie żył przy użyciu ciepła i fal radiowych przy użyciu urządzenia wprowadzonego do żyły;
- endoskopowa chirurgia żylna - odcięcie żyły przy użyciu endoskopu.

Profilaktyka żylaków - co robić, aby uniknąć żylaków

Jeśli chcesz zapobiegać żylakom, stosuj się do następujących zaleceń²³:
a) ćwicz regularnie;
b) utrzymuj właściwą masę ciała;
c) unikaj noszenia zbyt ciasnej odzieży, tamującej przepływ krwi w talii, kroczu lub nogach;
d) unikaj noszenia butów na wysokich obcasach przez dłuższy czas (płaskie obuwie umożliwia lepsze krążenie krwi i napięcie mięśni łydek);
e) unikaj pozostawania przez dłuższy czas w pozycji stojącej lub siedzącej; jeśli takiej pozycji wymaga np. twoja praca, rób przerwy na krótkie ćwiczenia i/lub noś profilaktyczne pończochy uciskowe;
f) jeśli palisz, rzuć palenie - tytoń przyczynia się do powstawania żylaków;
g) jeśli jesteś w ciąży, sypiaj na lewym boku - zapewni to lepsze krążenie w żyłach miednicy i poprawi dopływ krwi do płodu; jeśli masz skłonność do żylaków, lekarz może ci przepisać pończochy uciskowe;
h) stosuj zdrową dietę, zawierającą produkty przeciwdziałające żylakom.