Nasze magazyny
Lipodemia - obrzęk tłuszczowy - co to jest?
Lipodemia (obrzęk tłuszczowy, obrzęk lipidowy, choroba grubych nóg) to schorzenie powodujące obustronny obrzęk kończyn, częściej dolnych niż górnych, a także bioder i ramion, któremu towarzyszy gromadzenie się tkanki tłuszczowej oraz płynu w przestrzeni międzykomórkowej. Zmiany najczęściej obejmują dolną część ciała, od miednicy aż po kostki nóg.
W zaawansowanych stadiach lipodemii wokół kostek tworzy się tzw. kołnierz tłuszczowy. Co ciekawe, stopa jest wolna od tkanki tłuszczowej. Charakterystyczne dla osób cierpiących na lipodemię jest to, że są stosunkowo szczupłe do pasa, podczas gdy biodra i nogi sprawiają wrażenie, jakby należały do kogoś znacznie większego1.
Po raz pierwszy lipodemia została opisana w 1940 roku. Lipodemia jest uznawana za chorobę wrodzoną i w połowie przypadków dziedziczoną w żeńskiej linii. U dzieci i mężczyzn schorzenie to praktycznie nie występuje, ale znane są nieliczne przypadki lipodemii u mężczyzn, powiązane z toksycznym uszkodzeniem wątroby lub brakiem testosteronu.
Decydujące znaczenia w rozwoju tej choroby mają zmiany zachodzące w naczyniach włosowatych (kapilarnych). Przepuszczają one wodę, ale zatrzymują białka. W miarę upływu czasu, w wyniku rozwijającego się podstępnie przewlekłego stanu zapalnego, naczynia kapilarne stają się łamliwe i nieszczelne. Zmniejsza to ich odporność na urazy, czego konsekwencją jest powstawanie krwiaków i siniaków.
Lekceważony i nieleczony obrzęk lipidowy prowadzi do wtórnej przewlekłej blokady limfy. Płaty tłuszczu i komórki tłuszczowe osadzają się w tkance łącznej, gdzie są otaczane przez bardzo małe naczynia limfatyczne i krwionośne. Gdy rośnie liczba komórek tłuszczowych, stopniowo dochodzi do zablokowania najdrobniejszych naczyń limfatycznych.
Dodatkowo estrogeny (żeńskie hormony płciowe) przyczyniają się do zatrzymywanie płynu w tkance łącznej, co prowadzi do zmniejszenia jej elastyczności. Konsekwencją tych procesów jest przewlekła niedrożność układu limfatycznego w częściach ciała dotkniętych obrzękiem lipidowym. Płyn gromadzący się w mało sprężystej tkance łącznej jest przyczyną bólu2. Obrzęk tłuszczowy ma charakter postępujący.
Jak rozwija się lipodemia - etapy rozwoju choroby
Lipodemia - stadium I
Uda stają się nieco grubsze i z upływem lat przestają niejako pasować do reszty sylwetki, chociaż nie stwierdza się nadwagi. Skóra jest gładka, a efekt skórki pomarańczowej można zaobserwować tylko przy uszczypnięciu.
Lipodemia jest częstym schorzeniem, ale lekceważonym i traktowanym jako defekt kosmetyczny. Dotyka przede wszystkim przedstawicielki płci pięknej. Szacuje się, że w Europie cierpi na nią co najmniej 10% kobiet!
Wprawdzie lipodemię nazywa się chorobą grubych nóg, ale w zaawansowanym stadium rozwija się ona także w tkance rąk i innych części ciała. Bywa mylona z otyłością, dlatego nie zawsze leczy się ją prawidłowo. Jest przyczyną problemów z odchudzaniem i pozbyciem się nadmiernego otłuszczenia kończyn. Chorzy nie odczuwają bólu, ale skarżą się na uczucie napięcia w nogach, zwłaszcza gdy dłużej siedzą lub stoją. Wieczorem widać na podudziach wyraźne ślady (wgniecenia) po ściągaczu skarpetki.
Lipodemia - stadium II
Dochodzi do postępującego zwiększania się masy ciała. Pofałdowanie skóry jest widoczne gołym okiem, zwłaszcza gdy kobieta stoi. Przesuwając rękę po chorej skórze, wyczuwa się wyraźne grudki tłuszczu, które mogą mieć wielkość nawet orzecha włoskiego. Dolegliwości związane z zastojem limfy przybierają na sile.
Lipodemia - stadium III
Skóra staje się coraz grubsza. Jest twarda w dotyku i stosunkowo chłodna. Grudki i fałdki stają się bardzo widoczne. Dodatkowo tworzą się fałdy tłuszczu, głównie po zewnętrznej stronie ud (powstają tzw. bryczesy) i nad kolanami. Obrzęki mogą znacznie utrudniać chodzenie, zwłaszcza jeśli w fałdach skóry rozwijają się stany zapalne.
Charakterystyczne jest to, że stopy (i dłonie) są wolne od tkanki tłuszczowej – obrzęk kończy się na wysokości nadgarstka lub kostki. To wspomniany wcześniej kołnierz tłuszczowy. Skóra jest wrażliwa na dotyk, co sprawia, że pogarsza się jakość życia. Nasilają się dolegliwości bólowe. Wraz z rozwojem choroby, wskutek pojawiającej się niewydolności mikrokrążenia, do obrzęku tłuszczowego dokłada się także obrzęk limfatyczny, co zwiększa deformację kończyn3.
Lipodemia - objawy i przyczyny
Obrzęk tłuszczowy ma podłoże genetyczne, co sugeruje jego rodzinne występowanie. Wiele wskazuje także na to, że przyczyną choroby mogą być zaburzenia hormonalne, ponieważ znaczna część przypadków ujawnia się podczas ciąży lub w jej następstwie oraz w okresie menopauzy.
Niektórzy specjaliści uważają też, że niewłaściwa dieta i związana z nią nadwaga oraz brak aktywności fizycznej to kolejne powody rozwoju schorzenia. Nie ma jednak na to twardych dowodów, ponieważ obrzęk lipidowy dotyka także kobiety szczupłe i wysportowane.
W większości przypadków jego pierwsze objawy można zaobserwować w okresie dojrzewania. Kobiety cierpiące na lipodemię skarżą się na pieczenie, mrowienie oraz bolesność obrzękniętych miejsc, co specjaliści nazywają bólem tłuszczowym. Wiele z nich odczuwa dyskomfort psychiczny i deklaruje kłopoty z samoakceptacją, które są źródłem kompleksów prowadzących do depresji, a nawet załamania nerwowego.
Objawem choroby są również tzw. nogi kolumnowe, występuje ponadto skłonność do powstawania siniaków kończyn dolnych i teleangiektazji, czyli poszerzania się żyłek śródskórnych (pajączków naczyniowych). Występują także: bolesne przeciążenie kolan, dokuczliwe napięcie skóry i otarcia, które utrudniają chodzenie.
Efekt skórki pomarańczowej występuje w pierwszej fazie lipodemii, ale może być również powiązany z cellulitem. Nie lekceważ jednak zmian w strukturze skóry, zwłaszcza jeśli na obrzęk tłuszczowy cierpi ktoś z twojej rodziny.
Ośrodki zajmujące się leczeniem lipodemii
W Polsce jest niewiele wyspecjalizowanych ośrodków zajmujących się leczeniem obrzęku tłuszczowego. Ale pomocy należy szukać, zwłaszcza że dzięki odpowiedniemu leczeniu można znacznie ograniczyć skutki choroby. W pierwszej kolejności należy udać się do internisty, dermatologa lub flebologa, czyli specjalisty od żył.
Dobry lekarz zajmie się rozpoznaniem problemu i jego leczeniem, ewentualnie da skierowanie do poradni leczenia obrzęków limfatycznych. To ważne, bo niewykryta lipodemia może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, takich jak wtórny obrzęk limfatyczny czy rozwój żylaków i zmian degeneracyjnych w układzie żył głębokich.
Aby zdiagnozować chorobę, konieczne jest wykonanie badań, w tym poziomu hormonów tarczycy, ogólnej oceny wydolności układu krwionośnego i limfatycznego oraz morfologii krwi. Lekarz może też uznać, że potrzebne jest badanie USG nóg, rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa.
Czy lipodemię można wyleczyć?
Lipodemii nie udaje się wprawdzie wyleczyć, ale można spowolnić jej rozwój i ograniczyć skutki. Chorym proponuje się leczenie zachowawcze lub chirurgiczne. Im wcześniej rozpocznie się terapię, tym bardziej spektakularne będą jej efekty. Już przy pierwszych objawach choroby, zwłaszcza gdy występuje ona rodzinnie, należy skupić się na wzmocnieniu mięśni.
Lipodemia - ćwiczenia
Konieczne jest też pobudzanie krążenia i wzmacnianie układu żylnego za pomocą ćwiczeń. Warto postawić na marsze, spacery, wodny aerobik i pływanie. Znaczenie ma również stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety.
Leczenie zachowawcze lipodemii
Oprócz diety i aktywności fizycznej konieczne jest regularne noszenie specjalnej bielizny uciskowej (kompresyjnej), której zakup jest częściowo refundowany przez NFZ (o dofinansowanie można się ubiegać raz w roku na podstawie recepty wystawionej przez lekarza). Jej zadaniem jest udrożnienie przepływu limfy w kończynach dotkniętych chorobą, co zmniejsza obrzęki i dolegliwości bólowe.
Za leczenie zachowawcze uznaje się także kompleksową terapię przeciwzastoinową (KTP), do której zalicza się manualny drenaż limfatyczny, kompresję, pielęgnację skóry i terapię ruchową. W pierwszej fazie leczenia celem jest redukcja skumulowanego płynu (obrzęku), czyli usunięcie go z tkanek. W drugiej fazie (podtrzymującej) chodzi o stabilizację obrzęku. Manualny drenaż limfatyczny (MDL) to specjalny rodzaj masażu, w którym terapeuta wykonuje ruchy przesuwające, przepychające i uciskające.
W leczeniu zachowawczym lipodemii stosuje się kompleksową terapię przeciwzastoinową (KTP), obejmującą m.in. manualny drenaż limfatyczny, w którym terapeuta wykonuje ruchy przesuwające, przepychające i uciskające. przepychające i uciskające.
W przypadku lipodemii, by złagodzić ból kontaktowy, stosuje się delikatne techniki chwytania, masaż okrężny i przepychający. Badania pokazują, że MDL ma także działanie przeciwbólowe. Terapia jest zlecana przez lekarza, a przeprowadza ją fizjoterapeuta4.
Leczenie zabiegowe lipodemii
Kilkanaście lat temu w środowisku niemieckich lekarzy zaczął upowszechniać się pogląd, że leczenie zachowawcze (masaż) jest nieodpowiednie, ponieważ zmniejsza jedynie skutki choroby, ale nie zwalcza jej przyczyn, czyli nie zmniejsza ilości stale rozrastającej się tkanki tłuszczowej. Dlatego zaczęto leczyć lipodemię operacyjnie za pomocą odsysania tkanki tłuszczowej, czyli liposukcji.
Na czym polega liposukcja i kiedy się ją wykonuje?
W przypadku obrzęku tłuszczowego liposukcja nie jest zabiegiem ze wskazań kosmetycznych, tylko leczniczym, który ma poprawić komfort życia pacjentów i zapobiec inwalidztwu. Jednak trzeba mieć świadomość, że po kilku lub kilkunastu latach może zaistnieć potrzeba jego powtórzenia.
Ilość odsysanego z kończyn tłuszczu zależy od zaawansowania choroby, może to być nawet kilkanaście litrów. W takich przypadkach zabieg przeprowadza się w kilku etapach, aby zminimalizować ryzyko powikłań. Najczęściej zabieg jest wykonywany w procedurze jednodniowej, w znieczuleniu miejscowym połączonym z sedacją (działania farmakologiczne obniżające poziom lęku) i anglezją dożylną (zniesienie uczucia bólu).
Najbardziej delikatne, czyli powodujące najmniejszą traumatyzację tkanek, są liposukcje przeprowadzane dwiema metodami:
- Vaser – liposukcja wspomagana ultradźwiękami,
- Body-Jet – liposukcja wspomagana strumieniem wody.
Po zabiegu należy nosić odzież kompresyjną, aby nie doszło do obrzęku. Obecnie uważa się, że liposukcja nie jest alternatywą dla zachowawczego leczenia obrzęków tłuszczowych, ale leczeniem z wyboru.
- Siemińska L., Tkanka tłuszczowa. Patofizjologia, rozmieszczenie, różnice płciowe oraz znaczenie w procesach zapalnych i nowotworowych, Endokrynol Pol 2007, 58 (4), 330– 342.
- http://www.medonet.pl/zdrowie,obrzek-lipidowy-objawy-leczenie
- https://vimed.pl/2019/05/
- https://www.centrumflebologii.pl – Obrzęk lipidowy (obrzęk tłuszczowy) poradnik dla pacjenta.
