Ból prawie nie do zniesienia, krew w moczu, mdłości. Kamienie nerkowe to istny koszmar. Rozpraw się z nimi ziołami i dietą

Parę dni temu poczułam bardzo silny ból pleców, znacznie silniejszy niż bóle porodowe. Zaczęły mną szarpać torsje, a potem, gdy oddawałam mocz, zorientowałam się, że jest on zabarwiony krwią. Po wykonaniu badania USG u lekarza, powiedział, że mam kamicę nerkową. Przepisał mi leki przeciwbólowe i przeciwskurczowe. Powiedział, że teraz powinnam pić więcej wody i pilnować diety. Zastanawiam się, co to znaczy? Co mam robić?

Redakcja Oczymlekarze.pl 15 grudzień 2023

Artykuł na: 23-28 minut

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Spis treści

Kamica nerkowa - przyczyny, objawy i leczenie

W przebiegu kamicy nierozpuszczalne kryształki lub osady z tendencją do zlepiania się i tworzenia złogów (zwanych kamieniami) gromadzą się w nerce, drogach moczowych lub pęcherzu moczowym. Złogi te najczęściej zbudowane są z krystalicznych minerałów powiązanych białkowym rusztowaniem.

W 70- 80% tworzą je sole wapnia (w których skład wchodzi zazwyczaj szczawian wapnia), w 5-10% kwas moczowy, a w kolejnych 5-10% – fosforany amonowo-magnezowe, choć zdarza się, że powstają również kamienie mieszane. Choroba może rozwinąć się też w innych miejscach, stąd wyróżniamy kamicę nerkową (moczową), żółciową, trzustkową i ślinianek.
Kamica nerkowa należy do najczęstszych dolegliwości układu moczowego, dotykając głównie mężczyzn w wieku 20-40 lat¹.

Można powiedzieć, że kamica nerkowa to choroba Zachodu, ponieważ zdecydowanie częściej stwierdza się ją u mieszkańców bogatych krajów rozwiniętych, co bez wątpienia ma związek z ich sposobem odżywiania. Dużo rzadziej diagnozuje się ją choćby na Grenlandii, gdzie podstawowym składnikiem diety są bogate w kwasy nienasycone omega-3 ryby².

Ponadto badania wskazują, że kamica ma tendencję do nawrotów. Według niektórych obserwacji 25% pacjentów, u których powstał pierwszy złóg, w ciągu najbliższych 10 lat może spodziewać się wytworzenia kolejnego, choć wysoka nawrotowość dotyczy zaledwie co dziesiątej osoby³. Inni badacze wskazują, że – zgodnie z obserwacją pacjentów z epizodem kolki nerkowej – w ciągu 10 lat ponad 50%, a po 20 latach nawet 75% cierpi na nawrót choroby⁴.

Jeśli złogi te mają sprzyjające warunki, do których zaliczyć można zagęszczenie moczu i spowolnienie jego przepływu, ulegają one krystalizacji i nawarstwianiu, przez co rosną ich rozmiary. Powstawaniu złogów sprzyja również niedobór substancji chroniących układ moczowy przed ich wytrącaniem. Należą do nich m.in. białka produkowane przez komórki cewek nerkowych, pirofosforany, cytryniany i kationy magnezu, siarczany chondroityny i heparanu czy kwas hialuronowy⁵.

Dość duża nawrotowość sugeruje również, że powstawaniu złogów muszą sprzyjać predyspozycje wynikające z zaburzeń metabolicznych, trybu życia lub tendencji genetycznych. Jednak kwestia dziedziczności jest najbardziej wątpliwa. Co prawda u części pacjentów obserwuje się dodatni wywiad rodzinny i udało się zlokalizować geny odpowiedzialne za te predyspozycje⁶, ale szacuje się, że genetyczne podłoże kamicy nerkowej jest sporadyczne. Zdecydowanie ważniejsze okazują się czynniki środowiskowe i tryb życia, a przede wszystkim dieta.

Nadmierna masa ciała przyczynia się do nieprawidłowego wydalania z moczem sodu, wapnia i kwasu moczowego.

Ryzyko kamicy u osoby ważącej 100 kg w przypadku mężczyzn jest o 44% większe niż u osoby ważącej mniej niż 68 kg, a wśród kobiet – nawet o 90% wyższe⁷. Ponadto u pacjentów otyłych częściej dochodzi do defektów w produkcji amoniaku, a upośledzenie wydalania kwasów przez nerki sprzyja powstawaniu kamieni wapniowych⁸. Dlatego właśnie odpowiednia dieta prowadząca do utrzymania masy ciała lub redukcji nadmiernych kilogramów stanowi główny element łagodzenia objawów i zapobiegania nawrotom kamicy nerkowej.

Nawodnienie organizmu redukuje częstość nawrotów kamicy nerkowej

Badania wykazują, że zwiększenie ilości wypijanych płynów redukuje częstość nawrotów kamicy nerkowej nawet o 55%⁹. Po 8-letniej obserwacji okazało się, że osoby przyjmujące codziennie 2,7 l płynów wykazywały o 32% niższe ryzyko zachorowania w porównaniu do pacjentów pijących mniej niż 1,4 l płynów na dobę^10. Wydaje się, że odpowiednia podaż płynów oraz idące za nią rozcieńczenie moczu to najskuteczniejsza metoda zapobiegania gromadzeniu się złogów w układzie moczowym. Odpowiednia ilość wody w tkankach pozwala zachować stałe stężenie elektrolitów we krwi, prawidłowe krążenie płynów ustrojowych, transport składników pokarmowych oraz przebieg trawienia i wydalania. Dlatego osoby cierpiące na kamicę nerkową powinny codziennie wypijać nawet 4-5 l płynów, a na pewno nie mniej niż 2 l.

Zalecane zioła w kamicy nerkowej

Skrzyp polny

Spośród ziół stosowanych w chorobach układu moczowego na pierwszy plan wysuwa się skrzyp polny. Obecne w nim flawonoidy i fenolokwasy działają moczopędnie, przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie. Dzięki wzmożonemu wydalaniu moczu z organizmu usuwane są szkodliwe produkty przemiany materii, co zapobiega tworzeniu się złogów. Ponieważ działanie skrzypu polnego nie jest zbyt silne, jego stosowanie nie prowadzi do zaburzenia równowagi elektrolitowej, a jedynie do oczyszczenia i przepłukania dróg moczowych i nerek¹³. W infekcjach dróg moczowych, kamicy nerek i pęcherza moczowego, zmniejszonym wydalaniu moczu oraz usuwaniu złogów z dróg moczowych stosuje się przede wszystkim napar z ziela skrzypu. Osoby cierpiące na niewydolność nerek lub choroby sercowo-naczyniowe przed zastosowaniem ziela skrzypu powinny skonsultować się z lekarzem lub doświadczonym naturopatą.

W przypadku występowania w nerkach i pęcherzu moczowym piasku lub kamieni poleca się gorące półkąpiele ze skrzypu: 100 g ziela należy zalać na noc zimną wodą, a następnego dnia ogrzać do wrzenia i dodać do kąpieli. Powinna ona trwać 20 min, a woda musi sięgać nad nerki. W tym czasie pije się również małymi łykami ciepłą herbatkę ze skrzypu i wstrzymuje mocz, aby później oddać go „pod ciśnieniem”. Po kąpieli nie należy się wycierać, tylko zawinąć w płaszcz kąpielowy i przez godzinę leżeć w łóżku.

Liść brzozy

Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z liści brzozy regulują przemianę materii, działają odtruwająco i zapobiegają kamicy nerkowej. Z kolei świeży sok z liści zebranych wiosną pobudza pracę kłębków nerkowych i zwiększa wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii (w tym jonów sodowych i chlorkowych), poprawiając zdolność filtracyjną nerek, pobudzając wydalanie moczu i zapobiegając tworzeniu się kamieni. Długotrwałe przyjmowanie wyciągów może nawet powodować rozkruszanie złogów moczanowych.

W jednym z badań sprawdzono, czy liście brzozy rzeczywiście skutecznie wzmagają diurezę (proces wydalania moczu). Ponad 1 000 pacjentów podzielono na 4 grupy w zależności od choroby układu moczowego, na którą cierpieli. Okazało się, że przyjmowanie suchego wyciągu z liści brzozy w grupie pacjentów ze stanem zapalnym i infekcją dróg moczowych zmniejszało ich dolegliwości o 78%, a w pozostałych grupach o 65%¹⁵. Również napary i odwary z liści brzozy wzmacniają diurezę.

Co jeść przy kamicy?

Prawidłowa dieta w kamicy nerkowej to nie tylko odpowiedni dobór ilości i jakości spożywanych płynów. Do istotnych modyfikacji należy również ograniczenie w diecie mięsa, cukrów prostych¹⁶ i jonów sodu.

Zarówno obniżenie dziennego spożycia białka do ok. 0,8-1 g/kg masy ciała, jak i ograniczenie przyjmowanego jodu do 1000 mmol (co odpowiada ok. 6 g soli kuchennej) pozwala ograniczyć zwiększone wydalanie wapnia wraz z moczem i jednocześnie zwiększyć wydalanie cytrynianów¹⁷. Dodatkowo redukcja porcji mięsa ogranicza zakwaszenie moczu.

Aby zachować dopuszczalne dawki białka i soli, należy ograniczyć nie tylko mięso, ale także sery (żółte, dojrzewające), tłuste ryby (zwłaszcza wędzone), kiszone ogórki czy konserwy. Podstawą diety powinny być warzywa i owoce o właściwościach alkalizujących. Jednak nie wszystkie spośród nich są wskazane – należy unikać tych, które zawierają dużą ilość szczawianów, czyli np. szpinaku, szczawiu, rabarbaru czy nasion roślin strączkowych.

Które napoje pomagają, a które szkodzą?

Zielona herbata Jeżeli masz kamienie szczawianowo-wapniowe, nie pij naparu z liści tej rośliny, gdyż jest ona bogata w szczawiany. Jednak przy pozostałych złogach delektuj się nią, bowiem japońscy uczeni wykazali jej antylitogenne, przeciwmiażdżycowe i przeciwutleniające działanie¹⁸. Jak przypuszczają akademicy, ochronne działanie zielonej herbaty jest najprawdopodobniej spowodowane obecnością polifenoli i katechin (EGCG i GGC)¹⁹.
Soki W licznych badaniach sprawdzano, czy soki, które zawierają przecież znaczne ilości witamin, potasu i magnezu, zapobiegają krystalizacji złogów w układzie moczowym. Okazuje się, że w większości nie wykazują takich właściwości. Soki pomidorowy, jabłkowy, śliwkowy i z czarnej porzeczki nie zmniejszają w istotny sposób ryzyka kamicy nerkowej²⁰. Co więcej, wypijanie przez mężczyzn powyżej 40. r.ż. szklanki soku jabłkowego dziennie zwiększa ryzyko kamicy o 35%, a w przypadku soku grejpfrutowego – o 37%²¹.
Niektóre badania wykazały, że korzystny wpływ może mieć picie soku pomarańczowego22, ale wyniki poszczególnych analiz nie są w tej kwestii jednoznaczne.

Z kolei sok z żurawiny – skuteczny w zwalczaniu niektórych chorób układu moczowego, np. zapalenia pęcherza moczowego – nie jest wskazany u wszystkich pacjentów z kamicą nerkową. Zawiera on znaczne ilości szczawianów oraz zakwasza mocz (obniża poziom jego pH), przez co rośnie ryzyko krystalizacji kamieni zbudowanych ze szczawianów wapnia lub z kwasu moczowego. Jednak z drugiej strony sok żurawinowy może hamować powstawanie kamieni zbudowanych z fosforanu magnezowo-amonowego, dlatego włączenie go do diety powinno być uzależnione od rodzaju zdiagnozowanych kamieni i konsultacji z lekarzem.

Piwo Korzystny wpływ piwa na pracę nerek i układu moczowego wynika najprawdopodobniej z faktu, że ten napój alkoholowy ułatwia filtrowanie moczu. W jednym z badań wykazano, że wypijanie go w ilości 240 mln dziennie zmniejsza ryzyko kamicy u kobiet o 12%, a u mężczyzn o 21%²⁴. Inna 5-letnia analiza, w której badano zależność między jadłospisem a prawdopodobieństwem wystąpienia kamieni nerkowych u ponad 27 tys. fińskich, palących tytoń mężczyzn w wieku 50- 69 lat, wskazała natomiast, że 500 ml piwa dziennie redukowało to ryzyko o 40%²⁵.

Oczywiście podstawowym rodzajem płynów powinna być niskomineralizowana niegazowana woda. Warto jednak urozmaicić podaż płynów np. ziołowymi naparami, które nie tylko gaszą pragnienie, ale przy okazji dostarczają cennych substancji odżywczych. W przypadku kamicy nerkowej szczególnie polecane są napary moczopędne, relaksujące, przeciwbólowe i przeciwskurczowe, np. z ziela owsa, melisy, pokrzywy, mięty czy rumianku, gdyż – jak wykazano – picie herbat owocowych i ziołowych istotnie zmniejsza ryzyko choroby

Jakie zioła są pomocne przy leczeniu kamicy nerkowej?

Bazylia (Ocimum basilicum ) Hinduscy uczeni zauważyli, że w wielu starożytnych systemach to aromatyczne zioło stosuje się jako środek leczniczy w kamicy nerkowej. Dzieje się tak, bo zawiera ono kwas octowy, który pomaga rozbijać kamienie nerkowe i zmniejszać ból. Jak dowodzą badacze, sok z bazylii zawiera przeciwutleniacze i środki przeciwzapalne, które mogą pomóc w utrzymaniu zdrowia nerek. Możesz wycisnąć sok ze świeżej bazylii lub dodać jej listki do smoothie. Pij takie napoje nie dłużej niż 6 tygodni na raz. Warto przy tym wspomnieć, że ekstrakt wodnoalkoholowy z całej rośliny w dawkach 100, 300 i 500 mg/kg wykazały zależne od dawki obniżenie podwyższonego poziomu mocznika we krwi i kreatyniny w surowicy. Odkrycia te sugerują, że ekstrakt etanolowy z Ocimum basilicum ma wyraźne działanie nefroprotekcyjne¹⁶.
Cytryna zwyczajna (Citrusli mon) Możesz dodawać do wody świeżo wyciśnięty sok z tego cytrusa, tak często, jak chcesz. Zawiera on cytrynian, który zapobiega tworzeniu się kamieni wapniowych. Cytrynian może również rozbijać małe kamienie, ułatwiając ich wypłukanie z dróg moczowych. Niestety, na razie potwierdzają to jedynie prowadzone w Maroku badania na szczurach²⁶.

Stwierdzono, że owoce maliny zdolne do usuwania kamieni z dróg moczowych. W literaturze medycznej opisano, jak przeciwdziała tworzeniu się kamieni nerkowych ze szczawianu wapnia. Dowiedziono też, że metanolowy ekstrakt z rośliny ma silne działanie moczopędne poprzez hamowanie aktywności aldosteronu lub nabłonkowych kanałów sodowych.

Mazur indyjski (Rubiacordifolia ) Badania fitochemiczne wykazały, że marzanka (bo tak też bywa nazywana) jest skuteczna w leczeniu różnych chorób nerek i zapobiega powstawaniu kamieni nerkowych. Wodnoalkoholowy ekstrakt z korzeni mazura indyjskiego skutecznie zapobiegał hiperoksalurii i hipocytraturii, blokując odkładanie się kryształów szczawianu wapnia poprzez przywracanie poziomu magnezu, który przy okazji przeciwdziała wystąpieniu białkomoczu²⁷.
Fasola indyjska (Dolichos biflorus ) Jej nasiona są uznawane w ajurwedzie za wymiatające wolne rodniki i nefroprotekcyjne. Zawdzięczają to obecności w nasionach kwercetyny, alkaloidów, fitosteroli (takich jak β-sitosterol), saponin oraz glukozydów. Różne ekstrakty z nasion, w tym wodne, chloroformowe i benzenowe, rozpuściły kamienie szczawianu wapnia w eksperymentalnych modelach kamieni nerkowych. Ekstrakt wodny wykazywał największą skuteczność²⁸. Natomiast podawanie pacjentom z kamieniami szczawianowo-wapniowymi zmniejszyło nawroty choroby i dało lepszy wynik niż standardowo zalecany cytrynian potasu²⁹.

Jak może pomóc pietruszka? Zarówno medycynie tradycyjnej, jak i naukowcom dobrze znane są moczopędne, nefroochronne, enzymatyczne i przeciwnadciśnieniowe właściwości tego popularnego u nas warzywa. Pietruszka i jej ekstrakty była używana jako obiecujący lek przeciw kamicy moczowej. Jej etanolowy ekstrakt zapobiegał wytrącaniu się szczawianu wapnia, przesyceniu moczu i wydalaniu białka z moczem w szczurzym modelu powstawania kamieni wapniowych. Stwierdzono, że pietruszka skutecznie reguluje pH moczu do wartości, przy której kryształy szczawianu wapnia mogą być utrzymywane w postaci rozproszonych cząstek, dzięki czemu ich eliminacja jest ułatwiona.

Ważne suplementy na kamicę nerkową

Magnez Dieta bogata w magnez redukuje ryzyko kamicy nerkowej o 29-48%, a zawierająca znaczne ilości potasu – o ok. 46%. Choć mechanizm, dzięki któremu magnez pomaga zapobiegać chorobie, nie jest do końca znany, badania sugerują, że suplementacja tym pierwiastkiem może powodować jednocześnie zmniejszenie wchłaniania szczawianów i zwiększenie ich wydalania³¹. Magnez znajdziemy przede wszystkim w gorzkiej czekoladzie i kakao, awokado, pestkach dyni, nasionach słonecznika i bananach. Zalecana dzienna dawka magnezu wynosi u kobiet 265 mg, a u mężczyzn 350 mg.
Potas Z kolei zmniejszenie podaży potasu w diecie przyczynia się do nadmiernego wydalania wapnia, czyli wzrostu ryzyka kamicy³². Zalecana dzienna dawka potasu to 2-3 g. Najbogatszymi źródłami tego pierwiastka są suszone morele i figi, słodkie ziemniaki (bataty), banany, awokado czy kasza gryczana.

Warto również pamiętać, że działanie tych pierwiastków jest od siebie zależne: zbyt małe stężenie potasu w surowicy powoduje upośledzenie wchłaniania magnezu w organizmie. Z kolei nadmierne spożywanie magnezu może nasilać wydalanie wapnia z organizmu

Wapń Powszechnym zaleceniem lekarzy dla pacjentów z kamicą nerkową jest ograniczanie w diecie wapnia, którego nadmiar ma sprzyjać nawrotom choroby. Jednak już 20 lat temu wyniki badań prospektywnych nad wpływem wapnia pokarmowego na tworzenie się kamieni w układzie moczowym mężczyzn niespodziewanie pokazały, że ryzyko powstania kamicy nerkowej jest mniejsze u osób stosujących dietę bogatą w ten pierwiastek³³. Również w przypadku kobiet stwierdzono, że duże spożycie wapnia w diecie zmniejsza ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej, ale już przyjmowanie doustnych preparatów wapnia w ilości do 100 mg na dzień sprzyja rozwojowi tej choroby, zwiększając jej ryzyko o 20%³⁴.

Analizując te wyniki, eksperci wyjaśniali, że szczawiany wiążą się z naturalnie dostarczanym wapniem, co zmniejsza ich wchłanianie z przewodu pokarmowego. Natomiast związki wapnia podawane jako suplementy między posiłkami nie oddziałują na wchłanianie kwasu szczawiowego z przewodu pokarmowego. Na podstawie kolejnych badań epidemiologicznych stwierdzono, że stosunkowo najmniejsze ryzyko gromadzenia się w drogach moczowych złogów dotyczy osób przyjmujących codziennie ok. 1-1,3 g wapnia (czyli zgodnie ze standardowymi zaleceniami), a ograniczenie tej ilości o więcej niż połowę (do 400-500 mg) powoduje wzrost ryzyka kamicy o 34-49%³⁵.

Terapia św. Hildegardy łagodząca kamicę

Przeorysza z Bingen w przypadku kamieni moczanowych i cystynowych zaleca przede wszystkim zasadową dietę wegetariańską, opartą na produktach orkiszowych (z dużą ilością zup z grysikiem orkiszowym), cieciorce, fasoli, sałatach, warzywach, świeżych ziołach oraz dużej porcji płynów³⁶. Z kolei unikać należy m.in. soli, białka, tłustych i wędzonych mięs, ryb, miodu i cukru, rafinowanych tłuszczów, produktów z mąki, słodzonych napojów, ostrych przypraw i surowych potraw. Zdaniem Hildegardy post pobudzi nerki do usuwania produktów metabolizmu, a ograniczenie białka i soli kuchennej na rzecz orkiszu i warzyw pozwoli na ich odbudowę.

Do użytku zewnętrznie warto wypróbować domową maść z piołunem i rutą zwyczajną. Do jej przygotowania potrzebne są: 20 g liści ruty zwyczajnej, 20 g ziela piołunu, 5 kropel olejku różanego i 50 g tłuszczu niedźwiedziego. Gotową maścią należy smarować okolice nerek, jednocześnie wykonując masaż. Pomoże to złagodzić ból i zregenerować tkankę zniszczoną przez tworzenie się kamieni.

Jednym ze ziołowych środków leczniczych stosowanych w tej kuracji jest napój z piołunu, który poprawia ukrwienie nerek i drenuje je. Aby go przygotować, należy zagotować litr wina ze 150 g miodu, a następnie dodać 40 ml soku z piołunu, natychmiast zdjąć z ognia i przefiltrować. Niewielką porcję (kieliszek likierowy, ok. 20 ml) pije się na czczo co drugi dzień od maja do października lub przez cały rok, jeśli objawy są ostrzejsze.

W przypadku towarzyszących kamicy dolegliwości bólowych w okolicy lędźwiowej skuteczne mogą być również poduszki z gorczycą białą³⁷. Można przygotować je samodzielnie, bawełnianą poszewkę wypełniając nasionami. Taki woreczek należy później przykładać na ciało w dokuczliwym miejscu. Nasiona promieniują, rozluźniając, rozgrzewając i łagodząc bóle nawet przez 4 lata!

Bibliografia

Urol Int 2007; 79 (suppl 1): 37-46
Urology 1997; 50: 504-7
J Urol 1999;162 (3 Pt 1): 688-90
Lancet 2006; 367: 333-44
Adv Nephrol Necker Hosp 1995; 24: 167-216
Nephrol Dial Transplant 2005; 20: 909-14
JAMA 2005; 293: 455-62
N Engl J Med 1992; 327: 1141-52
L Urol 1996; 155: 839-43
Arch Int Med 2004; 164: 885-91
J Urol 2005; 173: 271-5
Southeast Asian J Trop. Med. Public Health 2001; 32: 654-60
Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J., Fitoterapia i leki roślinne, PZWL, Warszawa 2007
Treben M., Apteka Pana Boga. Porady i praktyka stosowania ziół leczniczych, Ex Libris 2015
Panacea 2011; 4 (37): 5-7
I Am Soc Nephrol 2004; 15: 3225- 32
23. Kidney stones medical and surgical management. Philadelphia: Lippincott- Raven 1996; 259-88
J. Endourol. 2006;20:356-361; Urolithiasis. 2016;44:299-310
Int. Braz. J. Urol. 2011;37: 259-67
Ann Intern Med 1998; 128: 534-40
Am J Epidemid 1996; 143: 240-7
Scan Microsc 1993; 7: 1119-28
J Urol 2005; 174: 590-4
ARPB, 2011; Vol 1(2)
BMC Urology volume 7, Article number: 18 (2007)
Trop. J. Pharm. Res. 2011;10
Food Chem. Toxicol. 2010;48:1013- 8
J. Pharmacogn. Phytochem. 2013;2:45051
JAPI. 2010;58:286-89
Am. J. Clin. Exp. Urol. 2017;5:55
J Urol 1990; 143: 248-51
Kidney Int 1991; 39: 973-83
N. Engl. J. Med. 1993; 325: 833
Ann Intern Med 1997; 126: 497-04
N Engl J Med 2002; 346: 77-84
Strehlow W., Żywność, która leczy. Terapia żywieniowa św. Hildegardy z Bingen, Espirit, Kraków 2011
Górnicka J., Apteka natury. Poradnik zdrowia, Agencja Wydawnicza Jerzy Mostowski 2011