Rzeczywiście istnieją 2 podobne określenia, które jednak się różnią. Mówiąc najogólniej, parkinsonizm jest szerszym pojęciem, ponieważ może wynikać z kilku różnych przyczyn.
Parkinsonizm - objawy
Parkinsonizm (lub zespół parkinsonowski) to nazwa grupy schorzeń objawiających się podobnymi symptomami: spowolnieniem ruchowym, sztywnością mięśni, drżeniem spoczynkowym w obrębie kciuka i palców (przypominającym odruch liczenia pieniędzy), zaburzeniami chodu i postawy oraz niewyraźną mową1. Mogą pojawiać się również problemy poznawcze i emocjonalne, często rozwijające się jeszcze przed wystąpieniem kłopotów ruchowych.
Symptomy te rozwijają się np. w przebiegu guza mózgu, chorób metabolicznych czy zapalnych, zmian naczyniowych w mózgu, wodogłowia normotensyjnego lub procesów neurodegeneracyjnych (wywołanych stopniowym obumieraniem komórek mózgowych). Choroba Parkinsona jest właśnie przykładem takiej degeneracji, spowodowanej postępującym zanikiem neuronów dopaminergicznych w istocie czarnej i niedoborem dopaminy w prążkowiu.
Choroba Parkinsona stanowi przyczynę 60% przypadków parkinsonizmu, dlatego w potocznym rozumieniu problemy te bywają utożsamiane. Istnieje jednak cała grupa podobnych schorzeń, określanych jako tzw. atypowe parkinsonizmy. Należą do nich zanik wieloukładowy (MSA), postępujące porażenie ponadjądrowe (PSP), otępienie z ciałami Lewy’ego (LBD) oraz zwyrodnienie korowo-podstawne (CBD). Ich przyczyny są odmienne, ale wszystkie te zespoły dają zbliżone objawy, a w związku z brakiem skutecznego leczenia dynamika ich narastania jest w ich przebiegu znacznie szybsza. Co więcej, już w pierwszych latach pojawia się wiele symptomów, które w chorobie Parkinsona rozwijają się późno (np. upadki, zaburzenia postawy)2.
Dodatkowo występują inne elementy charakterystyczne dla poszczególnych zespołów, np. wybitnie jednostronny początek CBD czy omamy wzrokowe i nadwrażliwość na neuroleptyki w LBD. Brak lub słaba poprawa po lewodopie to charakterystyczna cecha niemal każdego atypowego zespołu parkinsonowskiego. Do innych przyczyn można zaliczyć przyjmowanie niektórych leków, zwłaszcza neuroleptyków (np. flufenazyny, haloperidolu, perfenazyny, trifluoperazyny i klopentiksolu), a także innych środków wykazujących właściwości dopaminolityczne, jak metoklopramid, cinaryzyna czy flunaryzyna3.
Opisywano również rzadkie przypadki parkinsonizmu po solach litu, amiodaronie, progesteronie i kwasie walproinowym4. Wśród innych wyzwalaczy tego typu objawów wymienia się m.in. zatrucie tlenkiem węgla (parkinsonizm postępujący i nawracający) lub chemikaliami, niektóre nowotwory mózgu, reakcje na traumę, uraz głowy (parkinsonizm pourazowy - np. encefalopatia bokserska) oraz niedoczynność tarczycy. Istnieje jeszcze jedna jednostka chorobowa, czyli drżenie samoistne - najczęstsze zaburzenie ruchowe u osób starszych, wielokrotnie mające charakter rodzinny. W jego przebiegu drżenie dotyczy obu rąk, głowy, często również głosu, będąc przy tym jedynym symptomem5.
Jak zdiagnozować parkinsonizm?
Metody umożliwiające zdiagnozowanie pacjenta pod kątem parkinsonizmu są różne. Należy do nich m.in. analiza sygnałów ultrasonograficznych, która pozwala na wykrywanie różnic między chorobą Parkinsona a innymi zespołami parkinsonowskimi, niektórymi wrodzonymi zespołami neurozwyrodnieniowymi oraz drżeniem samoistnym. Warto, aby tata poddał się takiej diagnostyce, ponieważ leczenie różnych typów schorzenia jest odmienne, choć w każdym przypadku bardzo trudne. Według najszerzej obecnie akceptowanych poglądów należy rozpoczynać je jak najwcześniej - od pierwszych objawów, a nie od momentu, kiedy stają się uciążliwe.
We wszystkich przypadkach parkinsonizmu leczenie skupia się na łagodzeniu objawów, poprawie komfortu życia i ograniczeniu postępu choroby - a w tym zakresie można zdecydowanie poprawić efektywność terapii, wprowadzając kilka istotnych zmian w stylu życia.
Leczenie naturalne
Dieta
Sposób odżywania jest szczególnie ważny w profilaktyce i minimalizowaniu objawów parkinsona, ponieważ wiele produktów zawiera aktywne składniki, które chronią neurony przed degeneracją. Badania potwierdzają również, że wpływają one na kondycję mózgu i zdolności psychoruchowe. Jak udowodniono, dieta bogata w świeże warzywa, owoce i oliwę z oliwek - czyli przypominająca śródziemnomorską - zmniejsza ryzyko zachorowania na parkinsona6. Jeśli nawet choroba pojawia się u stosujących ją osób, to w późniejszym wieku.
Zielone menu
Warzywa, owoce i rośliny strączkowe powinny zastąpić tłuste mięsa i nabiał. Wysoki poziom kwasu arachidonowego, obecnego przede wszystkim w jagnięcej wątrobie, mięsie i jajach, może nawet podwoić ryzyko choroby Parkinsona7. Podnosi je również nadmiar produktów nabiałowych, takich jak mleko, masło i ser - u kobiet nieznacznie, ale u mężczyzn niemal 2 razy.
Przeciwutleniacze
Jeśli w wolnorodnikowej teorii rozwoju chorób degeneracyjnych jest choć trochę prawdy, antyoksydanty mogą chronić neurony przed degeneracją. Chodzi tu m.in. o witaminę E, beta-karoten oraz koenzym Q10, które znajdziesz przede wszystkim w owocach jagodowych, ciemnozielonych warzywach oraz roślinach strączkowych (ciecierzyca, soja, soczewica).
Flawonoidy
Są szczególnie silną grupą antyutleniaczy. Wysoki poziom tych naturalnych składników może zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby, zwłaszcza u mężczyzn. Dlatego przynajmniej 2 razy w tygodniu warto sięgać po bogate we flawonoidy (a przede wszystkim antocyjany) truskawki, jagody, jabłka, sok pomarańczowy i zieloną herbatę. Według jednego z badań, które obejmującego 130 tys. osób, mężczyźni, którzy jedzą pokarmy bogate we flawonoidy, są o 40% mniej narażeni na ryzyko parkinsonizmu niż ci, których dieta jest uboga w te składniki9.
Kurkumina
To kolejny wymiatacz wolnych rodników, który wykazuje też silne właściwości przeciwzapalne. Obie te cechy sprawiają, że kurkumina chroni komórki przed uszkodzeniami, w tym działaniem genotoksycznym i neurotoksycznym. Według badań moduluje aktywność czynników, enzymów i genów, które odgrywają istotną rolę w patomechanizmie chorób Parkinsona i Alzheimera.
Po zastosowaniu kurkuminy spada toksyczność m.in. reaktywnych form tlenu i alfa-synukleiny (białka występującego w układzie nerwowym)10. Ma to szczególne znaczenie, ponieważ u osób zmagających się z parkinsonem obserwuje się zaburzenia w metabolizmie i funkcji tego białka.
Witamina B6
Ponieważ zbyt wysoki poziom homocysteiny we krwi przyczynia się do rozwoju choroby Parkinsona, konieczna jest odpowiednia podaż witaminy B6, której zadaniem jest utrzymanie go w normie. Potwierdzają to obserwacje naukowców - pokazują one, że w grupie najniższego ryzyka zachorowania znajdują się osoby spożywające największe ilości B611. Szukaj ich w tuńczyku, kurczaku, indyku, papryce i orzechach nerkowca.
Witamina D3
Równie istotna jest witamina D3. Badanie przeprowadzone wśród członków rodzin pacjentów z parkinsonem wykazało, że istnieją u nich genetyczne modyfikacje jej receptorów, które uniemożliwiają im przetwarzanie tej substancji12. Inne obserwacje potwierdzają niedobory u większości zdiagnozowanych osób. Dlatego w okresie ograniczonego nasłonecznienia (od września do kwietnia) niezbędna jest suplementacja D3.
Minerały
W jednym z badań ryzyko choroby parkinsona okazało się mniejsze wśród osób, które spożywają duże ilości żelaza, magnezu i cynku13. Minerały te występują w orzechach brazylijskich, szpinaku, brązowym ryżu, rodzynkach, awokado, ciecierzycy czy ziarnach sezamu.
Granaty
Te owoce zwierają urolitynę A - jedyny znany składnik, który uruchamia proces oczyszczania organizmu ze "zużytych" mitochondriów. Dzięki temu ułatwiają odnowę komórek, zapobiegają chorobom degeneracyjnym i opóźniają procesy starzenia - u niektórych badanych nicieni i gryzoni urolityna A przedłużała życie o 45%14!
Miłorząb japoński
Ginkgo biloba zwiększa produkcję komórek macierzystych w mózgu, co wpływa na poprawę pamięci i funkcji poznawczych, a dzięki stymulacji neuroprzekaźników pomaga leczyć zaburzenia koncentracji, splątanie, szumy uszne i zawroty głowy15. Dzięki temu może zapobiegać upadkom i drżeniom kończyn. Dodatkowo miłorząb ma właściwości przeciwutleniające. U szczurów, którym podawano jego ekstrakt, w podwzgórzu, istocie czarnej i ciele prążkowanym mózgu stwierdzono zwiększoną aktywność enzymów antyoksydacyjnych - katalazy i dysmutazy nadtlenkowej16.
Soplówka jeżowata
Pochodząca z Azji lwia grzywa pobudza aktywność nerwowego czynnika wzrostu (NGF), który odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu kondycji i regeneracji neuronów17. Niedobór lub zbyt niska aktywność NGF należą do przyczyn chorób neurodegeneracyjnych.
NADH
W badaniach z udziałem 885 pacjentów cierpiących na parkinsona okazało się, że stan 80% z nich poprawił się dzięki suplementacji NADH, a w 20% przypadków poprawę tę oceniono jako znaczącą18. Stwierdzono również, że wiek i wczesne rozpoczęcie terapii miały kluczowe znaczenie dla jej powodzenia. Co istotne, koenzym 1 nie tylko poprawiał zdolności motoryczne, ale również łagodził zaburzenia poznawcze, które często towarzyszą chorobie.
Aktywność
Dla osób z parkinsonizm, ważny jest ruch, który usprawnia codzienne funkcjonowanie i zwiększa samodzielność, a przez to zmniejsza niechęć do kontaktów towarzyskich i poprawia samopoczucie. Mogą to być np. pływanie, taniec, sztuki walki, tai-chi, joga, golf, jazda na rowerze, a nawet kręgle19. Taka aktywność zmniejsza bóle mięśniowe spowodowane sztywnością, a także zwiększa siłę, szybkość i czas reakcji oraz stanowi profilaktykę przykurczów. U osób z zaawansowanymi objawami wystarczą ćwiczenia oddechowe lub relaksacyjne, spacery czy stretching (rozciąganie).
Karate
Skuteczność terapii ruchowej w przypadku parkinsonizmu potwierdzają liczne badania. W jednym z nich po 12 tygodniach szkolenia karate zaobserwowano poprawę chodu i koordynacji oraz zmniejszenie drżenia20.
Spacer z kijkami
Szczególnie polecanym sportem jest coraz popularniejszy nordic walking, który z jednej strony angażuje wszystkie partie mięśni, a z drugiej niesie małe ryzyko kontuzji. Liczne testy potwierdzają, że spacery z kijkami już po 6 tygodniach podnoszą ogólną jakość życia, znacznie poprawiają posturalną stabilność mięśni i postawę, ograniczają występowanie efektu "zamrażania", wydłużają i przyspieszają krok, a nawet u 30% pacjentów zmniejszają ból21.
Masaż
Na ogólną jakość życia wpływa również spokój ducha - zwłaszcza w przypadku postępujących chorób, które niejednokrotnie powodują psychiczny dyskomfort. W jednym z badań okazało się, że skutecznym sposobem rozładowania napięcia jest masaż. U osób zmagających się z parkinsonizmem przede wszystkim usprawnia on wykonywanie codziennych czynności, ale też poprawia sen i obniża poziom hormonu stresu22.
Muzykoterapia poprawia stan emocjonalny pacjentów oraz ogranicza spowolnienie ruchowe. Poza tym odpowiednio dobrane dźwięki ułatwiają koncentrację i zmniejszają trudności w wykonywaniu ruchów.
Lecznicze dźwięki
Również muzykoterapia równocześnie poprawia stan emocjonalny pacjentów oraz ogranicza spowolnienie ruchowe23. Poza tym odpowiednio dobrane dźwięki ułatwiają chorym koncentrację i zmniejszają trudności w wykonywaniu ruchów.
Rehabilitacja
W zależności od rodzaju i nasilenia objawów warto rozważyć program rehabilitacji dopasowanej do indywidualnych potrzeb. Fizjoterapia pomaga uniknąć przykurczów i utrzymać sprawność ruchową. Prawie zawsze wskazany będzie trening chodu (ćwiczenie utrzymywania równowagi), a terapia logopedyczna może usprawnić porozumiewanie się w przypadku drżenia głosu.
Technika Aleksandra
Dobre efekty może przynieść również AT, czyli metoda oparta na łagodnych ćwiczeniach, których zadaniem jest eliminacja zbędnych napięć i usztywnień, opanowanie dolegliwości psychosomatycznych oraz wypracowanie swobodnej postawy ciała. W jednym z badań u pacjentów z chorobą Parkinsona technika Alexandra okazała się skuteczniejsza niż masaż i standardowe metody leczenia - po 24 sesjach odczuli oni złagodzenie objawów oraz poprawę stanu psychicznego24. Proste ćwiczenie AT można wykonać samodzielnie w domu, aby zlikwidować napięcie i odzyskać energię. Połóż się na podłodze i ugnij nogi w kolanach, cały czas utrzymując stopy płasko na podłodze. Pod głowę podłóż kilka książek jako oparcie. Pozostań w tej pozycji przez 15 min i poczuj, jak mięśnie się rozluźniają.
Unikaj toksyn
Skoro drżenie i inne objawy mogą być wynikiem przyjmowania leków lub narażenia na toksyczne substancje, ważne jest eliminowanie ich z codziennego otoczenia. Przeprowadzone badania potwierdzają występowanie przypadków zachorowania wśród zwierząt, które były narażone na działanie środka grzybo- i chwastobójczego. Naukowcy dostarczyli dowodów na to, że dotyczy to również ludzi, a przy tym stwierdzili, że równoczesne oddziaływanie kilku środków chemicznych dodatkowo zwiększa ryzyko25. Oczywiście degeneracja mózgu wyprzedza o kilka lat wystąpienie pierwszych symptomów choroby.
Dbaj o mikrobiom
Nowe badania przeprowadzone przez mikrobiologów z Kalifornijskiego Instytutu Technologicznego (Caltech) sugerują, że dużą rolę w rozwoju choroby odgrywają żyjące w ludzkim jelicie bakterie. U pacjentów z parkinsonizmem cząsteczki alfa-synukleiny zbijają się we włókna uszkadzające komórki - zarówno w mózgu, jak i w układzie nerwowym jelita. W eksperymencie naukowców okazało się, że myszy wychowane w sterylnych warunkach, u których nie wytworzył się mikrobiom, były znacznie sprawniejsze, a w ich mózgach stwierdzono mniej złogów alfa-synukleiny.
Brak mikrobiomu wydawał się zatem ograniczać rozwój objawów parkinsonizmu26. Teraz zespół z Caltechu zamierza przeanalizować mikrobiomy jelitowe osób z chorobą Parkinsona, próbując zidentyfikować predysponujące do niej bakterie.
Artykuł ukazał się w wydaniu papierowym O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą Maj 2019.
Bibliografia
- M. Rudzińska, A. Szczudlik,Parkinsonizm. Atlas, Kraków2009
- Eur. J. Neurol. 2013; 20:16-34; Curr. Opin. Neurol. 2013;26:401-405
- Polski Przegląd Neurologiczny2006; 2(4):190-192; Mov. Disord.1998; 13: 453-456
- Mov. Disord. 2005; 20:387-388
- Neurology 2000; 54(11); (supl.4):8-13
- Mov Disord 2012; 27: 771-774
- J Neurol Sci 2010; 288: 117-122
- Am J Epidemiol 2007; 165:998-1006
- Neurology 2012; 78: 2238-1145
- Pharmacol Res 2011; 63:439-444
- Br J Nutr 2010; 104: 757-764
- Ann Hum Genet 2011; 75:201-210
- J Neurol Sci 2011; 306: 98-102
- Nat Med 2016; 22: 879-888
- Natural Regen Res 2013; 8 (18):1655-1662
- Ahmad M. i wsp., J.Neurochem.,2005, 93(1)
- Explore 2002; 11 (4)
- Acta Neurol Scand 1993;87(Suppl. 146): 32-35
- Ann Acad Med Siles 2014; 68 (5):361-367
- Mov Dis 2008; 23: 2239-2243;
- J Aging Res 2011: 232-473
- J Body Mov Ther 2002; 6:177-182
- Psychom Med 2000; 62:386-393
- Clin Rehabil 2002; 16: 695-708
- Am J Epidemiol. 2009 Apr15;169(8):919-26
- Cell. 2016; 167(6):1469-1480.e12