Nasze magazyny
Występująca w niektórych roślinach solanina jest naturalnym pestycydem i środkiem grzybobójczym. Jako neurotoksyna szkodzi również człowiekowi – na szczęście prawie nie występuje w spożywanych przez nas pokarmach. Jeżeli jednak zdarzy się nam mieć z nią styczność (np. poprzez zjedzenie zielonych ziemniaków lub zielonej części pomidora), oprócz typowych objawów zatrucia mogą pojawić się halucynacje. Łatwo jednak uniknąć zatrucia solaniną.
Solanina - co to jest?
Solanina to glikoalkaloid z grupy saponin. Jest organicznym związkiem chemicznym o właściwościach neurotoksycznych, chroniący roślinę przed zjedzeniem. Solanina jest naturalną bronią niektórych roślin przed zjedzeniem przez zwierzęta lub przed atakiem pasożytów (jest naturalnym pestycydem i fungicydem)1.
Ponadto substancja ta nadaje roślinie gorzki smak, który dodatkowo zniechęca do jej spożycia. Jak wiele alkaloidów solanina wykazuje działanie narkotyczne, nie należy jednak w tym celu spożywać roślin zawierających solaninę ze względu na wysokie prawdopodobieństwo zatrucia, a w niektórych przypadkach nawet śmierci2.
Ciekawym jest fakt, że solaninę po raz pierwszy wyodrębniono z rośliny zwanej psianką czarną (Solanum nigrum). Występuje ona w Afryce, w Kamerunie jest stosowana jako lekarstwo na zapalenie płuc, bóle zęba i żołądka, stany zapalne i gorączkę, a także jako środek ochronny na wątrobę, diuretyk i lek przeciwpasożytniczy3.
Gdzie znajduje się solanina?
Substancja ta występuje w roślinach psiankowatych takich jak:
- ziemniak,
- pomidor,
- papryka,
- bakłażan,
- pieprz cayenne4,
- miechunka,
- jagody goji.
Ponadto do roślin psiankowatych zalicza się rośliny o właściwościach toksycznych, jak tytoń, pokrzyk wilczą jagodę, bielunia dziędzierzawę4 i lulka i zioła, w tym ashwagandhaę i mandragorę. Również petunia i wyhodowana z niej surfinia są przedstawicielkami roślin psiankowatych. Do psiankowatych nie należy natomiast batat, zwany też słodkim ziemniakiem, jest jednak z nimi spokrewniony5.
Solanina znajduje się głównie w zielonych (naziemnych), niejadalnych częściach roślin, a także w niektórych owocach. Tutaj warto zaznaczyć, że bulwa ziemniaka z natury nie zawiera tej substancji lub zawiera ją w znikomych ilościach, jednak ziemniak o zielonym zabarwieniu nie nadaje się do spożycia z powodu właśnie obecności solaniny. Jest ona efektem ekspozycji wzrastającej bulwy na światło słoneczne – ziemniak nie był dostatecznie głęboko zakopany w glebie i jego część wystawała ponad jej powierzchnię6.
Objawy zatrucia solaniną
Najwięcej przypadków zatrucia solaniną wiąże się ze zjedzeniem nieodpowiednio przygotowanych ziemniaków. Pierwsze objawy zatrucia solaniną pojawiają się w układzie pokarmowym i nerwowym.
Obejmują one:
- nudności i wymioty,
- biegunkę, skurcze żołądka,
- pieczenie w gardle,
- arytmię serca,
- ból i zawroty głowy.
W ciężkim przebiegu zatrucia pojawiają się:
- halucynacje,
- utrata czucia, paraliż,
- gorączka,
- żółtaczka,
- rozszerzenie źrenic,
- hipotermia,
- śpiączka.
Specjaliści zauważyli też, że glikoalkaloidy z roślin psiankowatych mogą hamować aktywność pewnych enzymów wątrobowych oraz uszkadzać błony komórkowe. Ponadto wykazują one działanie teratogenne, tj. uszkadzające płód7.
Trująca dawka solaniny dla dziecka wynosi 20-40 mg, a dla osoby dorosłej 200-400 mg8. Dawka 3–6 mg solaniny na 1 kg masy ciała może okazać się zabójcza7. Jak gdyby to nie wystarczało, eksperci podejrzewają, że solanina może kumulować się w organizmie8. Dlatego jeżeli spożyłeś lub podejrzewasz, że spożyłeś pokarm zawierający solaninę, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem. Co prawda zwykle w ziemniakach nie znajduje się więcej niż 0,2 mg solaniny na każdy 1 gram bulwy, jednak w przypadku ziemniaków zabarwionych na zielono jej stężenie bywa wyższe9.
Jak pozbyć się solaniny?
Przede wszystkim przed przygotowaniem pomidorów, papryki bądź bakłażana usuń zieloną część warzywa. Jak już wspomniano, solanina nie występuje wcale w jadalnej części tych warzyw, a w przypadku ziemniaków tylko w bulwach zabarwionych na zielono. Dlatego najlepiej nie spożywać takich bulw.
Na szczęście nawet spożycie 5 g ugotowanych zielonych ziemniaków na 1 kg masy ciała dziennie przez osobę dorosłą nie powoduje wystąpienia ostrych objawów zatrucia10.
Solanina ulega rozpadowi podczas smażenia, dlatego jeżeli przygotowujesz ostre papryczki (np. chilli lub jalapeño) w całości, wybierz tę formę obróbki termicznej. Gotowanie oraz pieczenie nie mają wpływu na stężenie solaniny w pokarmie6.
- Encyclopedia of Food Microbiology (Second Edition) 2014, Pages 920-929
- Comprehensive Natural Products II: Chemistry and Biology, Volume 4, 2010, Pages 631-671
- Toxicological Survey of African Medicinal Plants 2014, Pages 611-633
- https://www.britannica.com/plant/Solanaceae
- Progress in Molecular Biology and Translational Science, Volume 112, 2012, Pages 373-415
- „Wybrane problemy higieny i ekologii człowieka”, red. E. Kolarzyk, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wyd. I, Kraków 2008
- Toxicological Survey of African Medicinal Plants 2014, Pages 611-633
- https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2020.6222
- Comprehensive Natural Products II: Chemistry and Biology, Volume 4, 2010, Pages 631-671
- Progress in Molecular Biology and Translational Science, Volume 112, 2012, Pages 373-415
