Co wpływa na poziom kreatyniny i kiedy wykonać badania?

Nazwa kreatyniny pochodzi od greckiego słowa kreas, oznaczającego mięso – jej me­tabolizm jest nierozerwalnie związany z mięśniami. Powstaje z kre­atyny wykorzystywanej przez włókna mięśniowe do magazynowania ener­gii. U zdrowego człowieka jej poziom w osoczu krwi utrzymuje się na stałej wysokości. Za normę dla dorosłej osoby uważa się stężenie wynoszące średnio 53–115 μmol/l (0,6–1,3 mg/dl) – u kobiet 44–80 μmol/l (<0,9 mg/dl), u mężczyzn 62–106 μmol/l (<1,2 mg/dl). Stężenie kreatyniny u panów jest wyższe niż u pań z uwagi na to, że mają oni większą masę mięśniową. Kreatynina w całości wydalana jest przez nerki, dlatego stała się jednym z najważniejszych markerów służących do oceny kondycji tychże¹.

Jakie funkcje pełnią nerki?

Nerki pełnią wiele funkcji. Oto niektóre  z nich:

• Biorą udział w wytwarzaniu witaminy D
• Regulują ciśnienie krwi
• Wytwarzają erytropo­etynę, czyli hormon odpowiedzialny za pobudzanie szpiku do produkcji czerwonych krwinek
• Kontrolują i re­gulują ciśnienie krwi oraz gospodarkę płynami ustrojowymi
• Dbają o utrzy­manie równowagi kwasowo-zasadowej
• Nieprze­rwanie filtrują krew i usuwają z niej zbędne metabolity, pozostałości leków i wszystkie szkodliwe substancje

W nefronie osocze krwi poddawane jest filtracji i do moczu trafiają z niego wszystkie zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii, w tym kreatynina. Tempo filtracji w zdrowych nerkach wynosi ok. 125 ml osocza na minutę, co oznacza, że całe nasze osocze zostaje w ciągu dobry przefiltrowane aż 50 razy. Każdy nefron składa się kłębuszka nerkowego oraz dołączonego do nie­go kanalika nerkowego (nazywanego również cewką nerkową). Głównym elementem kłębuszka nerkowego są włosowate naczynia krwionośne, których ściany są tak zbudowane, aby służyły jako filtr dla przepły­wającej przez kłębuszek krwi.

Odfiltrowuje on m.in. metabolity, wodę i jony. Nowopowstały mocz pier­wotny trafia do kanalików nerkowych i utworzonych z nich tzw. pętli Hen­lego. Tam resorbowane są cenne jony, związki organiczne i woda, a mocz ulega zagęszczeniu. Stamtąd trafia wpierw do kanalika zbiorczego, a następnie wędruje do pęcherza moczowego.

Kreatynina jako drugi główny azotowy produkt uboczny metabolizmu, zaraz obok mocznika, jest na bieżąco wydala­na tylko i wyłącznie przez nerki. Na żad­nym z etapów filtracji w nefronach nie dochodzi do jej absorpcji i powinna ona zostać wydalona w całości. Jeśli zatem jej poziom w osoczu wzrasta, oznacza to, iż narządy te nie radzą sobie z usu­waniem szkodliwych substancji i może to świadczyć o ich uszkodzeniu. Jeżeli badania wykażą podniesienie pozio­mu kreatyniny, należy jak najszybciej udać się do lekarza. Warto przy tym wiedzieć, że nerki mają bardzo wysoką rezerwę czynnościową i długo radzą sobie z filtrowaniem krwi pomimo uszkodzenia. Dopiero zniszczenie ponad 50% kłębuszków nerkowych powoduje wzrost poziomu kreatyniny i innych markerów nerkowych w osoczu².

Jak przygotować się do badania nerek?

Badanie poziomu kreatyniny w oso­czu wykonuje się rano, na czczo, po ok. 12-godzinnym poście, najlepiej do godziny 10. Krew pobiera się zazwy­czaj z żyły łokciowej. Na dzień przed badaniem zalecana jest lekkostrawna dieta: spożycie obfitych, mięsnych posiłków i wędlin może zafałszować rezultaty. Podobnie może poskutkować także aktywność fizyczna, w której trakcie nasila się metabolizm mięśni – a przez to również wytwarzanie kre­atyniny. Dlatego innym zaleceniem jest by na 48 godz. przed wykonaniem ba­dania, pacjent zrezygnował z treningów i intensywnego wysiłku fizycznego.

Wynik jest dostępny zazwyczaj tego samego lub następnego dnia. Jeśli pacjent musi okresowo moni­torować poziom kreatyniny, zaleca się, aby kolejne badania wykony­wał w tym samym laboratorium³.

Kiedy sprawdzić poziom kreatyniny?

Badanie poziomu kreatyniny w osoczu krwi należy do podstawowych badań biochemicznych i jest, obok poziomu mocznika, podstawowym markerem służącym do oceny stanu nerek. Jest także ujęte w kalendarzu badań pro­filaktycznych. Ponieważ to właśnie przez nerki wydalane jest większość substancji stosowanych w znieczule­niu ogólnym i środków kontrastowych, zazwyczaj lekarze zalecają oznaczenie kreatyniny także przed zabiegami chi­rurgicznymi i badaniami wymagającymi podania dożylnego kontrastu (m.in. koronarografią, angiografią, arteriogra­fią, rezonansem magnetycznym lub tomografią komputerową z użyciem kontrastu). Warto również wiedzieć, że u osób z uszkodzonymi nerkami anestezjolodzy modyfikują dawki, by zapobiec kumulacji tych substancji w organizmie. Oznaczenie poziomu kreatyniny to także obowiązkowe badanie dla chorych poddawanych dializom i po przeszczepie nerki.

Regularne oznaczanie tego pa­rametru również pomoże:

• kontrolować przebieg cu­krzycy typu 1 i 2,
• zapobiegać nefropatii cukrzycowej, czyli postępującemu uszkodzeniu nerek spowodowanym hiperglikemią,
• monitorować pacjentów z nie­wydolnością krążenia i nad­ciśnieniem tętniczym,
• w kontroli przebiegu i leczenia nie­wydolności oraz zapalenia trzustki,
• przy monitorowaniu chorych z nad­czynnością tarczycy i leczenia chorób wyniszczających, takich jak anoreksja czy nowotwory³.

Co może wpływać na wynik badania poziomu kreatyniny?

Poziom kreatyniny mogą podwyższać niektóre leki, dlatego koniecznie należy poinformować lekarza interpretującego wynik badania o tym, że przyjmujesz antybiotyki z grupy cefalosporyn lub 4,4′-sulfonylodianilinę (dapson), albo trimetoprim, czyli bakteriostatyczne chemioterapeutyki. Wynik zawyżać może także hamująca wydzielanie kwasu solnego w żołądku cymetydyna. Podobnie mogą działać medykamenty stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego, a zwłaszcza antagoniści receptora AT1 i inhibitory konwertazy angiotensyny oraz dostępne bez recepty niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Podwyższenie poziomu kreatyniny towarzyszy także rabdomiolizie, czyli rozpadowi włókien mięśniowych, któ­ra jest jednym ze skutków ubocznych stosowania niektórych statyn. Wynik powyżej normy mogą zobaczyć także panowie z mocno rozbudowaną musku­laturą – jest to efekt posiadania większej niż przeciętna masy mięśniowej i stosu­jący odżywki białkowe (zwłaszcza te za­wierające kreatynę) w celu rozbudowy muskulatury. Fałszywie zawyżony wynik może być także efektem nieprawidłowe­go pobrania lub przechowywania krwi. Obniżać poziom kreatyniny w osoczu mogą za to leki moczo­pędne i glikokortykosteroidy⁴.

Co oznacza podwyższony i obniżony poziom kreatyniny?

Podwyższony poziom kreatyniny w osoczu najczęściej towarzyszy:

• ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek,  2. polekowemu (toksycznemu) uszkodzeniu tych organów,
• kwasicy ketonowej (groźne powikłanie cukrzycy lub nadczynności tarczycy),
• gorączce,
• odwodnieniu,
• akromegalii (choroba genetyczna),
• niekiedy rozległym urazom, gdy doszło do uszkodzenia mięśni.

Z drugiej strony zbyt niski po­ziom kreatyniny może być oznaką:

• niedożywienia,
• niedowagi,
• chorób prowadzących do zani­ku mięśni szkieletowych,
• chorób wątroby,
• diety bezmięsnej (np. u wegan i wegetarian),
• u osób ze zmniejszoną masą mię­śniową (np. unieruchomionych po zabiegach, na stałe przyku­tych do łóżka oraz u pacjentów po amputacjach kończyn).

Dobowe oznaczenie

Aby precyzyjnie określić poziom wy­dolności nerek i ich zdolność do filtracji krwi, lekarz może zalecić zbadanie tzw. klirensu kreatyniny, czyli objętości oso­cza krwi, jaką nerki oczyszczają w jedno­stce czasu. Wymaga to przeprowadzenia dobowej zbiórki moczu, ponieważ do ob­liczenia tego parametru potrzebna jest znajomość poziomu kreatyniny w oso­czu, ilości moczu wydalonego w ciągu doby i stężenia kreatyniny w moczu. Dzięki badaniu można ustalić poziom filtracji kłębuszkowej (glomerular filtra­tion rate, GFR), czyli określić zdolność kłębuszków nerkowych do oczyszczania krwi z metabolitów, a to z kolei jest wy­znacznikiem stopnia wydolności nerek.

Niestety, z uwagi na trudności w pra­widłowym wykonaniu dobowej zbiórki moczu, aż 30% badań klirensu kreaty­niny obarczonych jest błędem. Zbiórkę należy rozpocząć rano, podczas pierw­szej wizyty w toalecie i cały dzień odda­wać mocz do odpowiedniego pojemnika. Po 24 godz. należy go dokładnie wymie­szać i odlać 50 ml do małego pojemnika – takiego, jaki stosuje się do badania ogólnego moczu lub na posiew. Po­minięcie nawet jednej porcji moczu w zbiórce dobowej może zafałszować wynik. Prawidłowy wynik GFR dla do­rosłej osoby jest równy lub większy niż 90 ml/min/1,73 m2 powierzchni ciała⁴.

Czy da się obniżyć poziom kreatyniny?

Jak wspomniano powyżej, pewne ilo­ści tej substancji pochodzą ze źródeł pokarmowych i zależne są od ilości spożywanego mięsa oraz nabiału. Dla­tego głównym zaleceniem jest ogra­niczenie spożycia mięsa, podrobów, wędlin, nabiału i jaj lub – idąc dalej – dieta wegańska czy wegetariańska. Należy też unikać pokarmów wy­sokoprzetworzonych z uwagi na to, iż zawierają obciążające nerki sztuczne dodatki i sól, której nadmiar nieko­rzystnie wpływa na krążenie i upo­śledza przepływ krwi przez nerki.

Choć zaleca się, aby dzienna podaż płynów wynosiła 2-3 l, w przypadku problemów z nerkami warto tę sprawę omówić z lekarzem, ponieważ nadmier­ne spożycie wody także obciąża nerki.
Choć nie jest to sposób na obniżenie kreatyniny, to jednak warto mierzyć ci­śnienie krwi I reagować, gdy często jest ono wysokie. Profilaktyka taka może po­móc uniknąć uszkodzenia nerek, co naj­pewniej podniesie stężenie tego markera.

W przypadku, gdy do podwyższenia poziomo kreatyniny doszło na skutek ostrej niewydolności nerek spowodowa­nej zaistnieniem określonego bodźca, takiego jak kontakt z toksyną lub od­wodnienie, istnieje duża szansa, że przy odpowiednim leczeniu stan ten minie i organy wrócą do zdrowia. Gorzej, je­śli mamy do czynienia z przewlekłym i postępującym uszkodzeniem nerek, ponieważ ten stan nie mija, można je­dynie odciążać nerki i w ten sposób wy­hamować postęp choroby oraz łagodzić jej objawy. W każdym z tych przypad­ków nie zaszkodzi ograniczenie ilości kreatyny w diecie, a nerki będą nam wdzięczne za nawet najmniejszą pomoc.

Przede wszystkim trzeba pamiętać, że podwyższenie poziomu kreaty­niny należy zawsze, bezwzględnie skonsultować z lekarzem i stoso­wać się do jego zaleceń. Trzeba bowiem leczyć nie tyle skutek, jakim jest podniesienie poziomu tego markera, a bezpośrednią przy­czynę uszkodzenia nerek, którą najczęściej jest nadciśnienie tęt­nicze, cukrzyca lub miażdżyca.