Duszność, kaszel i szybkie męczenie się - czyli podstawowe objawy chorób płuc - nie sprzyjają aktywności fizycznej. Wielu pacjentów uważa wręcz, że ruch jest w ich przypadku niewskazany. Nic bardziej mylnego! Paradoksalnie to siedzący tryb życia opóźnia rozpoznanie chorób płuc oraz powoduje zaostrzenie objawów (m.in. systematycznie zmniejszając tolerancję wysiłku), co udowodniono w przypadku takich schorzeń jak POChP, mukowiscydoza czy astma1.
Ponadto liczne badania potwierdzają rolę aktywności fizycznej nie tylko w zapobieganiu chorobom obturacyjnym, ale również w łagodzeniu ich przebiegu2. Jedyne zastrzeżenie dotyczy tego, by trening konsultowany był z lekarzem i dopasowany do stopnia zaawansowania choroby oraz wydolności samego pacjenta3.
Wymierne korzyści
Kondycja płuc i umysłu seniorów
Aktywność fizyczna ma szczególne znaczenie w przypadku osób starszych. Z wiekiem dochodzi bowiem do naturalnego upośledzenia wentylacyjnej i dyfuzyjnej funkcji płuc, co w połączeniu z osłabieniem mechanizmów obronnych organizmu i narastającym w czasie narażeniem na szkodliwe czynniki zewnętrzne (np. palenie) sprzyja rozwojowi chorób układu oddechowego11.
Z kolei schorzenia wieku podeszłego, w tym fizjologiczny spadek masy i osłabienie mięśni szkieletowych, powodują ich ostrzejszy przebieg. Jednocześnie wiążą się one ze zmniejszeniem ogólnej kondycji, czego efektem jest nie tylko ograniczenie aktywności fizycznej, ale często także występowanie zaburzeń nastroju12.
Zarówno regularne ćwiczenia, jak i rehabilitacja - w zależności od potrzeb i możliwości - mogą przeciwdziałać tym skutkom.
Co więcej, schorzeniom układu oddechowego u seniorów towarzyszy często ograniczenie zaburzeń poznawczych - wyższe o 84% ryzyko demencji u osób powyżej 60. r.ż. powiązano w badaniach z najniższymi wartościami szczytowego przepływu wydechowego (PEF), czyli maksymalnej prędkości przepływu powietrza, jaką można uzyskać podczas wydechu13.
Zdaniem badaczy oznacza to, że wdrożenie aktywności ruchowej u starszych pacjentów z chorobami układu oddechowego może opóźniać wystąpienie u nich demencji.
Wpływ aktywności fizycznej na przebieg chorób płuc badano pod wieloma aspektami. W jednej z analiz naukowcom udało się dowieść, że pacjenci cierpiący na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, którzy prowadzą siedzący tryb życia, mają zazwyczaj większy stopień duszności i - oczywiście - niższą tolerancję wysiłku, co przekłada się na komfort ich codziennego życia4.
W innych badaniach udowodniono, że niska aktywność jest powiązana z większą liczbą hospitalizacji z powodu zaostrzenia objawów chorób układu oddechowego. Co więcej, spadająca przy braku codziennego ruchu tolerancja wysiłku okazuje się być jednym z głównych czynników śmiertelności w schorzeniach tego typu!
Badania przeprowadzone na grupie ponad 2,3 tys. Duńczyków z POChP wykazały wyraźny związek między ich aktywnością (sklasyfikowaną według jednej z 4 kategorii jako bardzo niska, niska, średnia lub wysoka) a liczbą wizyt w szpitalu i śmiertelnością5. Nawet niska aktywność poprawiała ogólny stan i rokowania chorych, bez względu na ich wiek, płeć, stadium POChP czy choroby towarzyszące.
Co więcej u osób starszych wzrost aktywności fizycznej wiąże się ze zmniejszeniem liczby epizodów i skróceniem czasu trwania infekcji górnych dróg oddechowych6.
Wszystkie te wyniki badań oznaczają, że właściwie dobrane ćwiczenia mogą spowolnić rozwój chorób płuc, a nawet im zapobiegać.
Ruch na miarę
W każdej chorobie zdarzają się okresy zaostrzenia objawów. W przypadku chorób płuc oznaczają one na tyle silne duszności, że jakakolwiek forma aktywności okazuje się niemożliwa. Specjaliści zalecają, by pacjenci w tym czasie zrezygnowali z ćwiczeń i poddawali się jedynie rehabilitacji, która pomoże przetrwać okres zaostrzenia i poprawić kondycję, m.in. zwiększając wydolność wysiłkową7.
Program rehabilitacji dla pacjentów z chorobami układu oddechowego obejmuje zazwyczaj grupowe i indywidualne ćwiczenia fizyczne o niskiej intensywności (ogólnokondycyjne, oddechowe i rozluźniające), wykonywane regularnie, ale niezbyt długo.
Aktualnie dyskutuje się nad skutecznością takiej rehabilitacji wśród pacjentów z ciężką dusznością (najwyższy stopień według skali MRC). Część badaczy twierdzi, że ćwiczenia oddechowe nie poprawiają stanu pacjentów z tak zaawansowaną chorobą8, ale inne doniesienia zdają się temu przeczyć. Wieloośrodkowe badanie na ponad tysiącu pacjentów wykazało, że program rehabilitacji oddechowej jest tak samo skuteczny u wszystkich pacjentów hospitalizowanych z powodu POChP i towarzyszącej mu przewlekłej niewydolności oddechowej - bez względu na stopień zaawansowania objawów9.
Jak ćwiczyć?
Poza okresami zaostrzeń pacjenci z chorobami płuc nie powinni unikać typowej aktywności fizycznej. Na początek wystarczą proste zmiany: wejście do mieszkania po schodach zamiast korzystania z windy czy parkowanie samochodu w większej odległości od domu. Ważne, aby aktywność była regularna - najlepiej przeznaczyć na nią 30 min dziennie, ćwicząc jednorazowo lub w 3 blokach po 10 min. W przypadku choroby przewlekłej czas treningu można jeszcze skrócić.
Prawidłowe natężenie ćwiczeń występuje wtedy, gdy odczuwamy wyraźne przyspieszenie oddechu, a chwilami nawet jego brak. Przy lekkich objawach chorób płuc można zatem jeździć na rowerze lub biegać, a przy umiarkowanych wystarczy nordic walking lub regularny szybki spacer. Oczywiście szczegółowy program ćwiczeń powinien zostać ustalony z lekarzem po ocenie zaawansowania schorzenia i wydolności płuc pacjenta.
Równie istotne jest miejsce wykonywania ćwiczeń. Najlepiej robić to na świeżym powietrzu, ale ze względu na wysokie zanieczyszczenia powietrza (zwłaszcza w miastach) miejsce treningu należy wybierać rozsądnie. Warto korzystać z terenów zalesionych (lasów, parków), oddalonych od dróg i ruchu ulicznego. Deszczowa pogoda sprzyja oczyszczeniu powietrza, a rankiem narażenie na spaliny jest dużo niższe niż w godzinach szczytu10.
Bibliografia
- Am J Respir Care Med 2014; 189: 30-38
- Am J Respir Crit Care Med 2007; 175: 458-463
- Breathe 2015; 11: 179-181
- Eur Respir J 2014; 44: 1521-1537
- Thorax 2006; 61: 772-728
- Gerontol. Pol. 2005; 13: 195-199
- Chest 2006; 130: 119-125
- Eur Respir J. 2006; 27: 788-794
- Resoir Med 2007; 101: 2447-2453
- https://goo.gl/AJpeUU
- Am Rev Respir Dis 1983; 127: 725-734
- Respiratory Medicine 2003; 97: 612-617
- Ann NY Acad Sci 2007; 1114: 121-129