Strzeż się wilka! Wszystko o zakażeniach układu moczowego

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Zakażenie układu moczowego (ZUM) jest najczęściej wynikiem kolonizacji bakterii, które dostały się do dróg moczowych z zewnątrz tzw. drogą wstępującą, a rzadziej wraz z krwią lub limfą. Nic więc dziwnego, że częściej rozwija się u kobiet, których budowa anatomiczna temu sprzyja. Mają one bowiem zdecydowanie krótszą cewkę moczową niż mężczyźni, dzięki czemu bakterie mają ułatwiony dostęp do wnętrza organizmu. Jednak nie oznacza to, że panowie są całkowicie bezpieczni. Ryzyko zakażenia wzrasta u nich wraz z liczbą zabiegów wykonywanych w obrębie dróg moczowych (np. cewnikowania). Do rozwoju zakażenia układu moczowego po jednorazowym wprowadzeniu cewnika do pęcherza moczowego dochodzi u ok. 2% pacjentów ambulatoryjnych. Czynnikiem etiologicznym u 70-95% z nich jest bakteria Escherichia coli, a w pozostałych przypadkach są to Enterobacteriaceae oraz Staphylococcus saprophyticus¹.

Mało kto wie, że zakażenie układu moczowego stanowi jedną z najczęstszych infekcji i drugą przyczynę hospitalizacji seniorów, a także najczęściej rozpoznawaną infekcję u osób pozostających pod opieką długoterminową (30% wszystkich zakażeń tej populacji). Wyniki zaprezentowane przez Theresę A. Rowe i Manishę Juthani-Mehta pokazują, że ponad 10% kobiet powyżej 65. r.ż. miało w ciągu roku przynajmniej jeden epizod związany z ZUM². Ta liczba wzrasta do 30% u pań po 85. r.ż.

Dlaczego starsi częściej chorują na zakażenia układu moczowego

Najprościej rzecz ujmując, dlatego, że tak, jak w samochodach, używane od lat elementy zaczynają się psuć i niedomagać. Przyczyną może być np. niedoczynność pęcherza, która powoduje, że narząd nie opróżnia się całkowicie. U mężczyzn z kolei nawracającym zakażeniom sprzyja powiększona prostata. U obu płci zaburzenia anatomiczne, takie jak złogi, nowotwory lub zwężenie cewki moczowej, mogą skutkować rozwojem zakażenia układu moczowego. Ponadto z wiekiem dochodzi do upośledzenia niektórych funkcji układu immunologicznego, np. działania limfocytów T, co powoduje obniżenie odporności komórkowej, humoralnej oraz tolerancji immunologicznej antygenów. Im wyższa metryka, tym większe ryzyko rozwoju nowotworu, a z nimi, jak wiadomo, przeważnie walczy się, stosując leczenie immunosupresyjne, co może przyczyniać się do rozwoju infekcji układu moczowego.

To nie wszystko. Utrudniony odpływ moczu często współwystępuje z chorobami neurodegeneracyjnymi, takimi jak parkinson czy alzheimer, a także po udarze mózgu. Poczynione przez nie uszkodzenia mogą bowiem sprawić z jednej strony, że chory nie jest w stanie kontrolować pracy układu moczowego, a z drugiej zaburzają też funkcjonowanie układu nerwowego odpowiedzialnego za opróżnianie się pęcherza.

Objawy zakażenia dróg moczowych

Obecność choroby potwierdzają objawy, takie jak dysuria (bolesne oddawanie moczu), częstomocz, parcie na pęcherz lub krwiomocz, oraz wyniki badań laboratoryjnych, z uwzględnieniem posiewu moczu, którego dodatni wynik jest warunkiem rozpoznania zakażenia układu moczowego(według najnowszych wytycznych za wynik dodatni uznaje się >103 bakterii/ml badanego moczu w przypadku współistnienia objawów).

Choć wydaje się to proste i oczywiste, to jednak w przypadku osób w zaawansowanym wieku diagnostyka ZUM jest znacznie trudniejsza. Dzieje się tak ze względu na częsty brak typowych objawów infekcji oraz niejasny wywiad kliniczny. Część pacjentów przychodzi bez kogoś z rodziny, choć ma zaburzenia pamięci i kłopoty w komunikacji, to zaś nie ułatwia uzyskania informacji. Ponadto 30% z nich nie ma gorączki, czyli jednego z podstawowych objawów ZUM. W przypadku seniorów na chorobę wskazywać mogą bóle w dolnej części brzucha, pleców i okolic lędźwiowych.

Warto tutaj wspomnieć, że pod pojęciem zakażenia układu moczowego kryje się kilka jednostek chorobowych, począwszy od zapalenia pęcherza i cewki moczowej (dolne drogi moczowe), przez odmiedniczkowe zapalenie nerek, po bezobjawowy bakteriomocz.

W przypadku ostrego zakażenia dolnych dróg moczowych symptomy to najczęściej naglące parcie, częstomocz oraz ból w okolicy nadłonowej. U większości chorych na ostre zapalenie pęcherza moczowego i cewki moczowej występuje ropomocz. Jeśli istnieją wątpliwości dotyczące prawidłowego rozpoznania, wskazane jest badanie ginekologiczne oraz badanie miednicy mniejszej.

Z kolei ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek objawia się wysoką temperaturą ciała - powyżej 38^oC - dreszczami, którym towarzyszy ból w okolicy lędźwiowej, oraz wymiotami. W takiej sytuacji lekarz zazwyczaj zleca wykonanie badania USG, które pozwala wykluczyć kamicę moczową oraz zwężenie moczowodu lub połączenia miedniczkowo-moczowodowego

Badanie moczu hospitalizowanych osób najczęściej wykazuje obecność 2 rodzajów drobnoustrojów - Escherichii coli oraz Klebsielli pneumoniae. Pałeczka okrężnicy jest wykrywana aż w 70% przypadków. Pozostałe bakterie pochodzą z rodziny Enterobacteriaceae, czyli Klebsiella, Proteus, Providencia, i odpowiadają za ok. 30% infekcji.

Zakażenia dróg moczowych: antybiotyki w akcji

Nieleczone zakażenia układu moczowego, szczególnie u osób starszych, mogą doprowadzić do rozwoju odmiedniczkowego zapalenia nerek, czyli zakażenia górnych dróg moczowych, a to z kolei do znacznie poważniejszych problemów, łącznie z rozwojem urosepsy. Trzeba dodać, że właśnie zakażenie układu moczowego jest najczęstszą przyczyną sepsy u osób starszych - u ok. 11% z nich stanowi przyczynę zgonu. Nie dość na tym, jak wynika z analiz, 30% pacjentów, którzy przebyli epizod sepsy, przeżywa zaledwie rok.

Aby do tego nie dopuścić, chorym podaje się antybiotyki (najczęściej fluorochinolony oraz trimetoprim-sulfametoksazol, stosowane przez kilka dni). Podobnie przebiega leczenie odmiedniczkowego zapalenia nerek, jednak w tym przypadku okres przyjmowania leków może być dłuższy³.

Zakażenia dróg moczowych mogą nawracać

Niestety mimo wdrożonego leczenia u 30-44% kobiet zakażenie układu moczowego powraca najczęściej w ciągu 3 miesięcy⁴. Gdy zdarzy się to 3 lub więcej razy w ciągu roku, lekarze określają chorobę jako nawracające zakażenie układu moczowego. W przypadku młodych kobiet nawroty najczęściej wiąże się z aktywnością seksualną i używaniem niektórych środków antykoncepcyjnych (kapturków dopochwowych, środków plemnikobójczych). Jednak mogą też być one uwarunkowane genetycznie (niewydolnością mechanizmów obronnych, skuteczniejszą adhezją bakterii). Natomiast u kobiet w okresie pomenopauzalnym spada ilość estrogenów, co powoduje zanik pałeczek kwasu mlekowego, które stanowią ochronę przed wnikaniem bakterii do układu moczowo-płciowego. Poza tym występują związane z wiekiem zaburzenia czynnościowe i anatomiczne układu moczowego, a także gubienie moczu i używanie pieluch, co z kolei sprzyja zakażeniom grzybiczym i bakteryjnym.

Chorym na nawracające zakażenie układu moczowego serwuje się farmakoterapię trwającą niejednokrotnie przez 6-12 miesięcy. Najczęściej polega ona na podawaniu małych dawek nitrofurantoiny, trimetoprim-sulfametoksazolu lub fluorochinolonów raz dziennie, przed snem. Niestety sukcesy terapii są dość mizerne - po zakończeniu leczenia tego rodzaju dolegliwości powracają u ok. 60% kobiet.

Jak zapobiegać nawrotom zakażenia dróg moczowych?

Medycyna nie dysponuje odpowiednią liczbą prawidłowo metodologicznie przeprowadzonych badań z randomizacją, dotyczących profilaktyki nawrotów zakażenia układu moczowego. Polskie Towarzystwo Urologiczne rekomenduje częste nawadnianie, które zapewni oddawanie jak największej ilości moczu (>3-4 l). Zaleca przy tym częste mikcje (w tym przed snem oraz wyprzedzające, tj. bez odczuwania parcia na mocz). Wskazuje też na istotną rolę właściwej higieny osobistej, która w tym przypadku obejmuje również unikanie kąpieli bąbelkowych oraz używania dezodorantów intymnych.

Kolejnym elementem profilaktyki nawracających zakażeń układu moczowego jest niedopuszczanie do zaparć. Kobietom aktywnym seksualnie zaleca się też wypicie szklanki wody przed i mikcję po stosunku oraz zmianę stosowanej antykoncepcji, a przede wszystkim - unikanie środków plemnikobójczych.

Natomiast paniom przechodzącym menopauzę oferowane są estrogeny. Trzeba jednak zaznaczyć, że ich dopochwowe podawanie wiąże się z ryzykiem działań niepożądanych, takich jak tkliwość piersi, krwawienia z pochwy, upławy, pieczenie oraz ból. W metaanalizie 2 badań z randomizacją wykazano też niewielką skuteczność tej metody w zapobieganiu ZUM u kobiet po menopauzie⁵.

W przypadku osób starszych cierpiących na ZUM istotne jest zwiększenie ich mobilności. Zwłaszcza odnosi się to do pacjentów przebywających w zakładach opieki długoterminowej.

Niektórzy lekarze skłaniają się do profilaktycznego podawania leków przeciwbakteryjnych. Istnieją bowiem badania, które wykazały, że ciągłe przyjmowanie antybiotyków zmniejsza nawet o 95% częstość nawrotów zakażenia układu moczowego⁶. W metaanalizie Cochrane, która objęła 10 badań z 430 zdrowymi kobietami z co najmniej 2 epizodami nawracającego ZUM w okresie 12 miesięcy, wykazano, że częstość występowania mikrobiologicznie potwierdzonego nawracającego zakażenia układu moczowego w grupie otrzymującej antybiotyk stale była znacząco mniejsza (0-0,9) niż u kobiet otrzymujących lek po stosunku (0,8-3,6). Natomiast nie zauważono znaczącej statystycznie różnicy w przypadku stosowania cyprofloksacyny stale lub po stosunku⁷.

Coraz więcej medyków zaczyna prezentować jednak odmienny pogląd, wskazując, że należy raczej walczyć z nadużywaniem antybiotyków, zbyt długim leczeniem, a także stosowaniem leków o zbyt szerokim spektrum działania. I nie leczyć nimi bezobjawowej bakteriurii (bakteriomocz) u osób w wieku podeszłym, bo może to przyczyniać się do wykształcenia szczepów bakterii opornych na antybiotyki, jak również spowodować wystąpienie u tych pacjentów licznych objawów niepożądanych.

Zakażenia dróg moczowych: lecz przyczyny, nie objawy!

Złapać wilka, czyli nabawić się zapalenia pęcherza moczowego, wcale nie jest trudno. Jak już wspomniano, cewka moczowa u pań jest krótsza niż u mężczyzn, co ułatwia bakteriom dostęp do pęcherza. Dodatkowo nagłe zmiany temperatury obniżają odporność, zwiększając tym samym ryzyko infekcji dróg moczowych. Wystarczy zatem w ciepły dzień usiąść na zimnym kamieniu lub z gorącej kąpieli przenieść się do świeżo wywietrzonej, chłodnej pościeli albo odwrotnie - po zimowym spacerze usiąść na podgrzewanym siedzeniu w samochodzie, by ułatwić drobnoustrojom zadanie, zwłaszcza gdy już kiedyś nas zaatakowały.

Jak zmniejszyć ryzyko nawrotów infekcji układu moczowego? Zamiast leczyć jedynie objawy, trzeba wytropić przyczynę zakażenia i wyeliminować ją. Jako że winne są bakterie kolonizujące najpierw pęcherz, a później górne drogi moczowe, warto utrudnić im możliwość osadzenia się w nich

Sprzymierzeńcem może być sok żurawinowy. Badania in vitro wykazały, że hamuje on przyleganie uropatogennych bakterii do komórek nabłonka⁸. Niestety większość przeprowadzonych badań klinicznych charakteryzowała się błędami metodologicznymi (brakiem grupy kontrolnej i zaślepienia, małą grupą badaną)⁹ i na ich podstawie trudno wyciągnąć jednoznaczne wnioski.

Inne doniesienia dowodzą istotnej roli probiotyków w zapobieganiu nawrotom choroby. Aktualnie prowadzone są eksperymenty oceniające skuteczność aplikacji doustnej lub dopochwowej szczepów Lactobacillus reuteri oraz Lactobacillus rhamnosus¹⁰.

Kiedy zakażenie dróg moczowych przebiega bezobjawowo...

Bezobjawowa bakteriuria jest częsta u osób starszych. Ma to związek ze zmianami fizjologicznymi w tym wieku, a także ze współistnieniem w tej populacji różnych chorób. Ten stan u osób powyżej 75. r.ż. może dotyczyć 6-16%. kobiet, a powyżej 80. r.ż. - 20%, przy czym w zakładach opieki długoterminowej - nawet połowy populacji. Jednak stan ten nie wymaga żadnego leczenia (z wyjątkiem kobiet ciężarnych, z cukrzycą oraz sytuacji przed zabiegami urologicznymi). Nie stwierdzono bowiem niekorzystnych długoterminowych następstw bezobjawowej bakteriurii w tej grupie. Tymczasem badanie międzywydziałowe prowadzone pod kierunkiem prof. Charlesa D. Phillipsa wykazało, że w sposób nieuprawniony stosowano antybiotyki (z powodu bezobjawowej bakteriurii) u nawet 83% seniorów przebywających w domach opieki¹¹. Nadużywanie tej formy farmakoterapii wywołuje działania niepożądane w postaci rozwoju Clostridium difficile.

 Artykuł ukazał się pt. "Nie łap wilka" w numerze Październik 2018 >>