Nasze magazyny
Ostrężyna to wyjątkowo różnorodny gatunek – choć w większości publikacji charakteryzuje się ją jako Rubus fruticosus, tak naprawdę w obrębie tej nazwy kryje się ok. 200 bardzo zbliżonych odmian, spośród których 90 można spotkać w Polsce.
Bez względu na niejednoznaczne rozróżnienia taksonomiczne jeżyny to jedne z najcenniejszych dzikich owoców, od lat wykorzystywane w tradycyjnej medycynie ludowej. Regulują przemianę materii, zwalczają zaparcia i biegunki, mają właściwości uspokajające (są wskazane w zaburzeniach nerwowych, zwłaszcza u kobiet w okresie przekwitania), a stosowane zewnętrznie jako okłady leczą wypryski, trądzik i liszaje. Jak wszystkie owoce jagodowe stanowią też doskonałe paliwo dla mózgu i oczu.
Co więcej, surowcem leczniczym są również inne części rośliny: liście (ze względu na właściwości napotne sprawdzają się zwłaszcza przy przeziębieniu) oraz korzenie (odwar ułatwia diurezę).
Właściwości lecznicze jeżyn
Jeżyny jako źródło antyoksydantów
Jeżyny to owoce o bardzo bogatym składzie, któremu zawdzięczają swoje rozliczne właściwości. Przede wszystkim są źródłem przeciwutleniaczy (takich jak witaminy C i E, karotenoidy, flawonoidy, rutyna, antocyjany, kwercetyna i glukozydy)1 . W badaniach wykazano, że aktywność antyoksydacyjną mają wyciągi zarówno ze świeżych, jak i suszonych liści i owoców (według współczynnika RSA od 82,66 do nawet 94,36%)2 .
Z kolei w testach na zwierzętach okazało się, że podawanie ekstraktów z Rubus niveus (odmiany występującej w południowej Azji) już po 30 dniach znacząco zwiększało poziom enzymów przeciwutleniających (takich jak dysmutaza ponadtlenkowa – SOD) we krwi i wątrobie3 .
Jeżyny zamiast NLPZ
Właściwości antyoksydacyjne są ściśle skorelowane z przeciwzapalnymi – różne frakcje jeżyn, zwłaszcza etanolowe, hamują wydzielanie tlenku azotu i innych związków prozapalnych. Co więcej, antocyjany z owoców ostrężyny blokują aktywność enzymów zapalnych COX-1 i COX-2 porównywalnie do leków z grupy NLPZ (ibuprofenu i naproksenu), a acetonowy ekstrakt z korzeni redukuje obrzęk tylnej łapy u szczurów w podobnym stopniu co indometacyna (nawet o 75%)4 . Z kolei u myszy karmionych sproszkowaną ostrężyną znacznie zmniejszają się owrzodzenia i uszkodzenia okrężnicy.
Jeżyny - broń na raka
Silne właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne , w połączeniu z bogatym składem i zdolnością poprawy ogólnej odporności organizmu, sprawiają, że różne gatunki Rubus mają potencjał antynowotworowy. Wyekstrahowane z ich korzeni substancje w testach in vitro i in vivo hamują wzrost komórek raka wątroby, białaczki szpikowej (u myszy nawet o 85%) i skóry5 . Z kolei etanolowe i wodne ekstrakty z owoców wykazują aktywność wobec komórek nowotworowych płuc, odbytu, żołądka, piersi, okrężnicy i jelita grubego6 .
Naturalny antybiotyk pod postacią jeżyn
Obecne w jeżynach polifenole (zwłaszcza flawonole i taniny) wykazują także dużą aktywność przeciwbakteryjną, m.in. poprzez hamowanie tworzenia biofilmu oraz neutralizowanie toksyn produkowanych przez drobnoustroje. Ekstrakty z różnych gatunków Rubus zwalczają m.in. takie szczepy jak Staphylococcus aureus (w tym gronkowce oporne na metycylinę, czyli MRSA), Helicobacter pylori, Echerichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Streptococcus pneumoniae (w błonie śluzowej gardła), Klebsiella pneumoniae, Campylobacter jejuni czy Salmonella7 . Stosowane razem z antybiotykoterapią działają synergistycznie z lekami, co pozwala zmniejszyć ich dawki oraz złagodzić skutki uboczne, a nawet zwiększyć wrażliwość bakterii na farmaceutyki8 .
Jeżyny w zwalczaniu chorób
Owoce jeżyn są również cennym źródłem substancji o potencjale zwalczania chorób zakaźnych, takich jak taniny i flawonoidy. Przykładowo sok wykazuje wysoką aktywność wobec ludzkich norowirusów (będących częstą przyczyną nieżytu żołądka i jelit), a ekstrakty z liści hamują rozwój wirusa wątroby typu B (HBV) oraz opryszczki (HCV-1)9.
Jeśli zaś chodzi o tradycyjne zastosowanie ostrężyny w leczeniu przeziębienia oraz grypy, największy wpływ na ograniczanie ekspansji wirusów mają obecne w niej polifenole10.
Rola jeżyn regulacji trawienia i poziomu cukru
Ponieważ jeżyny mają silnie ściągające właściwości, napary i odwary stosuje się w łagodzeniu biegunki. Garbniki zawarte w surowcu nie tylko napinają tkanki, ale także pomagają kontrolować niewielkie krwawienia. Z kolei elagotaniny z owoców jeżyn hamują stres oksydacyjny i zapalenie błony śluzowej żołądka, zmniejszając wrzody nawet o 88%11.
Ponadto spora zawartość błonnika reguluje procesy trawienne i spowalnia wchłanianie węglowodanów, dzięki czemu sprzyja utrzymaniu stałego poziomu cukru we krwi. Jeśli dołożyć do tego niski indeks glikemiczny, można uznać jeżyny za owoce wskazane dla diabetyków – naukowcy przyjmują nawet, że mogą one być tak samo skuteczne, jak leki przeciwcukrzycowe12.
Zastosowanie jeżyn - przepisy
Napar z jeżyn
Zalej wrzątkiem 2 łyżki suszonych liści jeżyny i zaparzaj pod przykryciem 10 min. Pij odcedzony napar 2 razy dziennie po szklance. Pomoże to w przypadku biegunek, anemii i ogólnego osłabienia oraz złagodzi stres i objawy menopauzy. Możesz też zalać wrzątkiem 2 łyżki suszonych owoców i zaparzać przez kwadrans. Po ostudzeniu i przecedzeniu pij 2-3 razy dziennie.
Odwar z jeżyn
Łyżkę suszonych liści zalej szklanką wody i gotuj przez ok. 3-5 min. Po ostygnięciu przecedź i wypij w 2-3 porcjach między posiłkami w przypadku zaburzeń żołądkowych, przeziębień lub anginy. Zewnętrznie odwar z liści dodaje się do kąpieli (3-4 garści na 4-5 l wody) – wzmacnia i oczyszcza skórę. Z kolei jako płyn do płukania jamy ustnej działa przeciwzapalnie i antybakteryjnie.
Nalewka jeżynowa
1 kg dojrzałych owoców zasyp 1 kg cukru i odstaw na 2 doby. Po tym czasie zlej sok, dodaj do niego 0,5 l wódki, sok z 2 cytryn i 2 łyżki cukru waniliowego. Pozostałe jeżyny zalej 0,5 l wódki i odstaw na kolejne 48 godz. Następnie odsącz owoce i połącz oba płyny. Odstaw na 4 miesiące. Pij 2-3 kieliszki dziennie jako środek napotny i przeciwgorączkowy. Możesz też przemywać nalewką zmiany skórne.
Dżem jeżynowy
Zważ przebrane i opłukane jeżyny. Wrzuć je do garnka, lekko dociśnij drewnianą łyżką (aż puszczą sok) i zagotuj. Kiedy rozpadną się, dodaj do nich cukier w proporcji 0,5 kg na każdy kilogram owoców. Gotuj, cały czas mieszając, aby dżem się nie przypalił. Pod koniec dodaj 2 łyżeczki soku z cytryny na każdy kilogram jeżyn. Ugotowaną, jeszcze wrzącą masę przełóż do słoików, zakręć je i odwróć do góry dnem i zostaw do ostygnięcia.
Maseczka z jeżyn
Rozgnieć kilka owoców, dodaj do nich po łyżeczce miodu i śmietany, a całość dokładnie wymieszaj. Nałóż maseczkę na twarz na ok. 15-20 min, po czym zmyj ją zimną wodą. Taki zabieg sprawdzi się szczególnie przy suchej, starzejącej się i zmęczonej cerze.
Metryczka
Występowanie: jeżyny rosną w zaroślach, lasach, przy drogach oraz na terenach otwartych. Można też sadzić je w przydomowych ogrodach.
Surowiec: liście (Rubi fruticosi folium), owoce (Rubi fruticosi fructus) i korzeń (Rubi fruticosi radix).
Pora zbioru: korzenie zrywa się wczesną wiosną (luty-marzec) lub jesienią (po zakończeniu wegetacji), liście przed kwitnieniem rośliny (przełom maja i czerwca), a dojrzałe, ciemnofioletowe owoce – od połowy sierpnia do listopada.
Ważne: w rzadkich przypadkach jeżyny mogą wywołać reakcje alergiczne. Ostrożność powinny zachować zwłaszcza osoby uczulone na inne owoce z rodziny różowatych (jabłka, gruszki, śliwki, maliny).
Artykuł ukazał się w wydaniu papierowym O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą Wrzesień 2019>>>
Bibliografia
- Food Chem 2012; 130(4):785-96
- Pomeranian J Life Sci 2016; 62(4): 52-59
- Pharmacol 2014; 5(7):247-55
- J Agric Food Chem 2006; 54(25):9329- 39; Carcinogen 2011; 32(3):343-50
- Int J Oncol 2013; 42(3):971-8; Chinese J Int Med 2014; 20(1):36-42; Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 2007; 32(19):2055-8
- J Food Comp Anal 2010; 23(6):554- 60; Nutrition 2005; 21:1141-8; Biotech Equuip 2012; 26(1):2765-72
- Int J Antimicr Agents 2008; 34(1):50-9; Tr J Pharm Res 2013; 12(5):813-9; Molecules 2012; 17:7758-68; Inter J Microbiol 2008’ 7:1; LWT 2008; 946-50
- PloS One 2012; 7(1):e28737
- Foodborn Pathogen Dis 2012; 9(10):915-21; Phytother Res 2001; 15(8):718- 20; Phytother Res 2007; 21(10):970-4
- Molecules 2014; 19(8):10998-1029
- PLoS One. 2013; 8(8):e71762
- Pharmacogn Rev 2014; 8(16): 101-104
