Cukrzycowa choroba nerek - objawy i leczenie

Funkcje nerek

Główną funkcją nerek jest usuwanie wraz z moczem produktów przemiany materii i nadmiaru pły­nów z organizmu – proces ten jest niezbędny do utrzymania stabilnej równowagi substancji chemicznych.

Niewielkie rozmiarem, są potęż­nymi fabrykami, które odpowiadają za regulację zawartości soli, potasu i kwasów w organizmie. Wytwarzają również hormony, które wpływają na funkcjonowanie innych narzą­dów – hormon wytwarzany przez nerki stymuluje wytwarzanie czer­wonych krwinek, inne hormony pomagają regulować ciśnienie krwi i kontrolować metabolizm wapnia.

W źle kontrolowanej cukrzycy dochodzi do rozwoju zmian w budo­wie i czynności nerek. Kłębuszki nerkowe – struktury, które filtrują i oczyszczają krew – w niewyrów­nanej cukrzycy zwiększają objętość.

Znacznie rośnie ciśnienie w tęt­niczkach wewnątrz kłębuszków, co prowadzi do ich postępującego uszkodzenia, stwardnienia i szkli­wienia. Uszkodzone kłębuszki przepuszczają przez swoje błony białka, które nie powinny dostawać się do moczu.

Obserwuje się wów­czas obecność białka w badaniu ogólnym moczu. Białkomocz jest nie tylko dowodem na uszkodzenie nerek, ale sam prowadzi do dalszego uszkadzania innych struktur nerek³.

Jak objawia się nefropatia cukrzycowa?

Rozpoznanie początku nefropatii cukrzycowej opiera się praktycz­nie wyłącznie na wynikach badań z krwi i moczu. Jednym z pierw­szych objawów uszkodzenia nerek w przebiegu cukrzycy jest zwięk­szone wydalanie albumin z moczem.

Albuminuria jest niezależnym czynnikiem ryzyka postępu upośle­dzenia funkcji wydalniczej nerek, ocenianej za pomocą eGFR. U części chorych na cukrzycę obserwuje się upośledzenie czynności wydalni­czej nerek pomimo prawidłowego wydalania albumin z moczem.

Nefropatia cukrzycowa prze­biega w 5 etapach:    

• stadium 1 – nerki pracują prawidłowo, nie ma widocz­nych i odczuwalnych obja­wów początku choroby,
• stadium 2 – to łagodne pogor­szenie pracy nerek, możliwe do wykrycia są wówczas mikro­albuminy w moczu i inne nie­prawidłowości biochemiczne,
• stadium 3 – stanowi począ­tek nefropatii cukrzyco­wej, widoczne jest wyraźne pogorszenie pracy nerek,
• stadium 4 – to faza, w któ­rej występuje białkomocz,
• stadium 5 – następuje włóknienie miąższu nerek i ich niewydolność⁴.
  
  W stadiach początkowych nefro­patii cukrzycowej (I-III) zwykle nie stwierdza się żadnych obja­wów, może im natomiast towa­rzyszyć nadciśnienie tętnicze. Dopiero stadia IV i V manifestują się ogólnym osłabieniem, łatwym męczeniem się, obrzękami, wyso­kim ciśnieniem tętniczym i szaro­ziemistym zabarwieniem skóry.

Jak w porę wykryć cukrzycową chorobę nerek?

Diagnostyka nefropatii cukrzyco­wej obejmuje regularne badania moczu i krwi. W przebiegu cukrzycy regularne badania to absolutna konieczność – nie tylko ze względu na nerki. Badania w kierunku nefro­patii cukrzycowej należy wykony­wać u chorych na cukrzycę typu 1, począwszy od 5. roku trwania choroby, a u chorych na cukrzycę typu 2 od chwili jej rozpoznania.

W początkowym stadium nefro­patii cukrzycowej białkiem w nad­miarze traconym przez nerki jest albumina. Zwiększone wydalanie albuminy z moczem, wykryte za pomocą specjalnego testu, służy jako wczesny wskaźnik uszkodzenia nerek w przebiegu cukrzycy.

Jednak zwiększone wydalanie albuminy z moczem może czasami wynikać z innych przyczyn, na przykład z zakażenia w układzie moczowym lub nieleczonego nadciśnienia tęt­niczego.

Jeśli w moczu pojawią się albuminy, zawsze należy zachować czujność, bo może to oznaczać poja­wienie się nefropatii⁵. W przypadku stwierdzenia choroby należy powtó­rzyć badania w ciągu 3-6 miesięcy.

Bardzo ważnym badaniem jest także ocena stanu przesączenia kłębuszkowego GFR. Badanie to powinni wykonywać profilak­tycznie wszystkie osoby chorujące na cukrzycę przynajmniej raz w roku.

Wartość GFR szacuje się oddzielnie dla każdego pacjenta na podstawie konkretnych wzorów, uwzględniając stężenie kreatyniny. Wynik interpretuje się według norm:

• GFR ≥90 ml/min/1,73 m2 – wynik prawidłowy,
• GFR 60–89 ml/min/1,73 m2 – wymaga weryfikacji lekarza, podejrze­nie zmian pracy nerek,
• GFR <60 ml/min/1,73 m2 – stwier­dza się upośledzenie ich czynności,
• GFR <30 ml/min/1,73 m2 – ozna­cza ich poważną niewydolność⁴.

Ogromnie ważne jest także stałe monitorowanie ciśnienia krwi – podwyższone może oznaczać nie­odpowiednią dietę, bogatą w sól. Warto pamiętać, że nadciśnienie tętnicze jest najczęstszą chorobą współistniejącą z cukrzycą.

Jak wygląda leczenie nefropatii cukrzycowej?

Złota zasada jest taka, że trzeba przede wszystkim leczyć chorobę zasadniczą, czyli cukrzycę, bo tylko w ten sposób można uniknąć groźnych powikłań. Wyniki badań udowodniły, że intensywne leczenie cukrzycy może znacząco zreduko­wać ryzyko rozwoju mikroalbumi­nurii i jawnej nefropatii.

Kontrola poziomu cukru we krwi pomaga zapobiegać dalszemu uszkodzeniu nerek⁶. Pacjenci pod stałą opieką lekarza powinni dążyć do utrzyma­nia poziomu hemoglobiny glikowa­nej (HbA1c) poniżej 6,5%, chyba że lekarz zaleci inny cel. Istotne jest też leczenie zaburzeń lipidowych, dlatego że wraz z postępem cukrzy­cowej choroby nerek wzrasta ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych.

W leczeniu nefropatii cukrzyco­wej stosuje się różne leki, w tym inhibitory konwertazy angioten­syny (ACE) i blokery receptora angiotensynowego (ARB), które pomagają kontrolować ciśnienie krwi i zmniejszać białkomocz⁷. Te leki mają również korzystny wpływ na ochronę nerek. W niektórych przypadkach mogą być również zalecane leki obniżające poziom cholesterolu, takie jak statyny.

U chorych z nefropatią cukrzy­cową wcześniej niż w innych nefropatiach zaleca się rozpoczę­cie leczenia nerkozastępczego, do którego zalicza się hemodia­lizę, dializę otrzewnową albo przeszczepienie nerki. Wskaza­niem do tego typu leczenia jest GFR <20 ml/min/1,73 m2 i stęże­nie kreatyniny w surowicy krwi >442 μmol/l (5 mg/dl).

Takie postępowanie jest uzasadniane pojawieniem się objawów moczni­cowych w nefropatii cukrzycowej przy niższych stężeniach mocznika i kreatyniny, nasilaniem się neuro­patii, utrudnioną kontrolą glikemii przy nałożonych restrykcjach biał­kowych i narastającą opornością nadciśnienia tętniczego na stoso­wane leczenie farmakologiczne⁸.

Standardowe leki, nawet w połą­czeniu z rygorystyczną kontrolą ciśnienia krwi i poziomu cukru, często okazują się nieskuteczne w leczeniu nefropatii⁹. Badania naukowe dowodzą, że skuteczną alternatywą w opanowaniu postępu choroby mogą być ekstrakty roślinne.

Zioła pomocne w nefropatii cukrzycowej

Zdolność spowalniania postępu choroby jest ściśle związana z bioak­tywną zawartością ekstraktów z ziół leczniczych, szczególnie grup feno­lowych i flawonoidowych.

Poprzez zmniejszanie stresu oksydacyj­nego, tłumienie stanów zapalnych, generacji produktów końcowych zaawansowanej glikacji (AGE), apoptozy komórek oraz kontrolo­wanie ekspresji białek związanych z uszkodzeniem tkanek, ekstrakty z roślin leczniczych mogą spowol­nić rozwój nefropatii cukrzycowej.

Jedno z badań wykazało, że niektóre zioła, takie jak nanercz zachodni (Anacardium occidentale), benin­kaza szorstka (Benincasa cerifera), kapusta ogrodowa (Brassica olera­cea) czy migdałecznik chebułowiec (Terminalia chebula) itp. wykazały pozytywne działanie w lecze­niu nefropatii cukrzycowej¹⁰.

Z kolei duża metaanaliza badań naukowych z 2023 r. dowiodła, że składniki takie jak alkaloidy, fenole, flawonoidy, terpenoidy i inne związki roślinne mają działanie renoprotekcyjne i mogą być skuteczną bronią w walce z nefropatią cukrzycową.

Wśród badanych roślin znalazły się m.in. berberys zwyczajny (Berberis vulgaris), szupin bardziej znany jako ku shen (Sophora flavescens), kozieradka pospolita (Trigonella foenum-graecum), oraz wiele innych, każda wykazująca specy­ficzne działanie chroniące nerki¹¹.

• Berberyna (ekstrahowana z berbe­rysu) chroni nerki poprzez blokowanie ścieżki TGF-β/Smad3 i NF-κB, zmniej­szając w ten sposób uszkodzenia tych narządów i stan zapalny.
• Magnoflorin znajdujący się w berberysie koreańskim (Berbe­ris koreana), łagodzi nefropatię cukrzycową, hamując odpo­wiedzi zapalne i fibrozę¹².
• Oksymatryna wystepująca w korze­niach szupinu, znacząco obniża stres oksydacyjny i poziomy różnych czynników zapalnych w nerkach.
• Trigonellina zmniejsza stres oksydacyjny w nerkach i hamuje apoptozę komórek nerkowych. Znaj­dziesz ją w nasionach kozieradki.
• Resweratrol ten naturalny fito­aleksyn łagodzi postęp nefropatii cukrzycowej poprzez hamowanie aktywności NF-κB i zmniejszanie stresu oksydacyjnego. Najwięcej znajdziesz go w skórkach czerwo­nych winogron, czarnej porzeczce i morwie oraz czerwonym winie.
• Kwas galusowy zmniejsza ekspresję TGF-β1, co przyczy­nia się do ochrony nerek.
• Mangiferina wykazuje aktywność przeciwutleniającą i przeciwzapalną, chroniąc nerki przed uszkodzeniami. Najwięcej jej zawierają liście i kora mangowca (Mangifera indica).
• Flawonoidy Takie jak hesperetyna, luteolina, katechina, genisteina, kwercetyna i kemferol, odgrywają ważną rolę w leczeniu nefropatii cukrzycowej, regulując różne ścieżki sygnałowe związane ze stresem oksydacyjnym i stanem zapalnym.

Jak medycyna chińska leczy cukrzycową chorobę nerek?

Unikalne podejście do cukrzycowej choroby nerek oferuje tradycyjna medycyna chińska, koncentru­jąc się na indywidualnej analizie objawów pacjenta. Leczenie opiera się na tonizowaniu qi (energii życiowej), odżywianiu yin (zasady chłodzącej i nawilżającej), wzmac­nianiu nerek oraz śledziony, promowaniu krążenia krwi oraz usuwaniu zastoju i wilgoci.

Chińczycy wykorzystują się rośliny lecznicze, minerały lub materiały zwierzęce podawane w różnych formach, takich jak wywary, patentowane formuły, zastrzyki, ekstrakty z pojedynczych ziół, plastry ziołowe i lewatywy.

Klasyczne chińskie receptury zostały zatwierdzone w bada­niach klinicznych i okazały się skuteczne w randomizowanych badaniach kontrolowanych placebo w zmniejszaniu białkomoczu oraz poprawie szacowanego wskaźnika filtracji kłębuszkowej (eGFR)¹³.

Najczęściej w tradycyjnej medycynie chińskiej w leczeniu nerek diabetyków stosuje się:

• Korzeń astragalusa Astragalus mem­branaceus chroni nerki przed stre­sem oksydacyjnym i przywraca rów­nowagę sygnalizacji TGF-β/Smad. Astragalozyd IV, główny składnik aktywny, ma silne działanie prze­ciwutleniające i przeciwzapalne.
• Kwiat aibika Kapsułka Huang Kui, zawierająca substancje czynne pozyskane z Abelmoschus manihot tłumi stres oksyda­cyjny i zmniejsza białkomocz.

• Rabarbar (Rheum palmatum) Reina i emodyna, główne aktywne związki zawarte w tej roślinie, zapobie­gają uszkodzeniom nerek poprzez różne mechanizmy, w tym hamo­wanie szlaku Wnt/β-kateniny.
• Korzeń trójskrzydlaka Wilforda (Tripterygium wilfordii) ma działanie immunosupresyjne i przeciwzapalne, znacznie zmniejszając białkomocz.
• Kłącze cynowodu chińskiego (Coptis chinensis) Jego aktywny związek, berberyna, działa nefroprotekcyj­nie, obniżając poziom glukozy we krwi i regulując lipidy.

Chińskie leki ziołowe wykazują obiecujące wyniki w leczeniu nefropatii, działając poprzez wiele ścieżek, w tym poprawę metabo­lizmu glukozy, zmniejszenie dys­lipidemii, modulowanie zaburzeń hemodynamicznych, tłumienie stresu oksydacyjnego i stanu zapal­nego, hamowanie apoptozy oraz zmniejszanie akumulacji macierzy pozakomórkowej. Trwające badania kliniczne mogą dostarczyć dalszych dowodów na ich skuteczność.

Nie zapominaj o diecie i ruchu

Bardzo ważną rolę w profilaktyce i w leczeniu nefropatii odgrywa odżywianie. Nadmiar białka w jadło­spisie może zwiększać filtrację kłębuszkową i przyspieszyć postęp nefropatii cukrzycowej.

Chorzy na cukrzycę nie powinni nigdy sto­sować diet wyskobiałkowych, takich jak dieta Atkinsa, Dukana czy dieta South Beach. Ograniczenie podaży białka zmniejsza hiperfiltrację i nadciśnienie wewnątrzkłębuszkowe oraz opóźnia rozwój nefropatii cukrzycowej. Podaż białka w diecie należy modyfiko­wać w zależności od stopnia uszkodzenia nerek określonego na podstawie wskaźnika prze­sączania kłębuszkowego (GFR).

U osób z niewielkim uszkodzeniem nerek (GFR > 60 ml/min/1,73 m2) przy postępującym zmniejsza­niu się GFR, należy rozwa­żyć obniżenie spożycie białka do 0,6-0,75 g/kg masy ciała na dobę¹⁴. U chorych z GFR w zakre­sie 30-60 ml/min/1,73 m2 wydaje się zasadne ograniczenie go do 0,6-0,75 g białka na kilo­gram masy ciała na dobę.

Ważne jest również kontrolowa­nie spożycia sodu, aby zarządzać nadciśnieniem tętniczym, które często towarzyszy nefropatii. Zaleca się ograniczenie spożycia sodu do 1-3 g/dobę¹⁵.

By móc skutecznie to kontrolować, najlepiej zupełnie wykluczyć z menu potrawy bogate w sód, takie jak: konserwy (mięsne i warzywne), marynaty, wędliny, przetwory mięsne, produkty wędzone, sery żółte, płatki kukury­dziane, kiszonki, chipsy, krakersy, solone orzeszki i paluszki oraz kon­centraty spożywcze z dodatkiem glutaminianu sodu¹⁶. Niezalecane jest również dodawanie soli kuchen­nej do przyrządzanych potraw.

Osoby cierpiące na nefropatię cukrzycową powinny również zwra­cać uwagę na zawartość tłuszczów w diecie, zwłaszcza nasyconych i trans, które mogą przyczyniać się do zaburzeń lipidowych.

Zaleca się spożywanie tłuszczów nienasyco­nych, które znajdują się w olejach roślinnych, orzechach i rybach. Kontrola poziomu cholesterolu jest równie ważna, ponieważ wysoki poziom cholesterolu może przy­czyniać się do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, które są częstą przyczyną zgonów wśród osób z nefropatią cukrzycową.

Regularna aktywność fizyczna jest ważnym elementem zarzą­dzania cukrzycą i nefropatią nią spowodowaną. Ćwiczenia poma­gają kontrolować poziom cukru we krwi, ciśnienie krwi, a także wspomagają utrzymanie zdrowej wagi ciała.

Zaleca się co naj­mniej 150 min umiarkowanej aktywności aerobowej, takiej jak szybki spacer, jazda na rowerze lub pływanie, każdego tygodnia. Ważne jest, aby pacjenci kon­sultowali plan ćwiczeń z leka­rzem, szczególnie jeśli występują inne powikłania cukrzycowe.

Regularne wizyty u lekarza i monitorowanie stanu zdrowia są niezbędne dla osób z nefropatią cukrzycową. Obejmuje to regularne badania krwi i moczu, aby monitoro­wać funkcję nerek i postęp choroby.

Wczesne wykrycie oraz leczenie mogą spowolnić postęp nefropa­tii cukrzycowej. Choć zmianami w stylu życia nie można całkowicie wykluczyć ryzyka rozwoju nefro­patii, można je znacznie obniżyć. Warto wiedzieć, że na wiele rzeczy mamy wpływ i robić wszystko, by chronić nerki tak, by jak naj­dłużej pracowały sprawnie.