Jak wyleczyć kamicę nerkową? Historia Pani Joanny

Gdy u Joanny zdiagnozowano lewostronną kamicę nerkową, nic nie zapowiadało długiego i uciążliwego leczenia. Kobieta została objęta opieką lekarską w rejonowej poradni urologicznej, a następnie zakwalifikowano ją do leczenia mało inwazyjną metodą ESWL (litotrypsja falą uderzeniową generowaną pozaustrojowo), polegającą na rozbijaniu złogów za pomocą fal akustycznych. To była dobra wiadomość. Nowoczesne sposoby leczenia kamicy nerkowej są bowiem skuteczne, często ratują pacjentów przed koniecznością usunięcia nerki, choć czasem – jak w tym przypadku – wymagają hospitalizacji. Tak zaczął się w życiu Joanny rok, który na długo zapamięta². Na szczęście mimo wielu komplikacji zakończył się on pomyślnie.

Kamica nerkowa - objawy i przyczny

Kamica nerkowa to schorzenie układu moczowego. Mogą za nią odpowiadać aż cztery czynniki, które powodują podobne objawy. Jednym z możliwych podłoży zachorowania jest wada wrodzona, która staje się początkiem tzw. kamicy cystynowej. Rozwija się ona wskutek upośledzenia wchłaniania cystyny w organizmie, na co wskazuje występowanie tego aminokwasu w pobranych z moczowodu kamieniach – zbyt wysokie stężenie cystyny w moczu prowadzi do powstawania złogów.

Trzy pozostałe rodzaje kamicy, czyli fosforanowa, szczawianowa i moczanowa, bywają bezpośrednią odpowiedzią organizmu na powtarzane latami błędy żywieniowe. Kamica jest bowiem wynikiem odkładnia się w drogach moczowych związków chemicznych, tworzących złogi potocznie nazywane kamieniami. Najczęściej jej pierwszym objawem jest atak kolki nerkowej.

Jak powstaje kamień w nerce?

Nerki podczas procesu filtracji krwi oddzielają substancje szkodliwe lub trujące, które następnie są usuwane z organizmu wraz z moczem. Bywa jednak, że część osadów pozostaje na dnie kielicha nerkowego, tworząc tzw. płytkę osadową. To właśnie ona, jeśli osady nie zostaną wydalone z organizmu w naturalny sposób, stopniowo obrasta następnymi warstwami, co prowadzi do powstania złogów. Dochodzi do tego po przekroczenia tzw. progu rozpuszczalności związków tworzących kamienie nerkowe.

Do czynników wpływających na powstawanie złogów, oprócz skłonności dziedzicznych, należą wady budowy układu moczowego, często nawracające zakażenia dróg moczowych i przyjmowanie określonych leków, na przykład glikokortykosteroidów, nazywanych potocznie sterydami.

Szczególnie zagrożone kamicą nerkową są osoby między 30. a 50. rokiem życia. Mężczyźni zapadają na tę chorobę cztery razy częściej niż kobiety

Do zwiększenia prawdopodobieństwa zachorowania na kamicę nerkową przyczyniają się również:

• nadczynność przytarczyc,
• schorzenia przewodu pokarmowego, w tym choroby zapalne jelit,
• długotrwałe przyjmowanie leków zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

Za tworzenie się kamieni odpowiada również stosowanie nieprawidłowej diety, dostarczającej do organizmu za dużo wapnia i witaminy D3 oraz C, a także przyjmowanie niewystarczającej ilości płynów, co skutkuje odwodnieniem i nadmiernym zagęszczeniem moczu.

Czym różni się kamica moczowa od moczowodowej?

W kamicy moczowej dochodzi do odkładania się w obrębie układów kielichowo-miedniczkowych nerek tworów podobnych do kamieni, nazywanych złogami. Powstają one wskutek wytrącania się poszczególnych substancji zawartych w moczu, do których zaliczają się fosforany i szczawiany. Następuje to zwykle wtedy, gdy poziom ich stężenia zaczyna przekraczać bezpieczny próg rozpuszczalności.

Kamica moczowodowa to wynik przesunięcia się kamienia z nerki do moczowodu. Zostaje wówczas zablokowany przepływ moczu, a w efekcie pojawia się kolka nerkowa, odczuwana jako silny ból w dole pleców. Często jest on mylony z bólem spowodowanym chorobami kręgosłupa. Do głównych czynników wpływających na proces powstawania kamieni w nerce, moczowodzie lub pęcherzu należą zaburzenia pracy nerek i nawracające zakażenia układu moczowego, a także schorzenia metaboliczne, takie jak dna moczanowa, osteoporoza czy nadczynność przytarczyc, i nowotwory. Ryzyko zachorowania zwiększa ponadto dieta bogate w wapń, puryny, szczawiany, białko i sód, czyli o dużej zawartości mięsa i przetworzonej żywności, oraz przyjmowanie zbyt małych ilości płynów.

Kamica nerkowa - diagnostyka

Aby ustalić, czy w układzie moczowym powstają złogi, wykonuje się określone badania. Podstawowe znaczenie ma badanie ogólne moczu, które umożliwia wykrycie w urynie składników mogących się do tego przyczyniać. Kolejne ważne badanie to analiza krwi, określająca poziom leukocytów, wskaźnik OB, poziom białka C-reaktywnego (CRP), stężenie kreatyniny, sodu, potasu, wapnia, fosforu i kwasu moczowego.

W ustaleniu, czy w nerkach powstały złogi, pomocne jest badanie ultrasonograficzne tego narządu, a w celu wykrycia ewentualnych chorób układu moczowego, w tym nerek, wykonuje się USG jamy brzusznej, które pozwala równocześnie – co ważne – ocenić stan dróg żółciowych. Chodzi o to, że w diagnostyce kamicy moczowodowej szczególne znaczenie ma odróżnienie tego schorzenia od innych chorób powodujących podobne dolegliwości. Należy więc wykluczyć ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek (będące najczęściej wynikiem nieleczonego lub źle leczonego zapalenia pęcherza moczowego lub cewki moczowej), a także kamicę żółciową czy ostre zapalene wyrostka robaczkowego.

Kamień w moczowodzie - co robić?

Kamica nerkowa często przez wiele lat przebiega bezobjawowo. Czasami bywa wykrywana przypadkowo, na przykład w trakcie badania USG jamy brzusznej. Jednak najczęściej chory dowiaduje się, że na nią cierpi, gdy dochodzi do ataku kolki nerkowej. Objawia się on silnym bólem, któremu mogą towarzyszyć nudności, wymioty i krwiomocz, wskazujący na ostrą kamicę nerkową.

Atak zazwyczaj występuje po dużym wysiłku fizycznym, długiej podróży samochodem, która wymusza siedzącą pozycję ciała, czy po nadużyciu alkoholu. Ból pojawia się w okolicy lędźwiowej, promieniuje wzdłuż moczowodu do podbrzusza i zewnętrznych narządów płciowych. Towarzyszy mu wzdęcie brzucha i bolesne parcie na pęcherz. Zazwyczaj występuje też podwyższona temperatura, bladość skóry, uczucie niepokoju i rozbicia. Atak jest wywoływany przez kamień, który po utknięciu w przewodzie moczowym nie przesuwa się do pęcherza. Rozwija się wtedy zakażenie, a w konsekwencji dochodzi do ostrej niewydolności nerek. Do bolącego miejsca warto przyłożyć ciepły termofor, który zmniejszy odczuwanie bólu.

Aby przyspieszyć przemieszczenie się kamienia do pęcherza, trzeba dużo chodzić. Bywa jednak, że ból związany z atakiem kolki nerkowej jest tak silny, iż chorzy tracą przytomność. Trzeba więc przede wszystkim zapanować nad bólem. Pomagają w tym niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki opioidowe i rozkurczające mięśnie gładkie. Następnym krokiem jest dobranie odpowiedniej dla danej osoby metody leczenia, na przykład litotrypsji pozaustrojowej, w trakcie której kruszy się kamienie falami uderzeniowymi emitowanymi przez specjalne urządzenia, czy litotrypsji przeprowadzanej ureterorenoskopem, polegającej na usunięciu kamienia przy użyciu endoskopu. W szczególnych przypadkach przeprowadza się klasyczną operację.

Nieinwazyjne leczenie kamicy nerkowej

W kamicy moczowej najczęściej stosuje się farmakoterapię. Aż 70% chorych bardzo dobrze na nią reaguje, co w praktyce oznacza polepszenie się stanu zdrowia. Operacje wykonuje się tylko wtedy, gdy kamienie są duże i nie udaje się ich rozkruszyć. Lekarze coraz częściej wybierają techniki nieinwazyjne, takie jak litotrypsja przezustrojowa, nefrolitotrypsja czy ureterorenoskopia, które ocenia się jako bardzo skuteczne¹¹.

Refleksologia polega na uciskaniu określonych punktów ciała, tzw. refleksów, co w konsekwencji powoduje lepsze ukrwienie określonych narządów wewnętrznych, a tym samym poprawia ich funkcjonowanie. Refleksy nerek znajdują się na środku stopy

Litotrypsja ESWL (ang. extracorporeal shock wave lithotripsy – kruszenie kamieni falą uderzeniową generowaną zewnątrzustrojowo) to zabieg polegający na defragmentacji złogów w nerce, moczowodzie lub pęcherzu moczowym, co ułatwia ich wydalenie wraz z moczem. Jest on wykonywany za pomocą urządzenia emitującego tzw. falę wstrząsową (falę akustyczną o wysokiej energii i małym ognisku), w warunkach ambulatoryjnych, i nie wymaga stosowania znieczulenia. Rozdrobniony w ten sposób kamień jest następnie naturalnie wydalany z organizmu.

Nefrolitotrypsja przezskórna (PNL – percutaneus nephrolithotripsy) to zabieg wymagający znieczulenia. Pierwszym etapem jest nakłucie układu kielichowo-miedniczkowego nerki, następnie za pomocą odpowiednich technik i narzędzi rozszerza się kanał roboczy i usuwa złogi. Ureterorenoskopia, w skrócie URS, wykonywana jest również w znieczuleniu. Zabieg polega na wprowadzeniu wziernika przez cewkę moczową do pęcherza i moczowodu, co umożliwia dokładne obejrzenie kamienia i usunięcie go w całości lub – po wcześniejszym rozdrobnieniu – w bardzo małych kawałkach.

Jakie mogą być powikłania po zabiegu rozbijania kamieni za pomocą fal dźwiękowych?

Niestety po zabiegu rozbijania kamieni za pomocą fal dźwiękowych Joanna nadal nie wydalała złogów. W dodatku rozwinęła się u niej infekcja dróg moczowych i niezbędne stało się wdrożenie leczenia farmakologicznego. Nie przyniosło ono spodziewanych rezultatów i po trzech miesiącach od zabiegu Joanna powróciła do szpitala. Na domiar złego wystąpiły u niej objawy urosepsy, czyli ogólnoustrojowego zakażenia bakteryjnego. Zmniejszyła się też wydolności nerek, na co wskazywały wyniki przeprowadzonych badań.

Wobec pogarszającego się stanu zdrowia Joanny, lekarze zadecydowali o konieczności wytworzenia podskórnej przetoki nerkowej³, czyli łącznika pomiędzy drogami moczowymi a skórą, by umożliwić odpływ moczu na zewnątrz organizmu (w tym celu po nakłuciu przezskórnym poszerzonej miedniczki nerkowej lub pęcherza moczowego wprowadza się przez powłoki skórne cewnik). Po zrobieniu przetoki nerkowej ogólny stan Joanny zaczął się poprawiać, na co wskazywały parametry oceniające funkcjonowanie nerek. Kobieta musiała jednak z powodu utrzymującego się stanu zapalnego dróg moczowych przejść terapię antybiotykową. Dopiero po niej została zakwalifikowana do bezinwazyjnego leczenia endoskopowego. W trakcie zabiegu udało się usunąć dwa złogi (jeden o średnicy 5 mm, drugi – 1 cm), ale trzeba było szybko go zakończyć, bo doszło do obrzęku śluzówki moczowodu. Dalsze działania mogły doprowadzić do uszkodzenia ścian moczowodu. Wobec takiego zagrożenia Joanna została zakwalifikowana do klasycznej operacji otwartej, którą wkrótce wykonano.

Joanna trafiła na oddział urologii, gdzie przeprowadzono operację otwartą, ale w jej trakcie usunięto nie tylko kolejne złogi. Okazało się, że z powodu stanu zapalnego i zmian martwiczych konieczne jest również usunięcie fragmentu górnego odcinka ściany lewego moczowodu. Po operacji wykonano kontrolnie badanie RTG, które wykazało, że nie wszystkie złogi udało się usunąć. Po miesiącu przeprowadzono więc ureterorenoskopię. Został również skontrolowany moczowód, aby można było wykluczyć rozwój stanu zapalnego. Na szczęście go nie stwierdzono. Po zabiegu założono Joannie cewnik i zakwalifikowano ją do leczenia polegającego na rozbiciu kamieni za pomocą zewnętrznej fali uderzeniowej. W ciągu trzech następnych miesięcy wykonano 4 zabiegi tego typu. Po zakończeniu leczenia wykonano kontrolnie urografię, która potwierdziła, że stan zdrowia Joanny polepsza się. Badanie wykazało prawidłowy obraz dróg moczowych. Od normy nie odbiegał też wynik laboratoryjnego badania moczu. Joanna musiała jednak pozostać pod kontrolą poradni urologicznej, co miało zapobiec ewentualnemu nawrotowi kamicy moczowej.

Naturalne sposoby leczenia kamicy nerkowej

Joanna dowiedziała się od znajomego naturopaty, że w leczeniu i zapobieganiu kamicy pomocne są również zioła. Uprzedził ją jednak, że nie mają one cudownych właściwości likwidujących kamienie nerkowe. Część z nich działa moczopędnie, co ułatwia udrożnienie dróg moczowych i wspomaga usunięcie toksyn z organizmu. Warto jednak przed zastosowaniem naturalnych sposobów leczenia skonsultować się z lekarzem. Ważne jest bowiem to, aby ich działanie nie wchodziło w niepożądane reakcje z zażywanymi lekami⁴.

Do ziół o działaniu moczopędnym zalicza się pokrzywę, skrzyp polny (zarówno w postaci wyciągów, jak i herbaty), liście brzozy, znamiona kukurydzy (nazywane wąsami) i owoce jałowca.

W kamicy moczanowej ulgę przynosi picie naparu z liści borówki brusznicy, czarnej porzeczki, brzozy i perzu

Zioła przydatne w leczeniu kamicy nerkowej

• Pokrzywa działa moczopędnie, wspomaga proces przemiany materii i pobudza krążenie krwi. Ponadto poprawia przyswajanie pokarmu, a także – co jest szczególnie ważne w chorobach nerek – przyspiesza wydalanie z moczem szkodliwych produktów przemiany materii. Uniemożliwia w ten sposób osadzanie się ich w układzie moczowym. Zwalcza ponadto stany zapalne i hamuje małe krwawienia, jakie mogą powstać wskutek przemieszczania się kamieni nerkowych.
• Skrzyp polny wzmacnia błony śluzowe układu moczowego i poprawia przemianę materii. Ma również właściwości ściągające i regenerujące oraz reguluje zaburzoną pracę nerek.
• Mniszek pospolity ułatwia wydalanie z organizmu szkodliwych substancji przemiany materii, w tym złogów szczawianowych i fosforanowych z dróg moczowych. Wspiera również procesy zapobiegające ich powstawaniu. Warto sięgać po mniszek pospolity zarówno profilaktycznie, jak i w przypadku występowania obrzęków wskazujących na problemy z nerkami. Ułatwia on również trawienie pokarmu.

Silne działanie przeciwbólowe oraz przeciwzapalne wykazują takie zioła jak wierzba biała czy mięta pieprzowa. Dzięki właściwościom rozkurczowym ułatwiają one wydalanie kamieni nerkowych. Warto również sięgać po babkę lancetowatą, nawłoć, podbiał pospolity i rozmaryn lekarski, ponieważ zioła te są pomocne w usuwaniu kwasu moczowego, a także działają rozkurczowo, zmniejszając dolegliwości bólowe związane z wydalaniem kamieni.

W medycynie tradycyjnej od lat wykorzystywana jest mącznica lekarska⁵. Wspomaga ona proces zwalczania infekcji rozwijających się w drogach moczowych i przyczynia się do zmniejszenia dolegliwości bólowych. Wykazuje również intensywne działanie oczyszczające, a tym samym udrażniające przewody moczowe. Dzienna dawka mącznicy nie powinna przekroczyć 500 mg, podzielonych na trzy porcje.

W leczeniu kamicy nerkowej może pomóc również napar przygotowany ze skrzypu polnego (należy pić 3–4 szklanki dziennie). Dostępne są również zawierające tę roślinę suplementy diety (graniczna dawka wynosi 2 g skrzypu dziennie). Powstawaniu kamieni nerkowych przeciwdziała seler naciowy. Jest on skutecznym środkiem moczopędnym, który pomaga wypłukać toksyny i złogi z dróg moczowych.

Liście awokado są bezcennym źródłem przeciwutleniaczy i substancji o działaniu przeciwzapalnym. Przygotowany z nich wywar wspomaga usuwanie z organizmu toksyn.

Środkiem uśmierzającym ból towarzyszący przemieszczaniu się kamieni jest zaś sok z cytryny zmieszany z octem jabłkowym. Napój odznacza się silnymi właściwościami przeciwutleniającymi, poprawiającymi pracę nerek wskutek pobudzenia wytwarzania moczu – zwiększenie jego wydalania sprzyja oczyszczaniu dróg moczowych. Sok z ogórka i jabłka poprawia trawienie, ale jest również pomocny w przypadku dolegliwości związanych z kamieniami nerkowymi, ponieważ działa moczopędnie. Podobne działanie wykazują znamiona kukurydzy (tzw. wąsy) przyjmowane w postaci naparu, które ponadto mają właściwości przeciwzapalne.

Z kolei bazylia wspomaga wydalanie kamieni z nerek, dlatego warto, jeśli cierpimy na to schorzenie, przyjmować codziennie po jednej łyżeczce zioła zmieszanego z miodem. Terapię stosuje się przez pół roku⁶. W zwalczeniu kamicy moczanowej szczególnie pomocne są liście borówki brusznicy, czarnej porzeczki, brzozy i perzu. Zaleca się picie szklanki przygotowanego z nich naparu trzy razy dziennie, między posiłkami⁷.

Odpowiednie nawodnienie jest ważne w przypadku kamicy nerkowej

W przypadku kamicy nerkowej należy pić minimum 8 szklanek wody dziennie, ponieważ ma ona zbawienny wpływ na pracę nerek. Pomocny jest również sok z żurawiny. Trzeba zaś zrezygnować z napojów gazowanych i słodzonych, zawierających zwykle fosforany, które również odpowiadają za tworzenie się kamieni nerkowych.

Rozwój kamicy cystynowej nie ma związku z dietą, jest on spowodowany bardzo rzadką i uwarunkowaną genetycznie chorobą metaboliczną

Mitem jest to, że osoby cierpiące na kamicę nerkową powinny pić piwo, bo rzekomo ma ono właściwości lecznicze. Otóż piwo nie działa jak lek, nie przyczynia się do rozpuszczania złogów, a jedynie wpływa na zwiększenie ilości wydalanego moczu, co oczywiście sprzyja usuwaniu z dróg moczowych niewielkich kamieni i zmniejsza ryzyko ich powstania. Ale w tej roli doskonale sprawdza się również zwykła woda.

Kamica nerkowa - leczenie dietą

W zależności od rodzaju kamicy nerkowej stosuje się różne sposoby postępowania dietetycznego⁸.

W leczeniu kamicy fosforanowej znaczenie ma dieta bogata w produkty o właściwościach zakwaszających

Dieta w przypadku kamicy cystynowej

W przypadku kamicy cystynowej, która dotyka 1% chorych i jest wadą wrodzoną, zaleca się w ramach leczenia dietę ograniczającą spożywanie cystyny (czyli wykluczającą takie produkty, jak soja, zarodki i otręby pszenne, płatki owsiane, mąka pszenna, kasza gryczana, nasiona lnu i słonecznika, pistacje, orzechy włoskie i arachidowe, migdały, sezam, kakao, mak, wędliny) oraz metioniny, której bogatym źródłem jest mięso i jego przetwory, ryby, jajka, produkty zbożowe, orzechy brazylijskie i sezam, brukselka, szpinak, brokuły, groch i fasola.

Podstawę w codziennym żywieniu powinny stanowić produkty roślinne, a także mleko i jego przetwory. Bezwzględnie zaleca się picie dużej ilości płynów.

Co jeść przy kamicy fosforanowej?

Na kamicę fosforanową cierpi 5–10% chorych. Do jej najczęstszych przyczyn zalicza się zakażenia układu moczowego bakteriami powodującymi rozłożenie mocznika do amoniaku, co sprawia, że mocz przybiera odczyn zasadowy. W tym przypadku zaleca się spożywanie ryb, kasz, makaronów, chleba, masła i mięsa, które mają właściwości zakwaszające. Konieczne jest również przyjmowanie odpowiednich leków.

Kamica szczawianowa - dieta

Najczęściej występuje kamica szczawianowa, która dotyka 70–80% chorych. W procesie leczenia zaleca się zwiększenie ilości przyjmowanych płynów do 4–5 litrów na dobę. Z diety należy wyłączyć produkty zawierające szczawiany, takie jak kakao, szpinak, rabarbar, szczaw, cytryny czy buraki, aby ograniczyć dostarczanie tych związków z zewnątrz.

Dobroczynnie działa zwiększenie spożycia magnezu (występującego w kaszach gruboziarnistych, np. w kaszy gryczanej, a także w orzechach włoskich, bananach i warzywach liściastych), fosforanów i cytrynianów oraz ograniczenie podaży białka zwierzęcego. Do jadłospisu należy włączyć drożdże, kiełki, jaja, masło, chleb razowy, kasze, ogórki, cebulę i owoce. Konieczne jest unikanie ostrych przypraw, alkoholu, oranżady, coca-coli, kawy i mocnej herbaty, a także ograniczenie spożycia ziemniaków, pomidorów, grochu, śliwek i truskawek.

Żywienie przy kamicy moczanowej

Kamica moczanowa dotyka 5–10% chorych. Przyczynia się do niej kwaśny odczyn moczu (pH powyżej 7), w którym tworzą się złogi zbudowane z kwasu moczowego, a także nadmierne zagęszczenie moczu. Leczenie polega na przyjmowaniu leków rozpuszczających kamienie i zmieniających kwaśny odczyn moczu na zasadowy. Aby zmniejszyć w moczu zawartość kwasu moczowego, należy ograniczyć spożycie związków purynowych, występujących w mięsie i jego przetworach, a zwłaszcza w podrobach (cynaderki, wątróbka, móżdżek) i wywarach mięsnych, a także w roślinach strączkowych (groch, fasola, soczewica, bób) i grzybach. Ograniczeniu powinny też ulec ilości wypijanej kawy, herbaty i kakao, również z powodu występujących w nich puryn. Ważne jest natomiast zwiększenie spożycia produktów mlecznych i warzyw. Przyjmuje się, że kaloryczność posiłków nie powinna przekraczać 2200 kalorii⁹.

Poziom szczawianów w organizmie podnosi się wskutek przyjmowania dużych ilości witaminy C, która w cyklu przemian kwasu askorbinowego ulega przekształceniu w te związki¹⁰

Osoby, którym trudno zrezygnować z mięsa, powinny wieprzowinę, wołowinę i baraninę zastąpić chudym mięsem drobiowym i cielęciną, ale ich spożycie nie może przekraczać 150 gramów dziennie. Mięso należy przygotowywać na parze lub gotować w dużej ilości wody.

Joanna również zmieniła dietę i pamięta o piciu dużych ilości wody. Czuje się świetnie!