Kamica dróg żółciowych - dolegliwość czy poważna choroba?

Gdy parę tygodni temu rodzi­ce przyjechali do mnie na weekend, mój tata po grillu źle się poczuł, bolał go brzuch po prawej stronie, nie miał apetytu i skarżył się na gorzki posmak w ustach. Następne­go dnia czuł się coraz gorzej. Nie chciał w ogóle jeść. Z trudem siedział. Wezwałem karetkę. Okazało się, że tata miał atak worecz­ka żółciowego. Lekarz powiedział, że ze wzglę­du na kamienie żółciowe trzeba będzie go usunąć. Tata ma 80 lat. Zastanawiam się, czy da się uniknąć operacji?

Artykuł na: 29-37 minut
Zdrowe zakupy

Medy­cyna akademicka zakłada, że usunięcie pęcherzyka żółciowego jest jedyną skuteczną metodą leczenia kamicy żółciowej. W przebiegu tej choroby w organie zbierają się złogi zbudo­wane z substancji, znaj­dujących się w żółci. Może to być wynikiem nie­pełnego opróżniania pęche­rzyka żółciowego (zalegająca w nim stale resztka żółci ule­ga stopniowemu zagęszcze­niu aż do uformowania się kamieni); nieprawidłowego składu żółci; podwyższonego stężenia w żółci bilirubiny, która jest żółtawym barwni­kiem wydzielanym z żółcią powstałym w wyniku fizjolo­gicznego rozpadu starych lub uszkodzonych czerwonych krwinek albo zakażenia prze­wodów wyprowadzających żółć z wątroby. Rozwojowi choroby sprzyjają też cukrzy­ca typu 2, otyłość, gwałtowne odchudzanie oraz głodówki.

W każdym z tych przy­padków w pęcherzyku lub drogach żółciowych powstają kamienie. Najczęściej zbu­dowane są z cholesterolu, barwników żółciowych, jonów nieorganicznych (np. wapniowych) i białek wymieszanych w różnych proporcjach. Znaczną więk­szość stanowią kamienie cholesterolowo-barwnikowe (mieszane)2.

Złogi zbudowa­ne wyłącznie z cholesterolu występują w populacjach krajów rozwiniętych – w Za­chodniej Europie i w Stanach Zjednoczonych, podczas gdy barwnikowe (brązowe i czar­ne) – w krajach rozwijających się (m.in. Afryce, Azji)3.

kobieta
Nawet małe kamyki mogą zatkać ujście żółci do prze­wodu żółciowego i wtedy pojawiają się ataki silnego bólu. To tzw. kolka żółciowa, która bywa najczęstszym objawem kamicy żółciowej. Choroba 3-krotnie częściej występuje u kobiet niż u męż­czyzn, co prywatnie łączę z faktem, że panie częściej się odchudzają niż panowie.

Atak worecz­ka żółciowego - jakie są objawy?

Stan zapalny dróg żółciowych manifestuje się zazwyczaj triadą Charcota. Ten charakterystyczny ze­spół objawów tworzą:

  • Ból w nadbrzuszu, pro­mieniujący do prawego barku (lub w okolicę mię­dzyłopatkową). Najczęściej pojawia się on po jedzeniu, szczególnie po tłustym i ciężkim posiłku (np. grillu), trwa od kilkunastu minut do kilku godzin, a potem znika. Czasami ból ten jest bardzo ostry i mogą mu towarzyszyć nudności i wymioty, uczucie niepo­koju, nadmierna potliwość.
  • Gorączka i dreszcze.
  • Żółtaczka mechaniczna4.

Jeśli kamień zatka przewód żółciowy, bóle mogą pojawiać się po niemal każdym posił­ku. Może się jednak zdarzyć, że po pierwszym ataku kolki żółciowej, na wiele tygodni dolegliwości znikną. Zwykle ma to miejsce, gdy kamień cofnie się do pęcherzyka żółciowego, dzięki czemu żółć potrzebna do trawienia tłuszczów znów będzie mo­gła swobodnie wydostawać się do przewodu żółciowego i wątroby. Jednak nie ozna­cza to, że choroby nie ma.

W przypadku kamieni cholesterolowych u osób niekwalifikujących się do leczenia operacyjnego medycyna konwencjonalna zaleca rozpuszczenie kamieni z użyciem kwasu ursodeoksy­cholowego lub kwasu cheno­deoksycholowego.

Leczenie jest długotrwałe (12-24 mie­sięcy) a jego skuteczność wynosi 50-70%. Inną opcją jest litotrypsja. Aby była moż­liwa, muszą być spełnione dwa warunki.

Po pierwsze, powinna być zachowana funkcja pęcherzyka żółciowe­go, a po drugie, kamień nie może przekraczać średnicy 3 cm. Ostatnią formą prak­tykowaną przez klinicistów jest przezskórne podanie MTBE (eteru tert-butylo­wo-metylowego), który ma właściwości rozpuszcza­jące kamienie żółciowe5.
Naturoterapeuci są zda­nia, że można pozbyć się kamieni żółciowych mniej drastycznie – po prostu roz­puszczając je. Trzeba jednak uzbroić się w cierpliwość, ponieważ jest to proces dłu­gotrwały, liczony w latach.

Gdy ból w nadbrzuszu utrzymuje się, towarzyszą mu wzdęcia, odbijanie, na­leży zgłosić się do lekarza. W niektórych wypadkach konieczna może być opera­cja. Jeśli jednak na co dzień, tata nie odczuwa dolegli­wości, może spróbować poradzić sobie z kamienia­mi w sposób naturalny.

Naturalne sposoby na usuwanie kamieni żółciowych

Bądź wege

Przede wszystkim unikaj smażonych, tłustych potrawy (mięs i ryb), wędzonek, jajek na twardo, tłustej śmietany, majonezów, a także kapusty, warzyw strączkowych (z wy­jątkiem fasoli szparagowej), smażonych ziemniaków, frytek, placków ziemniacza­nych, grzybów, smażonej cebuli oraz mizerii, sałatki śledziowej, konserw. Zre­zygnuj także z margaryny, pieczywa z mąki pszennej i krupczatki, kawy, alkoho­lu, gazowanych napojów, a przede wszystkim z czeko­lady, bitej śmietany, ciasta francuskiego i tortów słowem wszystkiego, co zawiera cukier rafinowany.

  posiłek wegetariański

Badania obserwacyjne na ludziach wykazały, że wyższe spożycie rafinowanych cukrów, takich jak sacharoza i fruktoza, wią­że się z częstszym występo­waniem kamieni żółciowych6.

Jedz 4-5 małych posiłków dziennie i pij co najmniej 2,5 l wody

Dozwolone są małe ilości masła oraz tłoczony na zimno olej sło­necznikowy. Gdy jesz sałatę, możesz skropić ją niewiel­ką ilością oliwy i cytryny. W Twoim jadłospisie mogą znaleźć się zupy warzywne, młode mięso pieczone lub gotowane, chudy drób bez skóry oraz chude ryby (okoń, sandacz, sieja, szczupak). Wprowadź też do menu jak najwięcej warzyw i owoców.

W badaniu przekrojowym częstość występowania cho­rób pęcherzyka żółciowego (bezobjawowa kamica żółcio­wa lub przebyta cholecystek­tomia) była znacząco niższa u wegetarianek niż u pań, któ­re jadły wszystko (12% w po­równaniu z 25%)7.

Ponadto 20-letnie badanie prospek­tywne z udziałem 80 898 ko­biet potwierdziło, że zwięk­szone spożycie białka roślinnego było powiązane ze zmniejszonym ryzykiem cholecystektomii8.

Odrębna ocena tej samej kohorty kobiet wykazała, że zwiększenie spożycia owoców i warzyw było związane ze zmniejszo­ną częstością występowa­nia kamieni żółciowych.

Jedz orzechy

W prospektywnym badaniu z udziałem 80 718 kobiet uczestniczących w badaniu Nurses’ Health Study wy­kazano, że zwiększone spo­życie orzeszków ziemnych i innych orzechów wiązało się z niższym ryzykiem cholecystektomii (usunięcia pęcherzyka żółciowego).

U pań, które spożywały 5 lub więcej uncji orzechów tygodniowo, ryzyko wystą­pienia cholecystektomii było o 25% niższe w porównaniu z kobietami, które rzadko lub nigdy nie jadły orzechów9.

Jakie zioła pomagają na stan zapalny dróg żółciowych?

Ziołowe wspomaganie

  • 3 razy dziennie posypuj jedzenie łyżką nasion babki płesznik. Popijaj wszystko dużą ilością pły­nu. Gotowane potrawy doprawiaj 2-3 szczyptami bertramu lub cząbru.
  • 3 razy dziennie przyjmuj 3-5 tabletek kopru włoskie­go przed jedzeniem lub pij herbatę z kopru włoskiego.
  • Jedz świeże listki hizopu lub 2-3 szczypty sproszkowa­nego dodawaj do kurczaka.
  • Po jedzeniu żuj tablet­kę z rutą zwyczajną.
  • Codziennie pij eliksir z fiołków po ½ filiżanki przez 4-6 tygodni. Możesz też 1-3 razy dziennie pić pół łyżeczki soku lukre­cjowo-różanego. Taka ku­racja powinna trwać nie dłużej niż 4 tygodnie.
  • 1-3 razy dziennie sma­ruj czoło, skronie, klatkę piersiową i splot słoneczny sokiem z kopru włoskiego10.

  ziołowa herbata

  • Ostropest plamisty Cenili go już starożytni Grecy i Rzymianie. Ponad 300 badań naukowych potwierdziło sku­teczność Silybum marianum, szczególnie w leczeniu scho­rzeń wątroby. Jedz po łyżce nasion ostropestu plamistego dziennie – to oczyści i odciąży wątrobę, poprawi jej funkcjo­nowanie, a także zapobiegnie nadmiernym wyrzutom żółci do pęcherzyka żółciowego11. Ostropest przeciwdziała two­rzeniu kamieni żółciowych oraz łagodzi kolki nimi spowo­dowane. W 1991 r. opubliko­wano w Dzienniku Hepatologii wyniki badań, które wykazały one, że już 420 g sylimary­ny, podawanej przez 30 dni, powoduje obniżenie chole­sterolu w żółci oraz poprawia jej skład. Dzięki temu nie jest możliwe wytrącanie kamieni żółciowych.
Orkisz
Orkisz zawiera neuro­transmitery (tryptofan, fenyloalaninę), które mają duże znaczenie dla meta­bolizmu komórek układu nerwowego. Ponadto bogate jest w wartościowe substan­cje włókniste i pęczniejące, takie jak lignina, celuloza i pektyna, które wiążą chole­sterol. Dzięki nim kamienie żółciowe nie tworzą się i nie powiększają. Jedz codziennie rano płatki orkiszowe12.
  • Ziołowa herbatka Popijaj herbatki ziołowe z owoców jałowca, mniszka lekarskiego, ziela dziurawca – wspomagają rozpuszcza­nie złogów żółciowych. Sięgnij też po połonicznik kosmaty (Herniaria hir­suta), kurkumę (Curcuma longa), kmin rzymski (Cu­minum cyminum) i fenkuł (Foeniculum vulgare)13
  • Wino z nasionami skalnicy 5 g nasion skalnicy roz­bij w moździerzu i wsyp do 0,5 l wina ekologicznego. Pij 3 razy dziennie po każdym posiłku po kieliszku likiero­wym napoju. Kurację stoso­wać nie dłużej niż tydzień. Zdaniem św. Hildegardy wino z nasionami skalnicy usuwa małe kamienie żółciowe10.

Suplementy diety na kamienie żółciowe

Zaleca się suplementację kwasami omega-3, niacyną (witamina B3), pomagającą radzić sobie z nadmiernym stężeniem lipoprotein oraz witaminą C, która sprawia, że łatwiej rozpuścić choleste­rol. Dobrze jest również przyj­mować suplementy zawiera­jące kurkumę, gdyż zwiększa ona rozpuszczalność żółci.

  • Witamina C Kilka badań na zwierzętach wskazuje, że związek ten może pomóc w zapobieganiu kamieniom żółciowym. U świnek mor­skich rozwinęła się kamica żółciowa, gdy była karmiona dietą bogatą w cholesterol i ubogą w kwas askorbino­wy, ale gdy zwierzęta były karmione tą samą dietą z odpowiednią ilością wi­taminy C, kamienie nie po­wstały14.

    Zdaniem badaczy kwas askorbinowy wydaje się zapobiegać tworzeniu się kamieni żółciowych, promu­jąc konwersję cholesterolu do soli żółciowych i zmniej­szając w ten sposób litogen­ność żółci (czyli skłonność do wytwarzania się w niej malutkich kryształków cho­lesterolowych) prowadząca do powstawania kamieni w pęcherzyku żółciowym15.


    W przekrojowym bada­niu z udziałem 7 042 kobiet biorących udział w Third National Health and Nutrition Examination Survey w la­tach 1988-1994 stwierdzono istotną odwrotną zależność między poziomem witami­ny C w surowicy a często­ścią występowania choroby pęcherzyka żółciowego. Co ciekawe, nie stwierdzono takiej zależności u męż­czyzn biorących udział w tym samym badaniu16.

    Z kolei w pracy poświę­conej pacjentom z kamicą żółciową codzienna suple­mentacja 2 g witaminy C przez 2 tygodnie zmniejsza­ła litogenność żółci.
    16 pa­cjentów z kamicą żółciową zakwalifikowanych do cho­lecystektomii otrzymywało 500 mg witaminy C 4 razy dziennie przez 2 tygodnie przed operacją; kolejnych 16 chorych zakwalifikowa­nych do cholecystektomii stanowiło grupę kontrolną.

    Podczas operacji od każde­go pacjenta pobierano żółć z pęcherzyka żółciowego. W porównaniu z pacjen­tami kontrolnymi, osoby leczone witaminą C miały znacząco wyższe stęże­nie fosfolipidów w żółci.

    Średni czas zarodkowania żółci (czas wymagany do utworzenia kryształów cholesterolu, pierwszego etapu tworzenia się ka­mieni) wyniósł siedem dni w grupie otrzymującej wi­taminę C i 2 dni w grupie kontrolnej17. Odkrycia te su­gerują, że spożycie witami­ny C zmniejsza ryzyko roz­woju kamieni żółciowych.
  • Żelazo U psów karmionych dietą ubogą w ten pierwiastek częstość występowania krysz­tałów cholesterolu w żółci była większa niż u zwierząt karmionych dietą kontrolną (80% w porównaniu z 20%)18.

    Odkrycia te wskazują na możliwość, że niedobór żelaza odgrywa rolę w pa­togenezie powstawania ka­mieni żółciowych u ludzi.
  • Lecytyna Fosfolipidy zwiększają rozpuszczalność cholesterolu w żółci.

    Su­plementacja lecytyną (która zawiera wysokie stężenia fos­folipidów) może potencjalnie zmniejszyć litogenność żółci poprzez zwiększenie stężenia fosfolipidów w żółci.

    W nie­kontrolowanym badaniu suplementacja 8 pacjentów z kamicą żółciową stosun­kowo małą dawką lecytyny (100 mg 3 razy na dobę) przez 18-24 miesięcy wiązała się ze znacznym wzrostem zawartości fos­folipidów w żółci i znacz­nym spadkiem poziomu cholesterolu w żółci19.

Mikstura oczyszczająca Józefa Słoneckiego

Miksturę oczyszczającą two­rzą trzy składniki: środek blokujący wchłanianie (olej), środek gojący nadżerki (alocit – wodny roztwór soku z alo­esu albo ekstraktu z pestek grejpfruta) oraz środek roz­puszczający złogi (sok z cy­tryny). Każdy ze składników ma do spełnienia konkretne zadanie. Olej dobrze łączy się ze śluzem wyściełającym błonę śluzową, dzięki czemu na około pół godziny bloku­je wchłanianie pozostałych składników mikstury oczysz­czającej, już w początkowym odcinku przewodu pokarmo­wego. Tym sposobem umoż­liwia im dotarcie aż do jelita grubego. Alocit jest wodnym roztworem jednego z dwóch preparatów znanych z nie­zwykłych właściwości go­jących – soku z aloesu albo ekstraktu z grejpfruta, spełnia więc rolę środka gojącego nadżerki istniejące w błonie śluzowej przewodu pokar­mowego, a także zapobiega powstawaniu nowych. Na­tomiast sok z cytryny wyka­zuje doskonałe właściwości rozpuszczające, toteż jego zadaniem jest rozpuszczenie patologicznego śluzu obkleja­jącego ściany jelita cienkiego, kamieni kałowych w jelicie grubym, a także złogów zale­gających w przewodach żół­ciowych oraz trzustkowych.

sok z grapefruita

Wieczorem do szklanki z ciemnego szkła, porcela­nowego lub glinianego kub­ka wlej 10 ml oleju (oliwy z oliwek), 10 ml alocitu oraz 10 ml soku z cytryny. Przy­kryj i pozostawić w tempera­turze pokojowej, gdzieś przy łóżku. Wypij rano na czczo. I przez pół godziny do godzi­ny po tym nic nie jedz. Jeśli stosujesz jakieś leki, które zgodnie z zaleceniem należy zażywać na czczo, to zażyj je pół godziny po wypiciu mikstury oczyszczającej. Słonecki zaleca, by stosowa­nie mikstury oczyszczającej rozpocząć od ¼ zalecanej dawki, a następnie co 3 ty­godnie zwiększać tę ilość do ½, ¾ i w końcu do pełnej zalecanej dawki. Jeśli na ja­kimś etapie przyjmowania mikstury oczyszczającej wystąpią gwałtowne objawy przesilenia chorobowego, to należy przerwać jej stoso­wanie, zaczekać, aż ustąpią całkowicie, a następnie ponowić próbę, rozpoczy­nając od ¼ tej dawki, która wywołała owe objawy.

Osoby cierpiące na scho­rzenia żołądka, dwunastnicy lub kamicę żółciową powinny jako bazę mikstury oczysz­czającej stosować oliwę z oli­wek. Po 3 miesiącach mogą zmienić ją na olej z kukurydzy lub olej lniany. Ten tłuszcz wskazany jest dla cierpiących na choroby trzustki, wątroby oraz mających podwyższony cholesterol. Jeśli zakończy­łaś oba 3-miesięczne etapy, możesz zacząć stosować olej z pestek winogron lub po­zostać przy oleju lnianym.

Alocit

Alocit to słowo utworzone od pierwszych członów słów aloes i citrosept. Alocit trzeb przygotować samodzielnie albo z soku z aloesu, albo z ekstraktu z grejpfruta. 

Alocit z soku z aloesu – rozcieńcz wodą w stosun­ku 1:1, czyli do półlitrowej butelki z ciemnego szkła wlej 0,25 l soku z aloesu i 0,25 l przegotowanej i ostu­dzonej wody. Uwaga! Do wy­konania alocitu nie nadają się tzw. żele aloesowe, czyli soki zagęszczone przez dodanie do nich błonnika, np. miąższu aloesowego albo pektyny.

Alocit z soku z pestek grejpfruta – półlitrową butelkę z ciemnego szkła napełnij przegotowaną, ostudzoną wodą i dodaj 35 kropli Citroseptu. Po półrocznej kuracji roztworem soku z aloesu na początku należy co 3 mie­siące zmieniać rodzaj środ­ka gojącego (na ekstrakt z grejpfruta i odwrotnie)20.

Metoda dr Jadwigi Górnickiej

Polega na stosowaniu przez okres 2-3 miesięcy, co drugi dzień rano na czczo mikstu­ry z soku z połowy cytryny, 2 łyżek oliwy, 2 łyżeczek Cholesolu, 30 kropli Sola­renu i 1/2 szklanki gorącej wody21.

Picie tego napoju 2 razy do roku na wiosnę i jesienią powoduje, że dro­gi żółciowe łagodnie się oczyszczają. Przeciwwska­zaniem do stosowania tej kuracji są: stany zapalne wątroby i woreczka żół­ciowego, ciąża, laktacja, menstruacja, utrzymywana przez dłuższy czas uboga w białko dieta wegańska.

Kurację tę należy poprze­dzić oczyszczaniem jelit (cykl lewatyw), w prze­ciwnym razie powstaje ryzyko intoksykacji krwi wskutek wchłaniania w za­nieczyszczonym jelicie substancji toksycznych, wydalanych z wątroby. W I tygodniu oczyszcza­nia jelit lewatywę robi się codziennie, w II, co drugi dzień, a w III, co trzeci dzień, w IV – tylko raz.

Rozwiązanie zza wschodniej granicy

Borys Bołotow rosyjski akademik uważa, że kamie­ni żółciowych można się pozbyć bez operacji. Jego zdaniem najlepiej radzi sobie z tym sok z czarnej rzodkwi. On nie tylko roz­puszcza minerały w pęche­rzyku żółciowym, kanałach żółciowych, lecz również sole mineralne odkładające się w naczyniach, nerkach i pęcherzu moczowym.

czarna rzodkwiew
10 kg czarnej rzodkwi przemyj i nie obierając, wyci­śnij sok. Będzie go ok. 3-5 li­trów. Sok przechowuj w lo­dówce. Wytłoki zmieszaj z miodem w proporcjach – 300 g miodu na 1 kg wy­tłoków. Przełóż do słoików i uciśnij czymś ciężkim od góry, by nie spleśniały.

Sok pij po jednej łyżecz­ce od herbaty na godzinę przed posiłkiem. Jeśli ból w okolicy wątroby nie bę­dzie o sobie dawał znać, możesz zwiększyć dawkę najpierw do łyżki stołowej, a następnie do pół szklanki.

Pamiętaj, że sok z czarnej rzodkwi ma silne działanie żółciopędne. Jeśli w kana­łach żółciowych znajduje się dużo złogów, to prze­pływ żółci jest utrudniony i może występować ból w prawym boku.

W takim wypadku należy pod pra­wym żebrem umieść ter­mofor z gorącą wodą. Jeśli ból jest do wytrzymania, to zabiegi należy kontynu­ować. Bołotow uprzedza, że ból występuje tylko z początku. Potem wszystko wraca do normy.

W czasie kuracji należy przestrze­gać łagodnej diety, unikać ostrych i słonych produk­tów. Gdy sok się skończy, przychodzi kolej na wytłoki, które do tego czasu ukiszą się. Trzeba je jeść w czasie posiłku. 1-3 łyżek stoło­wych, aż się wyczerpią22.

Metoda Bołotowa-Naumowa

Badacze dawno zauważyli, że żółć drobiu rozpuszcza kamienie, które gromadzą się u ptaków w wątrobie. Pewnego razu wezwano go do pacjentki, która miała atak kolki żółciowej. Zapisał jej Corvalolum oraz Urole­san, który zażywała 2 razy dziennie po 10 kropel z kost­ką cukru, 40 minut po po­siłku w celu zlikwidowania stanu ostrego.

W ciągu 2 tygodni pozbyła się w ten sposób ataków kolki żółcio­wej. Badanie USG pęcherzy­ka żółciowego potwierdziło, że kobieta ma mnóstwo kamieni w pęcherzyku żół­ciowym. Wówczas doktor Naumow dał pacjentce do przeczytania broszurę Bołotowa zatytułowaną: „Ratuj się sam”, w której była mowa o rozpuszczaniu kamieni w pęcherzyku żół­ciowym przy pomocy świe­żej kurzej żółci.

Następnie zalecił jej wykonywanie ku­lek z chleba wielkości ziarna fasoli i nasycanie ich dwo­ma kroplami żółci. Kobieta miała łykać po 10 sztuk 2 godziny po obiedzie przez tydzień. Po miesiącu zaży­wania kurzej żółci kobieta wykonała USG. Okazało się, że wcale nie ma kamieni.

Zdaniem Naumowa dłu­gość leczenia to spraw indy­widualna. Dobowa dawka zażywanej żółci może wa­hać się od 20 kropel do 40, lecz tej wartości nie może przekraczać.

Rosyjski lekarz proponuje albo nasycać nią chleb, albo zamykać ją w kapsułkach po lekar­stwach. W czasie kuracji i 2 tygodnie po niej należy jeść produkty zasadowe (zupy warzywne, barszcz, kasza, warzywa świeże i du­szone).

Wieczorem dobrze jest zjeść sałatkę ze świeżych warzyw przyprawionych niewielką ilością nierafino­wanego oleju słoneczniko­wego. Najlepiej zrezygnować w tym czasie z ryb, mięsa i grzybów. W pierwszej poło­wie dnia można pić produkty z kwaśnego mleka – kefir, maślankę i zsiadłe mleko.

Bibliografia
  • Fitzgerald JE, Fitzgerald LA, Maxwell-Armstrong CA, Brooks AJ (2009). „Recurrent gallstone ileus: time to change our surgery?”. Journal of Digestive Diseases 10 (2): 149–15
  • Channa, Naseem A.; Khand, Fateh D.; Khand, Tayab U.; Leghari, Mhhammad H.; Memon, Allah N. (2007). Analysis of human gallsto­nes by Fourier Transform Infrared (FTIR). Pakistan
  • Journal of Medical Sciences 23 (4): 546–50
  • http://goo.gl/5hcjip
  • Roman Góral, Jerzy Dotka: Zarys chirurgii : podręcznik dla studentów medycyny/ pod red. Romana Górala ; aut. Jerzy Dotka [et al.].. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1992.
  • Schweiz Med Wochenschr. 1988 Sep 17;118(37):1297-300
  • Lancet 1988;2:683; Ann Epidemiol 1994;4:248-254
  • Br Med J (Clin Res Ed) 1985;291:11- 12
  • Am J Epidemiol 2004;160:11-18
  • Am J Clin Nutr 2004;80:76-81
  • Dr Wighard Strehlow „Zdrowie z mądrości natury. Przewodnik po medycynie św. Hildegardy z Bingen”, Wydawnictwo Esprit 2014
  • J Pharm Biomed Anal. 2016 Oct 25:130:301-317
  • Dr Wighard Strehlow, „Żywność, która leczy. Terapia żywieniowa św. Hildegardy z Bingen. Przepisy, lekarstwa, diety”, Wydawnictwo Esprit 2011
  • Phytomedicine Plus 2024 Feb, 4(1): 100524, doi: 10.1016/j.phy­plu.2024.100524
  • Br J Nutr 1978;40: 317-22; Experientia 1977;33: 1616-7
  • J Nutr 1981;111: 412-24; Expe­rientia 1976;32: 687-9; Nutr Metab 1979;23: 217-26
  • Arch Intern Med 2000;160: 931-6
  • Eur J Clin Invest 1997;27: 387-91
  • Surgery 1997;122: 354-61
  • Am J Gastroenterol 1976;65: 231-5
  • Józef Słonecki „Zdrowie na własne życzenie”, Wydawnictwo Biosło­ne 2014
  • Dr Jadwiga Górnicka „Apteka natury. Poradnik zdrowia, Agencja Wydawnicza Jerzy Mostowski 2011
  • Borys Bołotow „Zdrowie człowieka w niezdrowym świecie”, Wydaw­nictwo Aletrmed 2013
Autor publikacji:
Wczytaj więcej
Nasze magazyny