Jak leczyć kamicę nerkową?

Mój mąż od jakiegoś czasu odczuwał bardzo silne bóle w okolicy lędźwiowej i cierpiał na nawracające stany zapalne układu moczowego. W końcu zdiagnozowano u niego kamicę nerkową. Lekarz stwierdził, że na razie operacja nie jest potrzebna i zalecił stosowanie leków przeciwbólowych i rozkurczowych. Zasugerował również, by mąż pił więcej wody i racjonalnie się odżywiał, nie precyzując, co to oznacza. Czy możecie udzielić mi bliższych wskazówek, jak łagodzić objawy kamicy?

12 styczeń 2017
Artykuł na: 23-28 minut
Zdrowe zakupy

Kamica polega na powstawaniu patologicznych kamieni w przewodach i narządach jamistych ciała w wyniku wytrącania się z płynów ustrojowych złogów nierozpuszczalnych soli. Choroba może rozwinąć się w kilku miejscach, stąd wyróżniamy kamicę nerkową (moczową), żółciową, trzustkową i śliniankową.

Kamica nerkowa należy do najczęstszych dolegliwości układu moczowego, dotyczących głównie mężczyzn w wieku 20-40 lat1. Można powiedzieć, że jest to choroba Zachodu, ponieważ zdecydowanie częściej stwierdza się ją u mieszkańców bogatych krajów rozwiniętych, co bez wątpienia ma związek z ich sposobem odżywiania. Dużo rzadziej diagnozuje się ją choćby na Grenlandii, gdzie podstawowym składnikiem diety są bogate w kwasy nienasycone omega-3 ryby2.

Ponadto badania wskazują, że kamica ma tendencję do nawrotów. Według niektórych obserwacji 25% pacjentów, u których powstał pierwszy złóg, w ciągu najbliższych 10 lat może spodziewać się wytworzenia kolejnego, choć wysoka nawrotowość dotyczy zaledwie co dziesiątej osoby3. Inni badacze wskazują, że - zgodnie z obserwacją pacjentów z epizodem kolki nerkowej - w ciągu 10 lat ponad 50%, a po 20 latach nawet 75% cierpi na nawrót choroby4.

W przebiegu kamicy nierozpuszczalne kryształki lub osady z tendencją do zlepiania się i tworzenia złogów (zwanych kamieniami) gromadzą się w nerkach, drogach moczowych lub pęcherzu moczowym. Złogi te najczęściej zbudowane są z krystalicznych minerałów powiązanych białkowym rusztowaniem. W 70-80% tworzą je sole wapnia (w skład których wchodzi zazwyczaj szczawian wapnia), w 5-10% kwas moczowy, a w kolejnych 5-10% - fosforany amonowo-magnezowe, choć zdarza się, że powstają również kamienie mieszane1.

Jeśli złogi te mają sprzyjające warunki, do których zaliczyć można zagęszczenie moczu i spowolnienie jego przepływu, ulegają krystalizacji i nawarstwianiu, przez co rosną ich rozmiary. Powstawaniu złogów sprzyja również niedobór substancji chroniących układ moczowy przed ich wytrącaniem. Należą do nich m.in. białka produkowane przez komórki cewek nerkowych, pirofosforany, cytryniany i kationy magnezu, siarczany chondroityny i heparanu oraz kwas hialuronowy5.

Dość duża nawrotowość sugeruje również, że powstawaniu złogów muszą sprzyjać predyspozycje wynikające z zaburzeń metabolicznych, trybu życia lub tendencji genetycznych. Jednak kwestia dziedziczności jest najbardziej wątpliwa. Co prawda u części pacjentów obserwuje się dziedziczne skłonności do kamicy i udało się nawet zlokalizować geny odpowiedzialne za te predyspozycje6, ale szacuje się, że genetyczne podłoże kamicy nerkowej jest sporadyczne.

Zdecydowanie ważniejsze okazują się czynniki środowiskowe i tryb życia, a przede wszystkim dieta. Przykładowo nadmierna masa ciała przyczynia się do nieprawidłowego wydalania z moczem sodu, wapnia i kwasu moczowego. Ryzyko kamicy u osoby ważącej 100 kg w przypadku mężczyzn jest o 44% większe niż u osoby ważącej mniej niż 68 kg, a wśród kobiet - nawet o 90% wyższe7!

Ponadto u pacjentów otyłych częściej dochodzi do defektów w produkcji amoniaku, a upośledzenie wydalania kwasów przez nerki sprzyja powstawaniu kamieni wapniowych8. Dlatego właśnie odpowiednia dieta prowadząca do utrzymania masy ciała lub redukcji nadmiernych kilogramów stanowi główny element łagodzenia objawów i zapobiegania nawrotom kamicy nerkowej.

Nawodnienie organizmu

Terapia św. Hildegardy

Święta Hildegarda z Bingen w przypadku kamieni moczanowych i cystynowych zaleca przede wszystkim zasadową dietę wegetariańską, opartą na produktach orkiszowych (z dużą ilością zup z grysikiem orkiszowym), cieciorce, fasoli, sałatach, warzywach, świeżych ziołach oraz dużej porcji płynów29. Z kolei unikać należy m.in. soli, białka, tłustych i wędzonych mięs oraz ryb, miodu i cukru, rafinowanych tłuszczów, produktów z mąki, słodzonych napojów, ostrych przypraw i surowych potraw.

Zdaniem Hildegardy post pobudzi nerki do usuwania produktów metabolizmu, a ograniczenie białka i soli kuchennej na rzecz orkiszu i warzyw pozwoli na ich odbudowę.

Jednym ze środków leczniczych stosowanych w tej kuracji jest napój z piołunu, który poprawia ukrwienie nerek i drenuje je. Aby go przygotować, należy zagotować litr wina ze 150 g miodu, a następnie dodać 40 ml soku z piołunu, natychmiast zdjąć z ognia i przefiltrować. Niewielką porcję (kieliszek likierowy, ok. 20 ml) pije się na czczo co drugi dzień od maja do października lub przez cały rok, jeśli objawy są ostrzejsze.

Z kolei zewnętrznie warto wypróbować domową maść z piołunem i rutą zwyczajną. Do jej przygotowania potrzebne są: 20 g liści ruty zwyczajnej, 20 g ziela piołunu, 5 kropel olejku różanego i 50 g tłuszczu niedźwiedziego. Gotową maścią należy smarować okolice nerek, jednocześnie wykonując masaż. Pomoże to złagodzić ból i zregenerować tkankę zniszczoną przez tworzenie się kamieni.

Badania wykazują, że zwiększenie ilości wypijanych płynów redukuje częstość nawrotów kamicy nerkowej nawet o 55%9. Po ośmioletniej obserwacji okazało się, że osoby przyjmujące codziennie 2,7 l płynów wykazywały o 32% niższe ryzyko zachorowania w porównaniu do pacjentów pijących mniej niż 1,4 l płynów na dobę10. Wydaje się, że odpowiednia podaż płynów oraz idące za nią rozcieńczenie moczu to najskuteczniejsza metoda zapobiegania gromadzeniu się złogów w układzie moczowym.

Odpowiednia ilość wody w tkankach pozwala zachować stałe stężenie elektrolitów we krwi, prawidłowe krążenie płynów ustrojowych, transport składników pokarmowych oraz odpowiedni przebieg trawienia i wydalania. Dlatego osoby cierpiące na kamicę nerkową powinny codziennie wypijać nawet 4-5 l płynów, a na pewno nie mniej niż 2 l.

Herbatki ziołowe

Oczywiście podstawowym rodzajem płynów powinna być niskomineralizowana niegazowana woda. Warto jednak urozmaicić podaż płynów np. ziołowymi naparami, które nie tylko gaszą pragnienie, ale przy okazji dostarczają cennych substancji odżywczych.

W przypadku kamicy nerkowej szczególnie polecane są napary moczopędne, relaksujące, przeciwbólowe i przeciwskurczowe, np. z ziela owsa, melisy, pokrzywy, mięty czy rumianku, gdyż - jak wykazano - picie herbat owocowych i ziołowych istotnie zmniejsza ryzyko choroby11. Co więcej, codzienne wypijanie 2 filiżanek herbaty jawajskiej (z suszonych liści ortosyfonu groniastego - Orthosiphon grandiflorus - azjatyckiego krzewu o licznych przeciwzapalnych właściwościach) powodowało nawet zmniejszenie już istniejących złogów12.

Skrzyp polny

Spośród ziół stosowanych w chorobach układu moczowego na pierwszy plan wysuwa się skrzyp polny. Obecne w nim flawonoidy i fenolokwasy działają moczopędnie, przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie. Dzięki wzmożonemu wydalaniu moczu z organizmu usuwane są szkodliwe produkty przemiany materii, co zapobiega tworzeniu się złogów.

Ponieważ działanie skrzypu polnego nie jest zbyt silne, jego stosowanie nie prowadzi do zaburzenia równowagi elektrolitowej, a jedynie do oczyszczenia i przepłukania dróg moczowych i nerek13. W infekcjach dróg moczowych, kamicy nerek i pęcherza moczowego, zmniejszonym wydalaniu moczu i usuwaniu złogów z dróg moczowych stosuje się przede wszystkim napar z ziela skrzypu.

W przypadku występowania w nerkach i pęcherzu moczowym piasku lub kamieni poleca się również gorące półkąpiele ze skrzypu: 100 g ziela należy zalać na noc zimną wodą, a następnego dnia ogrzać do wrzenia i dodać do kąpieli. Powinna ona trwać 20 min, a woda musi sięgać nad nerki. W tym czasie pije się również małymi łykami ciepłą herbatkę ze skrzypu i wstrzymuje mocz, aby później oddać go "pod ciśnieniem"14.

Po kąpieli nie należy się wycierać, tylko zawinąć w płaszcz kąpielowy i przez godzinę leżeć w łóżku. Osoby cierpiące na niewydolność nerek lub choroby sercowo-naczyniowe przed zastosowaniem ziela skrzypu powinny skonsultować się z lekarzem lub doświadczonym naturopatą.

Liść brzozy

Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z liści brzozy regulują przemianę materii, działają odtruwająco i zapobiegają kamicy nerkowej. Z kolei świeży sok z liści zebranych wiosną pobudza pracę kłębków nerkowych i zwiększa wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii (w tym jonów sodowych i chlorkowych), poprawiając zdolność filtracyjną nerek, pobudzając wydalanie moczu i zapobiegając tworzeniu się kamieni15.

Długotrwałe przyjmowanie wyciągów może nawet powodować rozkruszanie złogów moczanowych. W jednym z badań sprawdzono, czy liście brzozy rzeczywiście skutecznie wzmagają diurezę (proces wydalania moczu). Ponad tysiąc pacjentów podzielono na 4 grupy w zależności od choroby układu moczowego, na którą cierpieli. Okazało się, że przyjmowanie suchego wyciągu z liści brzozy w grupie pacjentów ze stanem zapalnym i infekcją dróg moczowych zmniejszało ich dolegliwości o 78%, a w pozostałych grupach o 65%16.

Również napary i odwary z liści brzozy wzmacniają diurezę.

Soki

W licznych badaniach sprawdzano, czy soki, które zawierają przecież znaczne ilości witamin, potasu i magnezu, zapobiegają krystalizacji złogów w układzie moczowym. Okazuje się, że w większości nie wykazują takich właściwości. Soki pomidorowy, jabłkowy, śliwkowy i z czarnej porzeczki nie zmniejszają w istotny sposób ryzyka kamicy nerkowej17. Co więcej, wypijanie przez mężczyzn powyżej 40. r.ż. szklanki soku jabłkowego dziennie zwiększa ryzyko kamicy o 35%, a w przypadku soku grejpfrutowego - o 37%18.

Niektóre badania wykazały, że korzystny wpływ może mieć picie soku pomarańczowego19, ale wyniki poszczególnych analiz nie są w tej kwestii jednoznaczne. Z kolei sok z żurawiny - skuteczny w zwalczaniu niektórych chorób układu moczowego, np. zapalenia pęcherza moczowego - nie jest wskazany u wszystkich pacjentów z kamicą nerkową. Zawiera on znaczne ilości szczawianów oraz zakwasza mocz (obniża poziom jego pH), przez co rośnie ryzyko krystalizacji kamieni zbudowanych ze szczawianów wapnia lub z kwasu moczowego20.

Jednak z drugiej strony sok żurawinowy może hamować powstawanie kamieni zbudowanych z fosforanu magnezowo-amonowego, dlatego włączenie go do diety powinno być uzależnione od rodzaju zdiagnozowanych kamieni i konsultacji z lekarzem.

Piwo

Bibliografia

  1. Urol Int 2007; 79 (suppl 1): 37-46
  2. Urology 1997; 50: 504-507
  3. J Urol 1999;162 (3 Pt 1): 688-90
  4. Lancet 2006; 367: 333-344
  5. Adv Nephrol Necker Hosp 1995; 24: 167-216
  6. Nephrol Dial Transplant 2005; 20: 909-914
  7. JAMA 2005; 293: 455-462
  8. N Engl J Med 1992; 327: 1141-1152
  9. L Urol 1996; 155: 839-843
  10. Arch Int Med 2004; 164: 885-891
  11. J Urol 2005; 173: 271-275
  12. Southeast Asian J Trop. Med. Public Health 2001; 32: 654-660
  13. Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J., Fitoterapia i leki roślinne, PZWL, Warszawa 2007
  14. Treben M., Apteka Pana Boga. Porady i praktyka stosowania ziół leczniczych, Ex Libris 2015
  15. https://goo.gl/2Kzozv
  16. Panacea 2011; 4 (37): 5-7
  17. Ann Intern Med 1998; 128: 534-40
  18. Am J Epidemid 1996; 143: 240-247
  19. Scan Microsc 1993; 7: 1119-1128
  20. J Urol 2005; 174: 590-594
  21. Am J Epidemiol1999; 150: 187-194
  22. I Am Soc Nephrol 2004; 15: 3225-3232
  23. Kidney stones medical and surgical management. Philadelphia: Lippincott-Raven 1996; 259-288
  24. J Urol 1990; 143: 248-251
  25. Kidney Int 1991; 39: 973-983
  26. N. Engl. J. Med. 1993; 325: 833
  27. Ann Intern Med 1997; 126: 497-504
  28. N Engl J Med 2002; 346: 77-84
  29. Strehlow W., Żywność, która leczy. Terapia żywieniowa św. Hildegardy z Bingen, Espirit, Kraków 2011
  30. Górnicka J., Apteka natury. Poradnik zdrowia, Agencja Wydawnicza Jerzy Mostowski 2011

Korzystny wpływ piwa na pracę nerek i układu moczowego wynika najprawdopodobniej z faktu, że ten napój alkoholowy ułatwia filtrowanie moczu. W jednym z badań wykazano, że wypijanie go w ilości 240 mln dziennie zmniejsza ryzyko kamicy u kobiet o 12%, a u mężczyzn o 21%14. Inna pięcioletnia analiza, w której badano zależność między dietą a prawdopodobieństwem wystąpienia kamieni nerkowych u ponad 27 tys. palących tytoń Finów w wieku 50-69 lat, wskazała natomiast, że picie 500 ml piwa dziennie redukowało to ryzyko o 40%21.

Ograniczenie mięsa, cukru i soli

Prawidłowa dieta w kamicy nerkowej to nie tylko odpowiedni dobór ilości i jakości spożywanych płynów. Do istotnych modyfikacji należy również ograniczenie w diecie mięsa, cukrów prostych22 i jonów sodu.

Zarówno obniżenie dziennego spożycia białka do ok. 0,8-1 g/kg masy ciała, jak i ograniczenie przyjmowanego jodu do 1000 mmol (co odpowiada ok. 6 g soli kuchennej) pozwala ograniczyć zwiększone wydalanie wapnia wraz z moczem i jednocześnie zwiększyć wydalanie cytrynianów23.

Dodatkowo redukcja porcji mięsa ogranicza zakwaszenie moczu. Aby zachować dopuszczalne dawki białka i soli, należy ograniczyć nie tylko mięso, ale i sery (żółte, dojrzewające), tłuste ryby (zwłaszcza wędzone), konserwy i kiszone ogórki. Podstawą diety powinny być warzywa i owoce o właściwościach alkalizujących. Jednak nie wszystkie spośród nich są wskazane - należy unikać tych, które zawierają dużą ilość szczawianów, czyli np. szpinaku, szczawiu, rabarbaru oraz nasion roślin strączkowych.

Magnez i potas

Dieta bogata w magnez redukuje ryzyko kamicy nerkowej o 29-48%, a zawierająca znaczne ilości potasu - o ok. 46%22. Choć mechanizm, dzięki któremu magnez pomaga zapobiegać chorobie, nie jest do końca znany, badania sugerują, że suplementacja tym pierwiastkiem może powodować jednocześnie zmniejszenie wchłaniania szczawianów i zwiększenie ich wydalania24.

Z kolei zmniejszenie podaży potasu w diecie przyczynia się do nadmiernego wydalania wapnia, czyli wzrostu ryzyka kamicy25. Zalecana dzienna dawka potasu to 2-3 tys. mg. Najbogatszymi źródłami tego pierwiastka są suszone morele i figi, słodkie ziemniaki (bataty), banany, awokado i kasza gryczana. Z kolei magnez znajdziemy przede wszystkim w gorzkiej czekoladzie i kakao, awokado, pestkach dyni, nasionach słonecznika i bananach.

Warto również pamiętać, że działanie tych pierwiastków jest od siebie zależne: zbyt małe stężenie potasu w surowicy powoduje upośledzenie wchłaniania magnezu w organizmie. Z kolei nadmierne spożywanie magnezu może nasilać wydalanie wapnia.

Zalecana dzienna dawka magnezu: wynosi u kobiet 265 mg, a u mężczyzn 350 mg.

Wapń

Powszechnym zaleceniem lekarzy dla pacjentów z kamicą nerkową jest ograniczanie w diecie wapnia, którego nadmiar ma sprzyjać nawrotom choroby. Jednak już 20 lat temu wyniki badań prospektywnych nad wpływem wapnia pokarmowego na tworzenie się kamieni w układzie moczowym mężczyzn niespodziewanie pokazały, że ryzyko powstania kamicy nerkowej jest mniejsze u osób stosujących dietę bogatą w ten pierwiastek26.

Również w przypadku kobiet stwierdzono, że duże spożycie wapnia w diecie zmniejsza ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej, ale już przyjmowanie doustnych preparatów wapnia w ilości do 100 mg na dzień sprzyja rozwojowi tej choroby, zwiększając jej ryzyko aż o 20%27.

Analizując te wyniki, eksperci wyjaśniali, że szczawiany wiążą się z naturalnie dostarczanym wapniem, co zmniejsza ich wchłanianie z przewodu pokarmowego. Natomiast związki wapnia podawane jako suplementy między posiłkami nie oddziałują na wchłanianie kwasu szczawiowego z przewodu pokarmowego.

Na podstawie kolejnych badań epidemiologicznych stwierdzono, że stosunkowo najmniejsze ryzyko gromadzenia się w drogach moczowych złogów dotyczy osób przyjmujących codziennie ok. 1000-1300 mg wapnia (czyli zgodnie ze standardowymi zaleceniami), a ograniczenie tej ilości o więcej niż połowę (do 400-500 mg) powoduje wzrost ryzyka kamicy o 34-49%28.

Poduszki z gorczycą

W przypadku towarzyszących kamicy dolegliwości bólowych w okolicy lędźwiowej skuteczne mogą być również poduszki z gorczycą białą30. Można uszyć je samodzielnie, bawełnianą poszewkę wypełniając nasionami. Taki woreczek należy później przykładać na ciało w dokuczliwym miejscu. Nawet przez 4 lata nasiona te promieniują, rozluźniając, rozgrzewając i łagodząc bóle.

Wczytaj więcej
Nasze magazyny