Co mówi twoja krew?

Czerwone krwinki (erytrocyty)

Wartości referencyjne:

• niemowlęta: 3,8 mln/μl
• kobiety: 3,9-5,6 mln/μl
• mężczyźni: 4,5-6,5 mln/μl 

Powstają w szpiku kostnym czerwonym. Od trzeciego do siódmego miesiąca życia płodowego miejscem ich wytwarzania jest również śledziona. Żyją około 120 dni. W zdrowym ciele proces ich tworzenia i rozkładu zachodzi nieprzerwanie. Odpowiadają głównie za transport tlenu z płuc, gdzie wiąże się on z hemoglobiną, czyli białkiem, któremu krew zawdzięcza czerwony kolor.

Zmniejszona liczba czerwonych krwinek to objaw anemii. Może być wynikiem znacznej utraty krwi (np. z wrzodów żołądka czy dwunastnicy), chorób szpiku kostnego, wątroby i nerek oraz nowotworów, a także powracających stanów zapalnych lub infekcji, zaburzeń funkcjonowania tarczycy, przysadki mózgowej i nadnerczy. Bywa także następstwem przyjmowania leków przeciwbólowych, niedoboru witamin, takich jak B12, C czy kwas foliowy, oraz niskiego poziomu żelaza. Obniżona liczba erytrocytów prowadzi do zaburzeń koncentracji, występowania zawrotów głowy, zmęczenia, zadyszki czy przyspieszonego bicia serca nawet podczas niewielkiego wysiłku fizycznego.

Zbyt duża liczba erytrocytów może być następstwem nadkrwistości (czerwienica), chorób krwi powiązanych z anormalnym namnażaniem tych krwinek, chorób płuc i serca (głównie wrodzonych tzw. siniczych wad serca). Występuje ponadto wskutek niedoboru tlenu w wyniku długotrwałego przebywania w wysokich górach. Może być efektem terapii hormonalnej z wykorzystaniem testosteronu i stosowania w ramach dopingu erytropoetyny (hormon peptydowy) lub preparatów z kortyzolem.

Hemoglobina (oznaczana jako HB lub HGB)

Wartości referencyjne:

• kobiety: 6,8-9,3 mmol/l lub 11,5-15,5 g/dl
• mężczyźni: 7,4-10,5 mmol/l lub 13,5-17,5 g/dl

Jest zbudowana m.in. z żelaza, które wiąże się z dostarczanym przez płuca tlenem, docierającym dzięki temu za pomocą naczyń krwionośnych do wszystkich części ciała. W drodze powrotnej hemoglobina zabiera zaś dwutlenek węgla, który następnie jest wydalany przez płuca.

Obniżony poziom hemoglobiny powoduje takie same objawy, jak zbyt mała liczba erytrocytów. Jego najczęstszą przyczyną są niedobory żelaza (prowadzą do anemii), witaminy B12 i kwasu foliowego, a także choroby przewlekłe.

Podwyższony poziom hemoglobiny świadczy o odwodnieniu, ale może być też spowodowany zwiększoną liczbą czerwonych krwinek w organizmie. Często wiąże się to z długim przebywaniem na dużych wysokościach (np. w górach) lub z chorobami płuc i nerek, kiedy organizm próbuje wyrównać niedobór tlenu przez wzmożone wytwarzanie erytrocytów.

Hematokryt (oznaczany jako HCT)

Wartości referencyjne:

• dzieci do 15 lat: 35-39%
• kobiety: 37-48%
• mężczyźni: 40-52%

To wskaźnik określający procentowy udział erytrocytów w odniesieniu do pozostałych elementów morfotycznych krwi, czyli leukocytów i trombocytów (płytki krwi). Te wzajemne proporcje są bardzo ważne dla zdrowia. Zarówno podniesiony, jak i obniżony poziom hematokrytu wskazuje na poważne choroby.

Podwyższony poziom hematokrytu oznacza zwiększoną lepkość krwi, co jest obciążające dla serca oraz powoduje mniejsze ukrwienie tkanek. Zazwyczaj jest to spowodowane odwodnieniem organizmu, a także zwiększonym wytwarzaniem czerwonych ciałek krwi w chorobie nazywanej czerwienicą.

Obniżony poziom hematokrytu wskazuje na niedokrwistość (anemię), a także ostre lub przewlekłe krwawienie z przewodu pokarmowego (co sugeruje obecność wrzodów, polipów czy rak jelita grubego), pęcherza moczowego i macicy (np. obfite krwawienia miesięczne) lub krwawienia będące wynikiem ciężkich urazów i chorób szpiku kostnego, np. białaczki. Hematokryt poniżej normy bywa również następstwem zatrzymania wody w organizmie oraz ciąży.

MCV (wskaźnik średniej objętości erytrocytów)

Wartości referencyjne:

• kobiety: 78-94 fl
• mężczyźni: 80-94 fl

Podwyższony wskaźnik MCV (makrocytoza) nie zawsze świadczy o patologii, ale przekroczenie wartości 110 fl wskazuje na anemię wywołaną niedoborem witaminy B12 i kwasu foliowego. Makrocytoza może też towarzyszyć niedoczynności tarczycy oraz chorobom wątroby.

Obniżony wskaźnik MCV (mikrocytoza) może świadczyć o niedoborach żelaza, zaburzeniach gospodarki wodnej organizmu, pewnych odmianach niedokrwistości i występowaniu chorób nowotworowych.

Leukocyty (białe ciałka krwi)

Wartości referencyjne: 4,1-10,9 K/μl lub 4,0-10,8 × 109/l

To komórki niejednorodne, podlegają zróżnicowaniu w zależności od funkcji, jakie mają pełnić w organizmie, i dzielą się na agranulocyty (limfocyty, neutrofile) oraz granulocyty (bazofile, eozynofile i monocyty). Są prawie zupełnie bezbarwne, żyją od kilku dni (granulocyty) do nawet 20 lat (limfocyty T). Powstają w szpiku kostnym, węzłach chłonnych, grasicy i śledzionie. To właśnie one stoją na straży organizmu i bronią nas przed bakteriami i wirusami. Ich poziom rośnie również w związku z reakcjami alergicznymi, zatruciami, infekcjami pasożytniczymi oraz chorobami autoimmunologicznymi, w których układ odpornościowy wyniszcza tkanki organizmu.

Liczba leukocytów ulega obniżeniu m.in. wskutek niedoboru limfocytów oraz granulocytów lub wszystkich białych ciałek krwi jednocześnie. Wskazuje na osłabienie odporności. Zmniejsza się także przy nadczynności śledziony, zakażeniach grzybiczych oraz pasożytniczych, a także w następstwie radioterapii stosowanej w chorobach nowotworowych. Spadek liczby leukocytów może być również powiązany z przyjmowaniem leków przeciwbólowych, środków na tarczycę i psychofarmaceutyków.

Liczba białych krwinek wzrasta, gdy w organizmie rozwija się choroba lub stan zapalny. Przyczynia się do tego również intensywny wysiłek fizyczny i długotrwały stres, jednak w tym przypadku poziom białka C-reaktywnego (CRP) wytwarzanego przez wątrobę tylko wskutek infekcji nie ulega zmianie, co jest istotne w procesie diagnostycznym.

Limfocyty (rodzaj leukocytów)

Wartości referencyjne: 0,6-4,1 K/μl lub 1,0-4,5 × 109/l

Udział w liczbie leukocytów: 25-33%

Tworzą skuteczną barierę przed wszelkimi obcymi substancjami, wirusami i bakteriami. Występują w dwóch rodzajach. Pierwszy to limfocyty B odpowiedzialne za standardową obronę organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi. W tym celu tworzą tzw. przeciwciała. Drugi to limfocyty T stale kontrolujące skład błon śluzowych. W momencie pojawienia się na nich zmian chorobowych niszczą zajęte komórki.

Zwiększona liczba limfocytów u dzieci wskazuje na takie choroby wirusowe jak świnka różyczka i odra, a także poważne niedobory witaminy B12. Z kolei u niemowlaków jest wynikiem niedojrzałości układu odpornościowego. U rocznego dziecka limfocyty mogą stanowić nawet 50-70% wszystkich białych ciałek krwi. Znacznie podwyższoną liczbę limfocyów stwierdza się w toksoplazmozie i w przypadku chorób nowotworowych, np. białaczki limfocytowej czy szpiczaka limfatycznego.

Obniżona liczba limfocytów występuje w przebiegu złośliwej choroby nowotworowej, przy niewydolności nerek, w zastoinowej niewydolności serca oraz w rozszerzeniu naczyń chłonnych jelit. Zmniejszoną liczbę tych krwinek obserwuje się również u osób w trakcie chemio- i radioterapii oraz przyjmujących kortyzon lub środki immunosupresyjne, czyli leki osłabiające obronę immunologiczną. Prawdopodobną przyczyną są również choroby wirusowe (AIDS, WZW) i niektóre choroby dziedziczne.

Neutrofile (granulocyty obojętnochłonne, rodzaj leukocytów)

Wartości referencyjne: 2,5-6,5 K/μl lub 1,8-7,7 x 109/l

Udział w liczbie leukocytów: 54-62%

Pełnią zasadniczą funkcję w odpowiedzi odpornościowej przeciwko bakteriom, ale oddziałują również na inne patogeny. Ich znaczenie wynika głównie stąd, że szybko reagują na obce organizmowi substancje.

Wzrost liczby neutrofili oznacza zakażenie miejscowe lub ogólne, chorobę nowotworową, choroby krwi (zwłaszcza białaczkę szpikową). Występuje także po urazach, krwotokach, zawałach, w chorobach metabolicznych, u palaczy oraz kobiet w trzecim trymestrze ciąży.

Obniżony liczba neutrofili występuje w przypadku uszkodzeń szpiku, ostrych białaczek, chorób wirusowych (grypa, różyczka), bakteryjnych (gruźlica, dur, bruceloza) i pierwotniakowych (np. malaria), a także w leczeniu cytostatykami.

Eozynofile (granulocyty kwasochłonne, rodzaj leukocytów)

Wartości referencyjne: 0,1-0,3 K/μl lub 0-0,45 x 109/l

Udział w liczbie leukocytów: 1-6

Ich główną funkcją jest obrona organizmu przed pasożytami.

Liczba eozynofili rośnie wskutek infekcji i przewlekłych procesów zapalnych, w tym chorób autoimmunologicznych. Przyczyną może być także atopia, czyli genetycznie uwarunkowana predyspozycja do nadmiernego wytwarzania przeciwciał klasy IgE w odpowiedzi na kontakt z alergenem, który występuje w środowisku. Powoduje ona rozwój takich chorób alergicznych jak astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry (AZS) czy przewlekły katar sienny.

Liczbę eozynofili obniżają przebyte poważne infekcje, stres i terapia kortyzonem.

Bazofile (granulocyty zasadochłonne, rodzaj leukocytów)

Wartości referencyjne: < 0,1 K/μl lub 0-0,2 x 109/l

Udział w liczbie leukocytów: mniej niż 1%

Odgrywają kluczową rolę w obronie immunologicznej. Powstają w czerwonym szpiku kostnym, biorą udział w reakcjach alergicznych i anafilaktycznych. W ich cytoplazmie gromadzi się histamina, która rozszerza naczynia krwionośne i zwiększa ich przepuszczalność, a także heparyna (obniża krzepliwość krwi) oraz serotonina. Nieprawidłowe wartości liczby granulocytów zasadochłonnych zakłócają więc również funkcjonowanie układu hormonalnego.

Podwyższona liczba bazofili wskazuje na ciężką nadczynność tarczycy oraz przewlekłą białaczkę limfatyczną, czyli raka krwi. Poza tymi przypadkami występuje rzadko.

Obniżona liczba bazofili występuje w ostrych infekcjach, nadczynności tarczycy, gorączce reumatoidalnej, zapaleniu płuc oraz przy dużym stresie. Wiąże się też z ogólnym osłabieniem pracy gruczołów wydzielania wewnętrznego.

Monocyty (rodzaj leukocytów)

Wartości referencyjne: 0,1-0,4 K/μl lub 0-0,8 x 109/l

Udział w liczbie leukocytów: 2-10%

Są największe z leukocytów, wchłaniają bakterie, wirusy i grzyby, a także szkodliwe substancje powstające w procesie przemiany materii. Dojrzałe monocyty, które przedostały się poza światło naczynia krwionośnego, to makrofagi - jako komórki żerne odpowiadają m.in. za usuwanie z organizmu obumarłych i zdegenerowanych komórek oraz zdenaturowanych białek.

Podwyższona liczba monocytów pojawia się zazwyczaj po przebytych chorobach. Następuje wówczas namnażanie się komórek "sprzątających". Szczególnie widoczne jest to w przypadku odry, ospy wietrznej i chorób autoimmunologicznych, a także przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, zatruciach i podczas terapii kortyzonem.

Obniżona liczba monocytów występuje bardzo rzadko i zazwyczaj świadczy o ogólnych problemach związanych z procesem tworzenia się krwi.

Trombocyty

Wartości referencyjne: 140-440 K/μl lub 130-450 x 109/l

To najmniejsze komórki krwi. Powstają w szpiku kostnym. Już po 5-10 dniach ulegają rozkładowi w śledzionie. Pełnią funkcje naprawcze w przypadku zranień. Zawarta w nich serotonina przyczynia się do odbudowy uszkodzonych tkanek, a fibryna skleja naczynia krwionośne i chroni organizm przed utratą krwi.

Liczba trombocytów wzrasta po usunięciu śledziony, a także przy większych zranieniach, po porodzie, w przewlekłych zakażeniach, wskutek niedoboru żelaza i wysiłku fizycznego. Nadprodukcją płytek krwi charakteryzuje się choroba szpiku kostnego nazywana nadpłytkowością samoistną.

Do obniżenia liczby trombocytów przyczyniają się infekcje wirusowe oraz takie czynniki jak niski poziom witaminy B12, uszkodzenie szpiku kostnego, chemio- i radioterapia czy promieniowanie elektromagnetyczne, emitowane np. przez telefony komórkowe. Powodem niskiego stężenia trombocytów może być także przyjmowanie preparatów hormonalnych, leków przeciwbólowych, przeciwreumatycznych oraz odwadniających.

Odczyn Biernackiego (wskaźnik OB)

Wartości referencyjne:

• noworodki: 0-2 mm/h
• niemowlęta:12-17 mm/h
• kobiety < 60. roku życia: do 12 mm/h
• kobiety > 60. roku życia: do 20 mm/h
• mężczyźni < 60. roku życia: do 8 mm/h
• mężczyźni > 60. roku życia: do 15 mm/h

Jest to badanie laboratoryjne polegające na pomiarze drogi opadania krwinek czerwonych w niekrzepnącej krwi w ciągu 1 godziny.

Podwyższony wynik może świadczyć o chorobie. Wysoki wskaźnik OB sygnalizuje ostre lub przewlekłe zakażenie wirusowe, bakteryjne lub grzybicze, schorzenia tkanki łącznej, takie jak np. reumatoidalne zapalenie stawów i toczeń, zaburzenia czynności tarczycy, zatrucie metalami ciężkimi i wiele innych chorób, również nowotworowych. OB jest zazwyczaj lekko podwyższone tuż przed menstruacją, a także wskutek przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych i w anemii.

Wartość OB poniżej normy występuje w trakcie menstruacji oraz przy zwiększonej liczbie czerwonych krwinek.

Białko C-reaktywne

Wartości referencyjne: Poniżej 5 mg/l

Jest wytwarzane głównie w wątrobie i komórkach tłuszczowych, skąd przenika do krwi. Stanowi marker stanów zapalnych.

Występuje w organizmie w większym stężeniu w przypadku rozwijającego się stanu zapalnego, jako reakcja na infekcje bakteryjne, choroby nowotworowe i urazy. Szybciej i bardziej precyzyjnie niż OB wskazuje na niekorzystne zmiany w organizmie.