Nasze magazyny
Artretyzm nie jest chorobą nową. Był plagą ludzkości już w czasach najdawniejszych źródeł historycznych - nawet niektóre mumie ze starożytnego Egiptu zachowały jego oznaki. W odróżnieniu od wielu innych przewlekłych schorzeń nie ogranicza się do populacji Zachodu: w większości narodów świata notuje się rosnącą zapadalność na tę chorobę.
Jednym ze zjawisk czasów współczesnych jest jednak niezwykły wzrost liczby przypadków artretyzmu. Jak się szacuje, 9 na 10 osób spośród nas będzie przed śmiercią w mniejszym lub większym stopniu cierpieć na jakąś jego postać. Skąd takie rozpowszechnienie tego schorzenia w ostatnim czasie? I czy możemy nauczyć się czegoś od tych 10% ludzi, którzy nie zachorują?
Na początku XX w. naukowcy byli przekonani, że artretyzm jest przewlekłą infekcją stawów. Później pojawiły się teorie artretyzmu jako choroby w znacznym stopniu dziedzicznej, uwarunkowanej tendencją genetyczną lub też wywoływanej przez infekcję drobnoustrojami bakteryjnymi z rodzaju Mycoplasma, a nawet - będącej wynikiem nieprawidłowego funkcjonowania układu metabolicznego i odpornościowego. Wszyscy są jednak zgodni co do tego, że wciąż nie udało się zidentyfikować z jakąkolwiek dozą pewności dokładnej przyczyny choroby.
Statystyki istotnie wykazują, że schorzenia autoimmunologiczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów lub choroba Leśniowskiego-Crohna, często są dziedziczne. Spośród wymienionych wyżej 3 teorii koncepcja artretyzmu jako nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu odpornościowego ma najwięcej zwolenników i jest najintensywniej badana w laboratoriach. Wprawdzie jest to wiarygodna możliwość w przypadku schorzeń autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, lecz wyjaśnienie to nie jest wystarczające dla wszystkich chorób objętych zbiorczo terminem artretyzm.
Artretyzm jest mylącym, uogólnionym określeniem różnorodnych chorób kości, stawów i tkanek, nic więc dziwnego, że i przyczyny tych schorzeń są bardzo zróżnicowane. Zanim jednak przyjrzymy się bliżej poszczególnym chorobom artretycznym, musimy najpierw dokładnie zrozumieć, z jakich elementów składa się zdrowy staw.
Stawy obejmują kości wraz z warstwą gładkiej, wytrzymałej chrząstki, znanej jako chrząstka stawowa, która oddzielona jest od przeciwległej kości i chrząstki smarującym płynem maziowym, produkowanym przez błonę maziową (maziówkę).
Kość zbudowana jest z kolagenowej macierzy oraz substancji mineralnej zbudowanej ze związków wapnia i fosforu. Chrząstka ochrania zakończenia kości i składa się z proteoglikanów - rodzaju mukopolisacharydów, zbudowanych z białek i węglowodanów.
Rodzaje artretyzmu
Termin ten obejmuje 6 odrębnych grup schorzeń:
1. Reumatyzm pozastawowy
- reumatyzm tkanek miękkich
- bóle pleców i uszkodzenia dysku
- schorzenia barków, dłoni i stóp
2. Choroby zwyrodnieniowe
- choroba zwyrodnieniowa stawów (idiopatyczna lub pourazowa)
3. Choroby zapalne
- reumatoidalne zapalenie stawów
- zapalenie wielostawowe
- młodzieńcze zapalenie wielostawowe
- zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
- łuszczycowe zapalenie stawów
4. Choroby tkanki łącznej
- polimialgia reumatyczna toczeń rumieniowaty układowy
- twardzina
5. Krystaliczne zapalenie stawów
- dna moczanowa i chondrokalcynoza
6. Schorzenia kości
- osteoporoza
- krzywica i osteomalacja
- choroba Pageta kości
Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najczęściej spotykaną postacią artretyzmu, występującą u ponad 70% osób dorosłych pomiędzy 55. a 78. r.ż., w większości kobiet. Lekarze na ogół postrzegają ją jako naturalny proces degeneracyjny związany z wiekiem lub jako schorzenie rozwijające się często po infekcji lub urazie czy u osób z nadwagą.
Choroba zwyrodnieniowa stawów, określana również jako zużycie stawów, dotyczy chrząstki stawowej, powodując jej rozpad. Zadaniem tej twardej, elastycznej tkanki jest pokrycie kości przylegających do siebie w każdym stawie i zmniejszanie tarcia pomiędzy nimi, gdy przesuwają się względem siebie. Gdy chrząstka rozpada się, staje się postrzępiona i nierówna, a przestrzeń ochronna pomiędzy kośćmi zmniejsza się. Podczas ruchu kości stawu trą o siebie wzajemnie, powodując ból. Z biegiem czasu chrząstka wysycha, staje się spękana i porowata grui nie umożliwia już płynnych ruchów stawu. Zużycie chrząstki w stawie przenoszącym ciężar ciała, takim jak staw biodrowy lub kolanowy, może wywoływać dotkliwy ból, deformacje i ograniczenie zakresu ruchu.
Schorzenie to atakuje ręce, ale dotyczy również stawów przenoszących obciążenia, takich jak kolana i biodra, oraz stawów kręgosłupa.
We wczesnym stadium chory odczuwa sztywność, a ruchy mogą stawać się nieco trudniejsze do wykonania. Na tym etapie pacjenci mogą jeszcze wcale nie odczuwać bólu. Wraz z postępem choroby tworzą się jednak ostrogi kostne, czyli osteofity - nieprawidłowe narośla kostne, rozwijające się wzdłuż krawędzi kości. W ciężkich przypadkach chrząstka może nawet zaniknąć zupełnie, pozostawiając odsłonięte końcówki kości. Częstą cechą choroby zwyrodnieniowej są twarde guzki, zwane guzkami Heberdena, powstające wokół krawędzi stawów palców dłoni w wyniku rozpadu chrząstki.
Tę odmianę artretyzmu można wykryć za pomocą badań krwi, takich jak wskaźnik opadania erytrocytów (czyli badanie OB), gdzie mierzy się prędkość, z jaką czerwone krwinki opadają na dno probówki, co wskazuje na rozmiar stanu zapalnego.
Stopień zniszczenia stawów ujawniają badania rentgenowskie. Lekarze poszukują na ogół zwężeń stawów i obecności ostróg kostnych, chociaż cechy te mogą tylko pomóc w ustaleniu, jak daleko zaszedł już proces degeneracyjny.
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła choroba zapalna dotycząca najczęściej maziówkowej wyściółki stawów, przede wszystkim w dłoniach i stopach, ale także w licznych stawach całego ciała, zwłaszcza łokciowych, nadgarstkowych, skokowych i kolanowych. Atakuje również barki i stawy biodrowe. W odróżnieniu od choroby zwyrodnieniowej, gdzie rozpada się sam staw, reumatoidalne zapalenie stawów wywołuje stan zapalny maziówki, co z kolei powoduje gromadzenie się większej ilości płynu stawowego. W rezultacie staw staje się opuchnięty, sztywny i gorący z powodu zwiększonego przepływu krwi.
Reumatoidalne zapalenie stawów, klasyfikowane jako choroba autoimmunologiczna, rozwija się wtedy, gdy krwinki białe produkują przeciwciała atakujące i niszczące zdrową tkankę zamiast czynników chorobotwórczych. Lekarze nie mają pojęcia, dlaczego tak się dzieje, ale przewlekłe uwalnianie przeciwciał powoduje z czasem pogrubienie maziówki oraz uszkodzenie chrząstek i kości zaatakowanych stawów, co przejawia się paraliżującym bólem, deformacją, a w końcu - erozją kości. Innymi objawami tej choroby mogą być zmęczenie i ból mięśni.
Choroba dotyka w przybliżeniu 3 razy więcej kobiet niż mężczyzn i może rozwijać się w dowolnej grupie wiekowej, chociaż osoby poniżej 35. r.ż. stanowią grupę bardzo niskiego ryzyka.
Oznaki i objawy reumatoidalnego zapalenia stawów to m.in:
- obolałe, opuchnięte stawy, gorące w dotyku,
- poranna sztywność,
- guzki reumatoidalne - twarde guzki w obrębie palców rąk,
- stan pogorączkowy, zmęczenie i utrata wagi.
Ocenia się, że średnio 1 na 10 pacjentów wyleczy się z choroby w ciągu 2 lat. Reumatoidalne zapalenie stawów znane jest jednak z tego, że często odchodzi i powraca, a po okresach zaostrzenia objawów, o różnym czasie trwania, następują okresy pozornej remisji.
Dna moczanowa, znana również jako artretyzm krystaliczny, jest jedną z najczęstszych postaci artretyzmu zapalnego, występujacą u 1,4% dorosłych Amerykanów (szacunkowo u 225 tys. mężczyzn i 57 tys. kobiet). Ta ostra forma artretyzmu zapalnego dotyczy najczęściej stawu śródstopno- paliczkowego u podstawy dużego palca stopy i wywołuje intensywny ból zaatakowanych stawów, wśród których mogą znaleźć się też staw nadgarstkowy oraz stawy palców dłoni.
Dna moczanowa jest chorobą średniego wieku, atakującą 15-krotnie więcej mężczyzn niż kobiet.
Przez długi czas wiązano ją z nadmiernym zamiłowaniem do spożywania obfitych posiłków oraz alkoholu, lecz lekarze medycyny alternatywnej zauważyli, że mogą wywoływać ją również alergie pokarmowe, a także stosowanie leków moczopędnych, często przepisywanych przy schorzeniach serca.
Ból i obrzęk pojawiają się, gdy w przestrzeni stawowej powstaną drobne kryształy, co zazwyczaj spowodowane jest nadmiarem kwasu moczowego w organizmie. Układ odpornościowy atakuje te kryształy za pośrednictwem fagocytów (komórek wychwytujących), a toksyczne produkty uboczne tej walki wywołują stan zapalny stawu. Pierwszym sygnałem ostrzegawczym dla pacjenta jest atak bólu w jednym z dużych palców stóp lub w innym typowym miejscu. Typowe objawy to także zaczerwienienie, obrzęk i wrażliwość na dotyk.
Toczeń rumieniowaty układowy (SLE) to choroba dotykająca najczęściej młode kobiety, która może zaatakować dowolny staw. Podejrzewa się, że ma ona podłoże genetyczne lub jest wywoływana przez leki, a nawet może mieć pewien związek ze światłem słonecznym, ale powszechnie przyjmuje się, że jest to schorzenie autoimmunologiczne. Znakiem ostrzegawczym jest czerwona wysypka na nosie i policzkach,
Polimialgia reumatyczna jest przede wszystkim chorobą mięśni, ale może też dotyczyć stawów u osób powyżej 50. r.ż. Atakuje biodra i barki powodując ich tkliwość i wyraźny ból mięśni.
Łuszczycowe zapalenie stawów Lekarze odkryli silny związek pomiędzy artretyzmem a chorobą skóry - łuszczycą. Łuszczycowe zapalenie stawów występuje u 7% chorych na łuszczycę. Z kolei aż 20% pacjentów z zapaleniem tego typu ma jednocześnie łuszczycę skóry. Czasami jedynym objawem są zmiany na paznokciach - wgłębienia lub odbarwienia. Schorzenie to dotyka zwykle tylko 1-2 stawów.
Zapalenie stawów infekcyjne lub związane z drobnoustrojami to skutek infekcji bakteryjnej, wirusowej lub grzybiczej, rozprzestrzeniającej się z innego obszaru ciała. Wśród spotykanych odmian można wyróżnić wirusowe (wywoływane przez wirusa, np. różyczki), septyczne (wywoływane przez bakterie, np. gronkowca) i gorączkę reumatyczną (w wyniku infekcji gardła wywołanej przez paciorkowce lub podobne bakterie). Naukowcy zaczynają jednak dostrzegać również powiązanie między bólem stawów a uporczywymi nieproszonymi gośćmi w naszym ciele, takimi jak pasożyty.
Objawy infekcyjnego zapalenia stawów obejmują intensywny ból stawów oraz ich zaczerwienienie i obrzęk, a także dreszcze i gorączkę.
Pourazowe zapalenie stawów rozwija się np. po urazie nadgarstka lub zwichnięciu barku.
Konwencjonalny pogląd na przyczyny zapalenia stawów
Zwyrodnieniowe zapalenie stawów, najłagodniejsza i najpowszechniejsza forma artretyzmu, tłumaczone jest przez lekarzy zmęczeniem materiału i niesłusznie uważane za nieuniknioną konsekwencję podeszłego wieku. Gdy idzie jednak o reumatoidalne zapalenie stawów i wiele innych postaci tego schorzenia, medycyna przyznaje, że nie jest w stanie wyjaśnić ich przyczyn.
Badania już dawno zarysowały związek pomiędzy niedoborem witaminy D wynikającym z braku światła słonecznego a powikłaniami schorzeń autoimmunologicznych, takich jak choroba Crohna i stwardnienie rozsiane (SM) czy reumatoidalne zapalenie stawów. Badanie profilowe 461 kobiet cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów, w którym porównano je z grupą kontrolną 9 220 zdrowych uczestniczek, wykazało, że panie z północno-wschodnich stanów, takich jak Vermont, New Hampshire i południowy Maine, odznaczających się mniejszym nasłonecznieniem niż stany leżące dalej na południe, wykazywały większą tendencję do zapadania na RZS1. Jak dotąd jednak nie sformułowano konkretnych wniosków.
Prawda jest taka, że wewnątrz społeczności medycznej brakuje zgodności co do przyczyn zdecydowanej większości form zapalenia stawów, co wyjaśnia, dlaczego jedyną odpowiedzią na te schorzenia jest przepisywanie leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych dla złagodzenia objawów.
Artykuł ukazał się pod nazwą "Podejście konwencjonalne" w wydaniu papierowym ARTRETYZM.
Bibliografia
- Environ Health Perspect, 2010; 118: 957–61
