Choroby jelit - 12 najczęstszych chorób jelit, objawy, przyczyny i leczenie

1. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego - objawy, przyczyny i leczenie

To jedna z 2 najczęściej występujących postaci nieswoistego zapalenia jelit (ang. inflammatory bowel diseases, IBD), powodująca stan zapalny i owrzodzenie okrężnicy (największej części jelita grubego) oraz odbytnicy. Jej przyczyny nie zostały do końca poznane - najpewniej składają się na nie czynniki genetyczne, środowiskowe i immunologiczne, a być może również zaburzenia równowagi wolnorodnikowej. Chorobie mogą towarzyszyć w zasadzie wszystkie dolegliwości typowe dla innych schorzeń układu pokarmowego (stąd w diagnostyce istotne jest wykluczenie chorób zakaźnych i nowotworowych), ale najbardziej charakterystyczne są przewlekłe, nawracające biegunki oraz niedokrwistość¹.

Wrzodziejące zapalenie jelit nawet u połowy pacjentów daje również mniej oczywiste objawy pozajelitowe, do których należą obwodowe zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie kręgosłupa, rumień guzowaty i zmiany okołoodbytnicze². Rozpoznanie stwierdza się na podstawie obecności krwi w stolcu oraz kolonoskopii.

Niestety tradycyjne metody leczenia (farmakologia i zabiegi chirurgiczne - usunięcie chorej części jelita) nawet u 40-60% pacjentów okazują się nieskuteczne i nie powodują zmniejszenia objawów³.

2. Choroba Leśniowskiego-Crohna - jakie daje objawy i jak diagnozować?

To druga postać nieswoistego zapalenia jelit o równie niejasnej etiologii, wiązana jednak bardziej z nieprawidłowościami mikroflory jelitowej i układu immunologicznego oraz obniżeniem szczelności bariery nabłonkowej śluzówki jelita.

Do jej najczęstszych objawów należą ból brzucha, utrata masy ciała (niedowaga) i cechy stanu zapalnego (zwłaszcza gorączka)⁴. Mogą pojawić się także osłabienie, biegunka i objawy pozajelitowe, tak jak w przypadku WZJG. Jednak w odróżnieniu od niej choroba Crohna może zaatakować właściwie każdy odcinek układu pokarmowego - od przełyku po odbyt - ale najczęściej lokalizuje się w jelicie krętym. Charakterystycznym, choć pojawiającym się rzadko objawem jest ból, który narasta podczas oddawania moczu, a mija tuż przed jego końcem.

W diagnostyce należy wykluczyć przede wszystkim WZJG (jeśli zaatakowane zostało jelito grube), przewlekłe zapalenie trzustki, celiakię oraz chorobę Whipple'a⁵.

3. Uchyłki jelita grubego - za mało błonnika w diecie

Mówiąc najprościej, to "kieszonki" o cienkich ściankach i średnicy ok. 1 cm, powstałe z błony śluzowej i podśluzowej, które uwypuklają się na zewnątrz okrężnicy. Zwykle są efektem błędów żywieniowych, np. diety ubogoresztkowej - pokarm tego rodzaju słabo wypełnia jelito, zwiększa w nim ciśnienie i powoduje pogrubienie jego ścian. Uchyłki pojawiają się nawet u 50% pacjentów po 60. r.ż.⁶, a większość z nich nie odczuwa w związku z tym żadnych dolegliwości.

Problem stanowi jednak pojawienie się stanu zapalnego, któremu towarzyszą bóle brzucha (szczególnie w lewym dole biodrowym) oraz zmiana rytmu wypróżnień lub wyglądu stolca, a czasem nawet krwawe biegunki.

Wówczas rozpoznaje się chorobę uchyłkową okrężnicy. W skrajnych przypadkach mogą pojawić się jej poważne powikłania, takie jak ropień, krwawienie, przetoka, ropne lub kałowe zapalenie otrzewnej, perforacja (pęknięcie), zrostowa niedrożność lub zwężenie jelita⁷.

Co prawda nawet 80% krwotoków z uchyłków zatrzymuje się samoistnie, jednak u wielu chorych konieczne jest przetoczenie krwi, pilna kolonoskopia lub operacja. By temu zapobiec, niezbędna jest trwała zmiana nawyków żywieniowych.

4. Zespół jelita drażliwego (IBS) a SIBO

Choroba zwana również nadwrażliwością jelita to czynnościowe zaburzenie układu pokarmowego, objawiające się zwykle bólami brzucha, zaburzeniami rytmu wypróżnień, nadwrażliwością trzewną, a nawet zaburzeniami układu autonomicznego⁸. Często towarzyszy mu uczucie wzdęcia lub pełności po posiłku, a przykre dolegliwości wzmagają się w sytuacjach stresowych. Postawienie diagnozy jest jednak możliwe dopiero wówczas, gdy przez ostatnie 3 miesiące pojawiał się ból lub dyskomfort w jamie brzusznej trwający co najmniej 3 dni w miesiącu i towarzyszyły mu co najmniej 2 z poniższych objawów: zmniejszenie lub ustąpienie dolegliwości po wypróżnieniu, pojawienie się objawów ze zmianą częstości wypróżnień, początek dolegliwości wiążący się ze zmianą wyglądu stolca⁹.

Choć również w tym przypadku pierwotna przyczyna choroby nie jest znana, prawdopodobnie IBS ma bezpośredni związek z nadmiernym rozrostem flory bakteryjnej w jelicie cienkim (ang. small intestinal bacterial overgrowth syndrom - SIBO). Badacze spierają się jednak, która z tych chorób ma charakter pierwotny, a która wtórny.

5. Choroba Whipple'a - jak zdiagnozować?

To schorzenie, znane również jako lipodystrofia jelitowa, oznacza układową infekcję wywoływaną przez bakterię Tropheryma whipplei. Może zająć układ pokarmowy, krążenia lub ośrodkowy układ nerwowy, a dolegliwości pozajelitowe (najczęściej ze strony stawów) czasem o kilka lat wyprzedzają brzuszne, opóźniając rozpoznanie¹⁴.

Występuje bardzo rzadko (na całym świecie ok. 30 nowych zachorowań każdego roku), a jej objawy kliniczne nie różnią się od choroby Leśniowskiego-Crohna.

Dlatego do zdiagnozowania niezbędne jest pobranie wycinka jelita cienkiego (biopsja) i odpowiednie jego wybarwienie, które umożliwia identyfikację bakterii.

6. Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego (SIBO) - jakie daje objawy?

O SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth syndrom) mówimy wówczas, gdy ilość bakterii w jelicie cienkim wzrośnie do 105 na 1 g lub 1 ml treści jelitowej¹⁰.

Dochodzi wówczas do zaburzenia wchłaniania tłuszczów i rozpuszczalnych w nich witamin, pojawiają się biegunka, gazy lub wzdęcia. Zdarzają się utrata masy ciała lub objawy skórne, takie jak wysypka i rumień. Częstsze występowanie SIBO obserwuje się w IBS, celiakii, chorobie Leśniowskiego-Crohna, niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie zapalnej i marskości wątroby oraz zaburzeniach neurologicznych, np. neuropatii cukrzycowej¹¹.

Badanie mikrobiologiczne treści jelita cienkiego pozwala określić liczbę bakterii i odróżnić SIBO od IBS. Jest ono jednak dość inwazyjne, dlatego w praktyce częściej wykorzystuje się metody pośrednie, takie jak testy oddechowe z substancjami zawierającymi znakowany węgiel.

7. Celiakia u dorosłych i u dzieci 

Choroba trzewna polega na nadmiernej odpowiedzi układu odpornościowego na gluten - grupę białek zbożowych, zwanych prolaminami, które znajdują się w pszenicy, życie i jęczmieniu, a możliwe, że również w owsie (tu badacze nie są zgodni)¹².

Po kontakcie z tymi białkami pojawia się przewlekły stan zapalny błony śluzowej jelita cienkiego, a następnie uszkodzenie i zanik kosmków jelitowych, czyli rozszczelnienie jelit. Upośledza to wchłanianie białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin i soli mineralnych.

Klasyczna postać celiakii - biegunki i zaburzenia wzrostu - pojawia się jedynie u dzieci. U dorosłych choroba trzewna rozwija się bezobjawowo nawet latami, a czasem powoduje niecharakterystyczne dolegliwości, utożsamiane z chronicznym zmęczeniem, anemią, zapaleniem stawów, atopowym zapaleniem skóry czy nawracającym bólem głowy. Dlatego nawet 95% chorych może nie wiedzieć, że nie toleruje glutenu, a pewną diagnozę dają jedynie badania serologiczne krwi oraz biopsja jelita cienkiego.

Innym pierwotnym zespołem upośledzonego wchłaniania jest psyloza, czyli sprue tropikalna - schorzenie przewodu pokarmowego prowadzące do zaburzeń wchłaniania witaminy B₁₂ i kwasu foliowego, pojawiające się u 1 osoby na milion i charakteryzujące się przewlekłą biegunką¹³.

8. Zakaźne zapalenia jelit 

W odróżnieniu od nieswoistych zapaleń, te zakaźne wywoływane są przez konkretne, znane nam drobnoustroje¹⁵, np. rotawirusy (rotawirusowe zapalenie żołądkowo-jelitowe), bakterie Escherichia coli (tzw. biegunka podróżnych), Salmonella typhi (dur brzuszny, dawniej zwany tyfusem), Shigella (czerwonka bakteryjna) czy Staphylococcus aureus (zapalenie gronkowcowe).

9. Kandydoza - objawy zakażenia Candida 

Do chorób zakaźnych zaliczana jest również kandydoza, czyli grzybicze zapalenie jelit spowodowane nadmiernym rozrostem drożdżaków Candida albicans. Ich niekontrolowane namnażanie się w przewodzie pokarmowym prowadzi do osłabienia układu odpornościowego, problemów ze skórą i paznokciami, chronicznego zmęczenia i bólów mięśni, przewlekłych zaparć lub biegunek oraz innych chorób jelitowych (jak IBS i celiakia).

Przebyte wcześniej zakażenie może nawet zwiększać ryzyko schizofrenii i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych¹⁶.

10. Giardioza - choroba dzieci w wieku przedszkolnym

Dawniej uważane za chorobę tropikalną, dziś to schorzenie spowodowane inwazją pierwotniaka Giardia lamblia coraz częściej pojawia się w krajach rozwiniętych. U dzieci w wieku przedszkolnym uważana jest nawet za najczęstszą przyczynę przewlekłych bólów brzucha i biegunek.

Leczenie utrudnia fakt, że powodujące ją pasożyty są oporne na stosowane dotąd antybiotyki¹⁷. 

Giardioza rozwija się w jelicie cienkim, a do jej głównych objawów należą: biegunka, ból brzucha, wzdęcia, spadek wagi, utrata apetytu i zmęczenie. Zwykle pojawiają się jednak dopiero 1-3 tygodnie po zakażeniu, do którego dochodzi drogą pokarmową lub poprzez kontakt ze zwierzętami - zarówno domowymi, jak i dzikimi.

Rozpoznanie stawiane jest na podstawie stwierdzenia obecności cyst Giardia lamblia w kale.

Jeśli choroba przejdzie w postać przewlekłą, może prowadzić do upośledzenia wchłaniania składników odżywczych, a u dzieci zahamować wzrost i upośledzić funkcje poznawcze¹⁸.

11. Zespół nieszczelnego jelita - jak rozpoznać?

To tak naprawdę liczne objawy ze strony całego organizmu, wywołane przez produkty przemiany materii oraz toksyny, które dostały się do krwiobiegu poprzez nieszczelne jelita.

Choroba spowodowana jest zwiększeniem przepuszczalności ścian jelit dla toksyn, bakterii czy niestrawionego jedzenia¹⁹. Część przedstawicieli medycyny konwencjonalnej podważa jej istnienie, niemniej przerwanie ciągłości nabłonka jelitowego może być w istocie bezpośrednią przyczyną namnażania szkodliwych bakterii i rozwoju innych chorób układu pokarmowego. Co więcej, wzrost jego przepuszczalności podejrzewany jest również o to, że sprzyja pojawieniu się chorób ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca, Hashimoto i choroby autoimmunologiczne²⁰.

Nieszczelność jelita wykazują testy obciążenia dla laktulozy i mannitolu.

12. Rak jelita grubego - badania

Rak jelita grubego to trzeci spośród najczęściej rozpoznawanych w Polsce i najbardziej śmiertelnych nowotworów, który 2 razy częściej zajmuje okrężnicę niż odbytnicę. Zaledwie w 5-10% przypadków ma podłoże dziedziczne, a do zaburzeń genetycznych o największym znaczeniu należą zespoły polipowatości rodzinnej²¹. Oznaczają one występowanie licznych polipów (powstających w wyniku uwypuklenia śluzówki do światła jelita) w jelicie grubym, żołądku i dwunastnicy. Okazuje się, że nawet 25% z nich może rozwinąć się w nowotwór, dlatego oficjalne zalecenia mówią o konieczności profilaktycznego wycinania wszystkich polipów.

Do czynników ryzyka raka jelita grubego należą również przebyte wrzodziejące zapalenie jelita grubego (zwiększa prawdopodobieństwo nowotworu o 5-15%) oraz radioterapia jamy brzusznej przeprowadzona w dzieciństwie²².

Jednak eksperci są zgodni co do tego, że dużo większe znaczenie mają czynniki środowiskowe, predysponujące do raka jelita grubego, które łatwo można modyfikować. Należą do nich np. otyłość, cukrzyca, nadużywanie alkoholu, palenie papierosów czy brak aktywności fizycznej.

Wieloletni rozwój tego rodzaju nowotworu daje szansę na jego wczesne wykrycie w testach na krew utajoną w kale (FOBT) czy standardowej kolonoskopii. Ta ostatnia jest co prawda tzw. "złotym standardem" screeningu, pozostaje jednak badaniem czasochłonnym i trudnym do wykonania.

Warto przy tym pamiętać, że przyjmowanie wysokich dawek witaminy C może skutkować fałszywie negatywnym wynikiem najprostszego i najtańszego laboratoryjnego testu FOBT, dlatego 3 dni wcześniej należy ograniczyć jej przyjmowanie do 250 mg na dobę²³. Poza tym bardziej czułe wydają się nowsze, immunochemiczne testy na hemoglobinę w kale, które wiążą się jednak z wyższymi kosztami.