Miażdżyca - przyczyny i jakie badania wykonać?

Układ krążenia można porównać do kolei – może nie do PKP, ale tych japońskich, gdzie sieć połączeń jest gęsta, a pociągi mkną po torach bez opóźnień. Dworzec centralny to serce. Waży niecałe 0,5 kg. Ma własną instalację elektryczną, która umożliwia wykonywanie rytmicznych skurczów. W spoczynku wykonuje 60-90 uderzeń na minutę. W ciągu ludzkiego życia bije średnio 2,5 mld razy.

Leży pośrodku klatki piersiowej, składa się z 2 przedsionków, 2 komór i 4 zastawek. Do przedsionków – umieszczonych na górze organu – wpływa krew z całego organizmu. Z nich przedostaje się na dół, do komór, które wypychają ją w dalszą drogę. Gdy lewa komora się kurczy, wypływa z niej natlenowana krew bogata w składniki odżywcze, czyli z naszego dworca wyrusza skład zaopatrzony w glukozę, aminokwasy, tłuszcze oraz tlen konieczny do spalania niektórych z tych związków, przenoszony za pomocą hemoglobiny – czerwonego barwnika krwi.

Jego trasa wiedzie tętnicą główną, czyli aortą, która rozgałęzia się na tętnice – różowe sprężyste rurki rozszerzające się i zwężające wraz z uderzeniami serca. W sumie mamy ich 27. Dlaczego tętnią w takt jego skurczów z częstotliwością ok. 70 razy na minutę, 4 200 razy na godzinę i ponad 100 tys. razy na dobę?

Tętnice - budowa i rola

Sekret tkwi w ich budowie. Tętnice mają 3 warstwy: błonę wewnętrzną wysłaną idealnie gładkim śródbłonkiem, błonę środkową zbudowaną z przebiegających okrężnie włókien mięśniowych oraz błonę zewnętrzną (przydankę), którą stanowi tkanka łączna. Duże tętnice zbudowane są niemal wyłącznie ze sprężystych błon i włókien, średnie i małe – z sporej ilości tkanki mięśniowej. Dzięki temu są wytrzymałe oraz mogą łatwo i nieprzerwanie kurczyć się i rozszerzać, niezmordowanie rozprowadzając krew do narządów oraz tkanek.

Aorta przebiega przez tylną część klatki piersiowej i po przejściu przez tunel znajdujący się w przeponie przechodzi do jamy brzusznej, gdzie umiejscowiona jest na przedniej powierzchni kręgosłupa. Jej część biegnącą w okolicach serca nazywa się aortą wstępującą. Odchodzą z niej 2 gałęzie, których drożność nierzadko spędza sen z powiek chorym i lekarzom – to tętnice wieńcowe, które doprowadzają utlenowaną krew do mięśnia sercowego. Zwężenie lub zatkanie którejkolwiek z nich grozi zawałem. Wystarczy kilka minut od zamknięcia tętnicy wieńcowej, by odżywiane przez nią komórki obumarły.

Z kolei łuk aorty zaopatruje w krew górną część organizmu, to od niego odchodzą istotne dla naszego mózgu i oczu wewnętrzne tętnice szyjne. Pozostałe to trasy dojazdowe do reszty głowy, kończyn górnych i kręgosłupa. Aorta piersiowa przez swoje rozgałęzienia doprowadza krew do oskrzeli, górnej części przełyku i mięśni klatki piersiowej.

Natomiast po przekroczeniu tunelu w przeponie staje się aortą brzuszną, a następnie przechodzi w pień trzewny, od którego wiodą trasy do organów jamy brzusznej i nerek. Mniej więcej na wysokości pępka aorta brzuszna dzieli się na 2 duże tętnice biodrowe, które wraz ze swoimi odgałęzieniami dostarczają prowiant m.in. narządom płciowym i kroczu, a później kończynom dolnym, aż po koniuszki palców stóp¹. Na każdym przystanku trwa intensywny ruch towarowy i pasażerski. Układ dokrewny uwalnia do krwi hormony, a odpornościowy używa jej do transportu przeciwciał.

Mikrokrążenie - rola i budowa

Gałęzie (bocznice) dużych tętnic stopniowo stają się coraz węższe, aż w końcu są tak cienkie jak włos – stąd nazwa naczynia włosowate. Całkowitą powierzchnię tych najmniejszych niteczek szacuje się na ok. 300 m²! Właśnie te mikronaczynia biorą na siebie obowiązek zaopatrzenia komórek ciała w składniki odżywcze oraz usuwania produktów przemiany materii i substancji odpadowych – mają na tyle cienką ścianę naczyniową, zredukowaną do warstwy śródbłonka, że są przepuszczalne dla określonych związków.

Poza wymianą substancji odżywczych i metabolitów między krwią a tkankami do podstawowych funkcji mikrokrążenia zalicza się ochronę przed znacznymi wahaniami ciśnienia hydrostatycznego w sieci kapilar, które mogłoby zaburzyć procesy dyfuzyjne. Wielkość dyfuzji (czyli wymiany gazów, metabolitów i elementów układu immunologicznego między krwią a wodną przestrzenią pozanaczyniową) zależy od przepuszczalności ściany naczynia włosowatego, natomiast powierzchnia wymiany – od stanu zwieraczy przedwłośniczkowych, wrażliwych na czynniki metaboliczne, hormonalne i nerwowe, które powodują rozszerzenie lub skurcz naczynia.

Przepływ zmienia się również pod wpływem typu receptorów, ich gęstości i dystrybucji w naczyniach poszczególnych narządów2. Tętniczki w organach o dużej przemianie materii (przewód pokarmowy, serce, mózg czy nerki) są słabo unerwione, przez co nie mogą się samoczynnie kurczyć i rozkurczać. Zadanie to przejmuje wyścielający je śródbłonek, który produkuje substancje rozszerzające naczynia (tlenek azotu i prostacyklinę) oraz naczynioskurczowe (endotelinę i śródbłonkowy czynnik zwężający naczynia).

Zaburzenia mikrokrążenia - przyczyny i objawy

Jeśli jednak dojdzie do upośledzenia jego funkcji, np. w następstwie hiperglikemii, nadciśnienia tętniczego czy przewlekłego procesu zapalnego, konsekwencją będą najpierw zaburzenia czynności zaopatrywanego narządu³, a w dalszej perspektywie całego organizmu. Niedobór substancji odżywczych oznacza bowiem utrzymujący się deficyt energii w komórkach, co prowadzi do osłabienia ogólnej sprawności fizycznej i psychicznej.

Do zaburzeń mikrokrążenia dochodzi najczęściej w wyniku niewydolności krążenia ogólnego. Obserwuje się je również przy niedotlenieniu, podczas aktywacji układu immunologicznego czy procesów krzepnięcia⁴. Zmiany te pojawiają się także w chorobach tkanki łącznej, nerek oraz układu sercowo-naczyniowego (w tym przy nadciśnieniu) czy cukrzycy⁵. Przepływ krwi w kapilarach spada po urazach i poparzeniach, a nawet zatruciach (np. ołowiem).

Śródbłonek pośredniczy w immunologicznej i zapalnej odpowiedzi, co może mieć wpływ również na choroby żył

Jak widać mikrokrążenie odgrywa kluczową rolę w patofizjologii wielu chorób. Jego zaburzenie prowadzi do znacznych nieprawidłowości przepływów oraz pogarsza utlenowanie tkanek.

Miażdżyca - przyczyny i objawy

Przyczyny problemów należy doszukiwać się w naszym stylu życia. Prowadzące do nadwagi nieprawidłowa dieta, używki (zwłaszcza papierosy) oraz brak aktywności ruchowej sprawiają, że naczynia układu krążenia zaczyna toczyć miażdżyca.

Jej rozwój przebiega w kilku etapach. Najpierw dotyka śródbłonek, który stanowi bufor między strumieniem krwi w naczyniu a reakcją i adaptacją ściany naczyniowej. Rejestruje obciążenia mechaniczne wywołane przez przepływ krwi i odpowiada na nie szybkimi zmianami czynności ściany naczyniowej. Kiedy nie wytwarza odpowiedniej ilości substancji skurczających i rozkurczających naczynia, mikrokrążenie ulega spowolnieniu.

Bywa, że pierwszą oznaką choroby jest zawał serca lub udar mózgu, jeśli zmiany miażdżycowe umiejscowią się w tętnicach wieńcowych lub szyjnych

Śródbłonek pośredniczy także w immunologicznej i zapalnej odpowiedzi, co może mieć wpływ również na choroby żył. Nim jednak do tego dojdziemy, wspomnieć należy o innym powszechnym schorzeniu układu krążenia, jakim jest nadciśnienie tętnicze wywodzące się również z dysfunkcji tej tkanki⁶.

Tymczasem w pierwszym etapie rozwoju miażdżycy ciśnienie tętnicze przez uszkodzony śródbłonek wciska w ściany naczyń krwionośnych lipoproteiny o małej gęstości, czyli tzw. "zły" cholesterol (LDL). Dochodzi do tego najczęściej na rozgałęzieniach i rozwidleniach tętnic. W efekcie wytwarza się plamka żółta. To jest ten moment, w którym wszystko jeszcze da się odkręcić, wystarczy modyfikacja diety i stylu życia.

Jeśli jednak tego nie zrobimy, wokół ogniska stłuszczenia będą gromadzić się lipoproteiny o małej gęstości (LDL), krwinki białe (limfocyty i monocyty), a także włóknik i sole wapnia. Następstwem jest pogrubienie błony wewnętrznej tętnicy i zmiana plamki żółtej w blaszkę miażdżycową, która łatwo pęka. Gdy do tego dojdzie, odsłonięta zostaje błona środkowej tętnicy, do której zaczynają przylegać płytki krwi.

W efekcie miękka, elastyczna tętnica zmienia się w sztywną, wąską rurkę, której wewnętrzna powierzchnia pokryta jest szczelinami, owrzodzeniami i wybrzuszeniami. W takich warunkach łatwo dochodzi do krzepnięcia krwi i powstawania skrzeplin (zakrzepów), które stopniowo rozrastają się, zwężając tętnice¹. To zaś powoduje zmniejszenie dopływu krwi do tkanek zaopatrywanych przez chorą tętnicę – gdy tory są zasypane śniegiem lub kamieniami, pociąg nie może dojechać.

Prawidłowe mikrokrążenie, czyli przepływ krwi przez włośniczki i kapilary do żył, odpowiada również za termoregulację (stabilizuje temperaturę narządów), a naczynia skórne biorą udział w gojeniu ran, kontroli reakcji zapalnych i utrzymaniu tkankowej homeostazy

Oczywiście wtedy kierowany jest objazdem. Tak samo dzieje się w organizmie, krew szuka innych dróg, by dotrzeć do miejsca przeznaczenia, i próbuje przez małe tętniczki ominąć niedrożne miejsce. Gdy jednak dochodzi do zwężeń na różnych trasach (u 75% chorych blaszka odkłada się w wielu miejscach jednocześnie) i coraz trudniej przecisnąć się do stacji docelowej oraz zapewnić tkankom odpowiednie zaopatrzenie w tlen i substancje odżywcze, pojawiają się objawy choroby – może to być chromanie przestankowe, jeśli transport krwi został zaburzony w kończynach dolnych lub nadciśnienie tętnicze, gdy niedrożne są tętnice nerkowe. Jednak bywa też, że pierwszą oznaką choroby jest zawał serca lub udar mózgu, jeśli zmiany umiejscowią się w tętnicach wieńcowych lub szyjnych.

Żyły - budowa i rola

Jak już wspomniano, dzięki naczyniom włosowatym krew ze swym cennym transportem dociera do każdego zakamarka ludzkiego ciała. Przez ich półprzepuszczalne ścianki oddaje tkankom tlen i składniki odżywcze, a zabiera dwutlenek węgla i niektóre produkty przemiany materii.

Prawidłowe mikrokrążenie – czyli właśnie przepływ krwi przez włośniczki i kapilary do żył – odpowiada również za termoregulację (stabilizuje temperaturę narządów), a naczynia skórne biorą udział w gojeniu ran, kontroli reakcji zapalnych i utrzymaniu tkankowej homeostazy⁷. Malutkie pomosty między kapilarami a żyłkami stopniowo stają się coraz większe, aż stają się żyłami głębokimi, które biegną wzdłuż tętnic, lub powierzchownymi, znajdującymi się tuż pod skórą.

Te poniżej pępka doprowadzają krew do żyły głównej dolnej, natomiast pozostałe dochodzą do żyły głównej górnej. I właśnie tymi drogami krew dopływa do prawego przedsionka serca, a stamtąd do prawej komory. Jej skurcz wtłacza ją do tętnic płucnych, które rozgałęziają się w coraz mniejsze tętnice, tętniczki i naczynia włosowate, gęstą siecią oplatające pęcherzyki płucne.

Tym razem do płuc przekazany zostaje dwutlenek węgla, który oddajemy wraz z wydechem, natomiast po wdechu tlen wypełniający pęcherzyki zostaje przekazany do krwi. Włośniczki łączą się w coraz większe żyły płucne, którymi nowy transport utlenowanej krwi zostaje dostarczony na dworzec centralny – tym razem do lewego przedsionka, a później lewej komory serca, by kolejny jej skurcz mógł rozpocząć życiodajny cykl od nowa.

Przewlekła niewydolność żylna - przyczyny i objawy

Ciśnienie wytwarzane przez pulsowanie mięśnia sercowego nie wystarcza do przepchnięcia krwi przez cały krwiobieg z powrotem do serca. Dlatego nasz organizm wyposażony jest w mechanizmy, które ułatwiają powrót krwi z nóg w górę, ku sercu, oraz zapobiegają jej cofaniu się.

Mięśnie łydek stanowią rodzaj pompy, natomiast zastawki żylne działają jak bramki na lotnisku, uniemożliwiając krwi spływanie. Gdy jeden z elementów tego precyzyjnego mechanizmu zaczyna szwankować – w wyniku utraty elastyczności ścian żylnych, przy niedomykaniu zastawek itp. – pojawiają się kłopoty.

Medycy fachowo określają je mianem przewlekłej niewydolności żylnej (PNŻ). Dochodzi wtedy do nadciśnienia żylnego, czyli zatrzymania krwi w kończynach dolnych, oraz krążenia wstecznego. Cofająca się krew wypełnia najpierw naczynka, a później żyły podskórne. Mają one cienkie ścianki, dlatego po pewnym czasie zalegająca w nich krew rozpycha je.

To dopiero początek. Proces ten uruchamia następne, przede wszystkim powstanie pułapki leukocytarnej, czyli przemieszczania się leukocytów poza światło naczynia, co indukuje uwolnienie z leukocytów mediatorów reakcji zapalnej, wolnych rodników oraz enzymów proteolitycznych⁸. Pod wpływem przeciążenia objętościowego i ciśnieniowego oraz uszkodzenia w wyniku reakcji zapalnej dochodzi do zwiększenia przepuszczalności naczyń i obrzęku.

Nadciśnienie żylne stymuluje rozkład kolagenu oraz utratę sprężystości ścian żył i zastawek żylnych. Osłabione zastawki nie są w stanie powstrzymać żylnego refluksu, czyli cofania się krwi... Najpierw na skórze pojawiają się czerwone pajączki (teleangiektazje).

Powstały płyn przesiękowy jest bogaty w fibrynogen. Ten zaś może odkładać się wokół naczyń mikrokrążenia w postaci "mankietów fibrynowych". Pobudzenie fibroblastów powoduje zastępowanie tkanki podskórnej włóknistą. Aktywacja procesów zapalnych i nadmierna filtracja powodująca zwiększenie lepkości krwi mogą stać się przyczyną zakrzepicy w naczyniach mikrokrążenia.

Ponadto uruchomione zostają mechanizmy obronne organizmu, m.in. wzrost produkcji hialuronianu. Ma on zdolność wiązania dużej ilości cząsteczek wody. Gdy dostaje się do przestrzeni pozanaczyniowej, wędruje z niej do naczyń limfatycznych. Tam też przyciąga wodę, co powoduje uczucie ciężkości nóg⁹.

Nadciśnienie żylne stymuluje również rozkład kolagenu oraz utratę sprężystości ścian żył i zastawek żylnych. Osłabione zastawki nie są w stanie powstrzymać żylnego refluksu, czyli cofania się krwi... Najpierw na skórze pojawiają się czerwone pajączki (teleangiektazje), a następnie ścianki większych żył przerastają i stają się widoczne pod skórą. Te zgrubiałe sznurki żył nazywamy żylakami.

W tym okresie chorobie nie towarzyszą poważniejsze dolegliwości. We wczesnych fazach choroby pojawia się uczucie zmęczenia i ciężkości nóg, zazwyczaj zmniejszające się po odpoczynku z nogami uniesionymi w górze. Mogą też być widoczne niebiesko zabarwione poszerzone żyły powierzchowne. Kolejnym symptomem są bolesne kurcze mięśni łydek, zwłaszcza nocą, oraz zespół niespokojnych nóg.

Dolegliwości te nasilają się w pozycji stojącej lub siedzącej, w czasie upałów oraz przy dużej wilgotności powietrza. Wraz z postępem choroby zwykle występuje tępy ból, nasilający się w ciągu dnia. Jeśli pojawia się on w czasie chodzenia (tzw. chromanie żylne), świadczy to o niedrożności żył głębokich goleni.

Gdy uszkodzeniu ulegają duże żyły, pojawia się obrzęk (występuje u ok. 50% chorych) – narasta głównie w godzinach wieczornych, a ustępuje po nocy. Początkowo jest plastyczny, odwracalny, ale z czasem, wraz z włóknieniem tkanki podskórnej i zanikiem tkanki tłuszczowej, staje się niepodatny i sprężysty. Najpierw pojawia się w okolicy kostek, ale z czasem granica jego występowania przesuwa się ku górze.

Bóle nóg mogą być uogólnione, obejmować całą kończynę lub przebiegać wzdłuż żył¹⁰. Na goleniach widoczne są rdzawobrązowe podskórne przebarwienia, początkowo punktowe, później zlewające się. Naskórek staje się cienki i podatny na urazy. Rozwojowi przewlekłej niewydolności żylnej towarzyszą też suchy lub sączący się wyprysk o różnym nasileniu oraz uporczywie utrzymujący się stan zapalny skóry i tkanki podskórnej.

Jednak najbardziej dotkliwe są owrzodzenia żylne umiejscowione nad kostką, które uznaje się za symptom najbardziej zaawansowanego stadium choroby. Występują po ok. 2-5 latach trwania choroby, 2 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Mogą obejmować cały obwód goleni. Zwykle nie są głębokie, ich powierzchnia jest nieregularna, bruzdowata.

Wedle szacunków aż 20% owrzodzeń nie poddaje się wygojeniu w ciągu 2 lat. Skłonność do ich nawrotów ma 25-35% chorych. Ran tego typu nie należy lekceważyć, bowiem nieleczone sprzyjają rozwojowi raka skóry (tzw. wrzód Marjolina)¹¹.

Płeć żeńska uznawana jest za jeden z czynników ryzyka, co łatwo można powiązać z przyjmowaniem doustnych środków antykoncepcyjnych lub licznymi ciążami (zmiany hormonalne). Ponadto rozwojowi PNŻ sprzyjają również otyłość, praca w pozycji siedzącej lub stojącej, wysoki wzrost, zaparcia nawykowe oraz uwarunkowania genetyczne. Co ciekawe może się też do niego przyczynić przebywanie w wysokich temperaturach – m.in. korzystanie z sauny, długotrwałe opalanie się, depilacja woskiem, gorące kąpiele, a nawet częste stosowanie ogrzewania podłogowego. Wszystko to bowiem wpływa na rozszerzanie się żył i wolniejszy przepływ krwi.

Przewlekła niewydolność żylna dotyczy 47% kobiet i 37% mężczyzn w Polsce. Według klasyfikacji CEAP większość jest w zaawansowanym stadium, a 62% z nich nigdy nie leczyło się z powodu PNŻ¹². Warto przy tym wspomnieć, że w 40% przypadków jest ona skutkiem zakrzepicy żył głębokich.

Na drodze naszego pociągu może czaić się wiele pułapek, na szczęście w większości przypadków to my odpowiadamy za stan torów i dzięki zdrowym nawykom oraz regularnej konserwacji możemy sobie zagwarantować doskonałą jakość połączeń, aż do późnej starości.

Zawał mięśnia sercowego - przyczyny i objawy

Aby serce mogło sprawnie pracować, potrzebuje stałej dostawy krwi zaopatrzonej w tlen i składniki odżywcze. Dociera ona do niego tętnicami wieńcowymi. Gdy jednak blaszka miażdżycowa je "zarasta", powodując ich znaczące zwężenie, albo gdy pęknie i zatka tętnicę, blokując dopływ krwi do serca, następuje niedokrwienie i martwica tej części mięśnia sercowego, do której nie dociera życiodajny płyn.

Początkowo, w wyniku niedokrwienia, komórki serca (kardiomiocyty) przestają się prawidłowo kurczyć, a następnie się rozpadają. Im dłużej tętnica jest zamknięta, tym większa część serca umiera. Z tego powodu ważne jest jak najszybsze podanie choremu leków, które otworzą tętnicę wieńcową, Stąd wzięło się powiedzenie kardiologów, że "czas to mięsień". I w tym przypadku jest go naprawdę mało, bo ok. 3-6 godz.

W tym czasie lekarze mogą przeprowadzić zabieg udrożnienia naczynia lub podać leki rozpuszczające zakrzep. Gdy od wystąpienia ostrego bólu zawałowego minie 12 godz, niewiele da się zrobić. Dlatego nie należy zwlekać z wezwaniem karetki. Im szybciej pacjentowi zostanie udzielona fachowa pomoc, tym większe są szanse na powrót do pełni zdrowia i zmniejszenie skutków ubocznych martwicy komórek sercowych oraz ograniczenie rozległości zmian zawałowych w obrębie organu.