Nasze magazyny
Roślina znana w Polsce również jako kwaśnica pospolita lub kalina włoska już od wieków stosowana jest w medycynie tradycyjnej. Jej surowce wykorzystywano jako środek orzeźwiający i wzmacniający, przeciwszkorbutowy, pobudzający trawienie, zwalczający biegunkę (zwłaszcza przy zakażeniach bakteriami i pierwotniakami), znoszący bolesne skurcze przewodu pokarmowego, przeciwgorączkowy i zmniejszający intensywność krwawień miesiączkowych.
Berberys pospolity - właściwości
Charakterystyczny kwaśny smak owoców berberysu to efekt obecności kwasów organicznych, przede wszystkim jabłkowego (ok. 6% suchej masy), cytrynowego (2-4%) oraz askorbinowego, czyli witaminy C (ok. 1,5%, 80 mg w 100 g surowca)1. Dzięki nim przetwory z tej rośliny są polecane w celu ogólnego wzmocnienia organizmu, przywrócenia jego wewnętrznej równowagi i uzupełnienia niedoborów witaminy C. W medycynie ludowej preparaty berberysowe wykorzystywano w leczeniu chorób przebiegających z objawami gorączki i uczucia ogólnego rozbicia oraz osłabienia. Owoce obfitują również w bioaktywne składniki wspomagające działanie kwasu askorbowego, wśród których wyróżnia się związki polifenolowe (antocyjany i flawonoidy) oraz inne barwniki roślinne, np. beta-karoten (prowitamina A).
Berberys pospolity dobroczynnie wpływa na skórę
W owocach berberysu potwierdzono występowanie licznych garbników, które wykazują zdolność koagulowania białek na powierzchni błon śluzowych, co daje efekt ściągający i przeciwzapalny, wykorzystywany w leczeniu schorzeń dermatologicznych2. Badania kliniczne potwierdzają, że wodny ekstrakt z tego surowca jest skuteczny w terapii trądziku pospolitego u młodzieży w wieku 12-17 lat - już po 4 tygodniach średnia liczba nieosłoniętych, zapalnych i całkowitych zmian chorobowych, jak również ciężkość objawów zmniejszyły się znacząco (o ponad 40%)3. Ponadto zewnętrznie stosuje się okłady z berberysu na owrzodzenia, jątrzące rany, przy łuszczycy, atopowym zapaleniu skóry czy odczynach alergicznych.
Berberys pospolity na cukrzycę
Najważniejszym składnikiem aktywnym tej rośliny wydaje się jednak berberyna - żółty alkaloid, obecny przede wszystkim w liściach. Wykazuje on szerokie spektrum działania. W eksperymencie przeprowadzonym na 116 diabetykach udowodniono, że u pacjentów przyjmujących 1g berberyny dziennie znacząco spadło stężenie glikohemoglobiny A1c (HbA1c), odzwierciedlające średni poziom glukozy we krwi. Jednocześnie odnotowano u nich również obniżenie cholesterolu oraz trójglicerydów, które u cukrzyków są zazwyczaj podwyższone4. Co więcej berberyna może wyrównywać poziom cukru ze skutecznością porównywalną do popularnego leku - metforminy5.
Berberys pospolity obniża ciśnienie i reguluje pracę serca
Stosowane doustnie odwary i napary z berberysu lub wyciągi alkoholowe okazują się również skutecznie obniżać ciśnienie krwi oraz regulować pracę serca. I ponownie za efekt ten odpowiada w dużej mierze berberyna, która pomaga hamować absorpcję cholesterolu, co potwierdza jedna z metaanaliz. Naukowcy odkryli w niej, że żółty alkaloid powoduje znaczny spadek całkowitego cholesterolu, LDL i trójglicerydów oraz podwyższenie „dobrej” frakcji HDL6.
Na protekcyjny wpływ wobec serca wpływają jednak również inne składniki zidentyfikowane w roślinie: berbamina obniża ciśnienie tętnicze, kryptopina wykazuje efekt antyarytmiczny, a liczne polifenole chronią ściany naczyń krwionośnych7.
Berberys pospolity - naturalny antybiotyk
Preparaty berberysu nie tylko skutecznie wzmacniają cały organizm, ale i wspomagają go w walce z chorobotwórczymi patogenami. Badania wykazują, że jego składniki aktywne działają przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczo8. Co więcej berberyna skutecznie leczy osoby zarażone bakterią E. coli i gronkowcem złocistym opornym na metycylinę. Badacze odkryli, że w dawce 64 μg/ml w 90% zahamowała aktywność tego ostatniego9.
Berberys pospolity przy biegunkach
Jednym z tradycyjnych zastosowań berberysu są problemy jelitowe oraz choroby dróg żółciowych i wątroby. Poleca się go również przy nieprawidłowej przemianie materii i osłabionym trawieniu. Naukowcy systematycznie potwierdzają wpływ berberysu na układ pokarmowy. W kilku badaniach wykazali, że pozyskiwana z niego berberyna leczy biegunki wywołane przez różne patogeny (w tym Escherichia coli i Giardia lamblia), hamuje wydalanie elektrolitów i powstawanie enterotoksyn oraz działa rozluźniająco na mięśnie gładkie, zwalniając pasaż jelitowy i zmniejszając liczbę płynnych stolców nawet o 42% (w porównaniu do 20% w grupie placebo)10. Z kolei w innym eksperymencie ekstrakt z korzenia B. vulgaris był skuteczny w leczeniu i zapobieganiu powstawaniu kamieni w przewodzie pokarmowym11.
Berberys - zastosowanie
Konfitura z berberysu
Usuń szypułki, resztki kielicha i nasiona z ok. 2 kg owoców berberysu, a następnie wypłucz surowiec. Zagotuj 2 szklanki wody z 2 kg cukru. Dodaj przebrany berberys, ponownie zagotuj całość, zdejmij z ognia i odstaw do następnego dnia. Po tym czasie odcedź, zagotuj syrop, ponownie dodaj owoce i gotuj na małym ogniu (nie za długo). Gotową konfiturę przełóż do słoiczków, szczelnie zamknij i pasteryzuj przez chwilę w piekarniku.
Odwar z berberysu na przemianę materii
Włóż garść rozdrobnionych owoców do garnuszka, zalej szklanką wrzątku i postaw na gazie, doprowadzając do wrzenia. Gotuj na wolnym ogniu pod przykryciem przez ok. 3 min. Potem wystudź. Tak przygotowany odwar pij 2-3 razy dziennie po 1/4 szklanki, by poprawić przemianę materii oraz pobudzić wydzielanie soków trawiennych.
Herbatka z berberysu
1 łyżkę wysuszonych i rozdrobnionych owoców zalej szklanką wrzącej wody, odstaw na 45 min, przecedź, a na koniec dodaj trochę miodu do smaku. Pij kilka razy dziennie po szklance.
Nalewka z berberysu
Umyj i lekko rozgnieć tyle dojrzałych owoców berberysu, by zajęły ¾ wysokości butelki. Następnie zalej do pełna 30-40% wódką czystą lub karmelową i dodaj cukier (najlepiej trzcinowy) w proporcji 7-10 dag na 1-litrową butelkę. Pozostaw na ok. 1-2 miesiące, a następnie przefiltruj.
Maść z berberysu na problemy dermatologiczne
Wymieszaj 5 ml propolisu, 10 ml nalewki i łyżeczkę zmielonych, suchych pędów lub liściu berberysu. Stopniowo dodawaj ok. 25 g kremu lub lanoliny, łyżkę masła i 10-20 g smalcu - aż do uzyskania jednolitej masy. Gotową maścią smaruj chore miejsca kilka razy dziennie, np. przy łuszczycy, wypryskach i owrzodzeniach.
Berberys - przeciwwskazania
Przeciwwskazania: berberysu nie powinny stosować kobiety w ciąży (berberyna i berbamina mogą powodować nadciśnienie tętnicze, co zaburza rozwój płodu). Roślina może doprowadzić do przejściowych nudności lub biegunek, zwłaszcza u małych dzieci. Nie należy przyjmować przetworów przez długi czas, gdyż berberyna odkłada się w organizmie, szczególnie w trzustce, w sercu i wątrobie. Stosowana w prawidłowych dawkach nie wywołuje jednak szkodliwego działania ubocznego.
Berberys - metryczka:
Występowanie: w stanie dzikim rośnie na żyznych gliniasto-wapiennych glebach o dużym nasłonecznieniu, w lasach i na polnych drogach, jednak częściej można spotkać go w ogrodach i parkach jako roślinę ozdobną.
Surowiec leczniczy: liść (Berberidis folium), owoc (B. fructus), korzeń (B. radix) i kora berberysu (Berberidis cortex). Pora zbioru: liście najczęściej pozyskuje się na przełomie maja i czerwca, a owoce - nim w pełni dojrzeją (październik) lub po pierwszych przymrozkach, kiedy wzrasta w nich zawartość witaminy C (jednak nie później niż w grudniu).
Bibliografia
- Industr Crops Prod 2013; 50: 276-287
- Phytochem 2007;68: 2713-2721
- J Diet Suppl. 2012 Dec;9(4):253-61
- J Clin Endocrinol Metab, 2008; 93:2559–65
- Metabolism, 2008;57: 712–7
- Planta Med. 2013 Apr;79(6):437-46
- Phytother Res 2008; 22: 999-1012; Chem Res Toxicol 2008; 21:1253-1260
- Evid Based Complement AlternatMed, 2012; 2012:591654; J ClinEndocrinol Metab,2008; 93: 2559-65
- N Engl J Med, 2002;346: 393–403;Expert Opin InvestigDrugs. 2005May;14(5):683-5
- J. Infect. Dis. 155,979-84/1987
- Phytother Res. 2010 Aug;24(8):1250-5
