Dieta złagodzi objawy reumatoidalnego zapalenia stawów

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Przyjmowanie tabletek to nieodłączny element leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów. Jednak większość leków stosowanych w terapii wykazuje działania uboczne na organizm pacjenta.

Reumatyzm: terapia wpływa na stan zdrowia

Najbardziej istotne klinicznie zmiany w przewodzie pokarmowym wynikają z podawania niesteroidowych środków przeciwzapalnych (NLPZ). Następuje wzrost przepuszczalności błony śluzowej jelita cienkiego, powstają stany zapalne naczyń, mikrokrwawienia z wtórną niedokrwistością oraz nadmierna utrata białka z hipoalbuminemią. Istotna w tym przypadku jest odpowiednia podaż żelaza, kwasu foliowego oraz witamin C, B₆ i B₁₂¹.

Z kolei terapia sterydami może wywierać negatywny wpływ na układ kostno-szkieletowy. Dlatego zalecane jest zwiększone spożycie produktów żywnościowych bogatych w wapń i witaminę D oraz ewentualna suplementacja. Nie zaniedbuj tego, bowiem są to działania profilaktyczne, które chronią przed osteoporozą wywołaną leczeniem sterydami.

Innym problemem cierpiących na reumatyzm są niedobory żywieniowe, spowodowane przez przyjmowanie konkretnych leków. I tak antagonistą kwasu foliowego jest metotreksat, dlatego w diecie należy uwzględnić odpowiednią ilość folacyny. Metotreksat w leczeniu skojarzonym z sulfasalazyną zwiększa stężenie homocysteiny w surowicy, co w efekcie podnosi ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca oraz incydentów sercowo-naczyniowych. Istotna w tym przypadku jest dietoprofilaktyka, czyli uzupełnienie jadłospisu w wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, witaminy B₆, B₁₂ i kwas foliowy².

 Reumatyzm: płyny na cenzurowanym

Po przeanalizowaniu diety i stylu życia 2 149 osób ze zwyrodnieniowym zapaleniem stawu kolanowego badacze odkryli, że napoje gazowane przyspieszają postęp choroby, szczególnie u mężczyzn. Wszystko wskazuje na to, że wypijanie nawet jednego słodzonego cukrem napoju gazowanego dziennie powoduje przyspieszenie choroby i pogorszenie objawów, zwłaszcza u panów, którzy nie są otyli. Naukowcy z Brigham and Women's Hospital i Tufts Medical Center w Bostonie oraz z Brown University stwierdzili, że im więcej takich płynów wypijają nieotyli mężczyźni, tym bardziej nasilają się u nich objawy choroby³.

Z kolei Finowie na czarną listę wpisali kawę. Po 15-letnim badaniu obserwacyjnym, obejmującym 26 tys. uczestników, doszli do wniosku, że osoby wypijające 4 lub więcej jej filiżanek dziennie 2-krotnie częściej wykazują w testach cechy artretyzmu niż te, które piją kawę tylko okazjonalnie. U osób pijących codziennie 11 lub więcej filiżanek małej czarnej niemal 15 razy częściej stwierdzano we krwi wysoki poziom czynnika reumatoidalnego - charakterystycznego wczesnego objawu RZS⁴.

Nie dość na tym, jak pokazują inne analizy, znaczenie ma tu również fakt, czy ciepłe napoje przyrządza się na wodzie z kranu. Jak się bowiem okazuje, ta fluoryzowana może prowadzić do artretyzmu⁵.

Co zatem pić? Dobrym rozwiązaniem jest w tym przypadku woda jonizowana. Ma ona pH w granicach 7,5-10, które jest optymalne dla ludzkiego organizmu. Ponadto ujemny redox nadaje jej silne właściwości przeciwutleniające - staje się ona antyoksydantem neutralizującym odpowiedzialne za stany zapalne wolne rodniki. Woda alkaliczna oczyszcza zakwaszony organizm z toksyn oraz kwasów, których nadmiar stopniowo wyniszcza narządy i tkanki, w tym również układ kostno-stawowy. Wspomaga też szybsze usunięcie kryształków moczanu sodu. Z tego względu szczególnie polecana jest osobom cierpiącym na dnę moczanową. Regularne jej picie zapobiega degeneracji chrząstek oraz zaburzeniom układu odpornościowego. Dzięki swojemu pH usuwa drobnoustroje, a także wiąże metale ciężkie oraz wirusy, które naukowcy powiązali z rozwojem zapalenia stawów.

Reumatyzm: jedz jak Grek

Dieta przeciwzapalna jest dość zbliżona do popularnej śródziemnomorskiej, składającej się przede wszystkim z ryb, owoców, warzyw, zbóż, fasoli i neutralnych tłuszczów. U osób cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów wiąże się ją z nawet 56-procentowym zmniejszeniem objawów, takich jak obrzęk, tkliwość i ból stawów, a także z poprawą mobilności i żywotności⁶. Może to wynikać z faktu, iż dieta ta, oparta w znacznej mierze na produktach roślinnych, bogata jest w pewne związki przeciwzapalne, takie jak niezbędne kwasy tłuszczowe i enzymy. Naukowcy zwracają uwagę na fakt, iż obfituje ona w naturalne antyoksydanty i błonnik pokarmowy⁷.

Szwedzcy uczeni postanowili sprawdzić, czy dieta śródziemnomorska w porównaniu ze zwykłą zachodnią może zahamować aktywność choroby u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Po 12 tygodniach stosujące ją osoby odnotowały poprawę w porównaniu z wartościami wyjściowymi. Uzyskały one zmniejszenie aktywności zapalnej, zwiększenie sprawności fizycznej i poprawę witalności⁸.

Zdaniem warszawskich naukowców dieta śródziemnomorska jest najskuteczniejsza zarówno w łagodzeniu powikłań wynikających z samego przebiegu choroby, jak i działań niepożądanych leków.

Jednak w obszarze badań nad wpływem określonego sposobu żywienia na przebieg RZS znajdują się również post oraz diety wegetariańska i wegańska.

Reumatyzm: bądź wege

Naukowcy z zakładu gerontologii University of Southern California twierdzą, że post może być ważną strategią dla każdej osoby z zaburzeniami immunologicznymi, takimi jak reumatyzm. Badacze byli zaskoczeni korzyściami zdrowotnymi, jakie obserwowali po 2-, 3- i 4-dniowych głodówkach. Przypuszczają, że mogą one wywierać dobroczynny wpływ na wszystkie narządy naszego organizmu, a nie tylko układ odpornościowy⁹.

W przeglądzie badań nad rolą diety w reumatoidalnym zapaleniu stawów, przeprowadzonym na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, wegański jadłospis definiuje się jako system żywienia, który wyklucza jedzenie wszystkich rodzajów mięs (w tym ryb i owoców morza) oraz wszelką żywność pochodzenia zwierzęcego, łącznie z mlekiem, nabiałem, jajami, a nawet żelatyną. Niektórzy weganie eliminują z diety również miód¹⁰. Korzyści prozdrowotne stosowania tego reżimu wynikają z jednej strony z wysokiej podaży jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, magnezu, potasu, flawonoidów, karotenoidów, witamin C i E oraz błonnika, a z drugiej - z redukcji podaży energii, niskiej zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu.

Norwescy uczeni zauważyli, że głodówka poprzedzająca dietę wegańską może wywierać również pozytywny wpływ na florę jelitową pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Uczestników poproszono o zachowanie postu przez 7-10 dni, a następnie o przestrzeganie diety wegańskiej przez 3,5 miesiąca oraz o stosowanie diety wegetariańskiej przez dalszych 9 miesięcy. Ten ostatni jadłospis oparty był na produktach roślinnych z udziałem przetworów mlecznych, jaj i nabiału, w taki sposób, by ograniczał podaż tłuszczu z jednoczesnym zwiększeniem udziału jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.

Poprawa stanu pacjentów, której nie dało się wyjaśnić jakimikolwiek zmianami funkcjonowania układu odpornościowego, była wyraźna. Uczeni wskazują na fakt, że próbki flory fekalnej pobrane przed eksperymentem i po jego zakończeniu wykazywały znaczne różnice, co sugeruje, że stan mikrobiomu odgrywa istotną rolę w zaostrzaniu lub łagodzeniu schorzeń reumatycznych¹¹.

Reumatyzm: siła warzyw

W historiach osób, które spacyfikowały objawy reumatoidalnego zapalenia stawów za pomocą zmiany nawyków żywieniowych, jest kilka wspólnych punktów - m.in. wykluczenie czerwonego mięsa, produktów mlecznych, pszenicy, ostrych przypraw, octu, cukru, alkoholu, kofeiny i soi.

Ważnym elementem ich jadłospisu była również rezygnacja z produktów przetworzonych. W ich miejsce należy wprowadzić warzywa - zwłaszcza bogate w sulforafan (SFN) brokuły, gdyż jak donoszą akademicy z Uniwersytetu Wschodniej Anglii - mogą mieć one istotny wpływ na opóźnienie choroby zwyrodnieniowej stawów. Okazuje się bowiem, że SFN blokuje enzymy niszczące stawy. Badacze jeszcze nie wiedzą, jak dużo trzeba jeść brokułów, by zapewnić sobie odpowiednie stężenie tego izotiocyjanianu we krwi, jednak mimo to warto wprowadzić je do menu¹².

Ponadto zdaniem Björna Sundströma z Uniwersytetu Umeå w Szwecji dieta bogata w warzywa i owoce łączy się z niskim ryzykiem zachorowania m.in. dlatego, że są one bogatym źródłem antyoksydantów, zwalczających odpowiadające za stan zapalny wolne rodniki. Zawierają także niewiele sodu, a jak dowodzą badania, osoby, które chętnie i obficie solą potrawy, mają 2 razy większe szanse zachorowania na RZS¹³.

Poza tym w jadłospisie osoby z reumatoidalnym zapaleniem stawów powinny znaleźć się ryby i oleje rybne. Zawarte w nich wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 są ważnym elementem łagodzenia dolegliwości reumatycznych ze względu na swoje przeciwzapalne działanie. Znajdziesz je w oleju lnianym, orzechach włoskich i oliwie z oliwek. Jak wykazały badania naukowców z Duke University, myszy z osteoartrozą, spożywające te kwasy tłuszczowe, mają zdrowsze stawy niż gryzonie z dietą obfitującą w kwasy nasycone i omega-6. Choć omega-3 nie odwrócą skutków choroby, to spowolnią jej postęp¹⁴.

W badaniu porównującym wpływ indometacyny (niesteroidowy lek przeciwzapalny) i kwasów omega-3 wykazano, że skracały one czas trwania sztywności porannej, zmniejszały liczbę tkliwych i obrzękniętych stawów, łagodziły ból, wydłużały czas do wystąpienia zmęczenia po przebudzeniu, poprawiały siłę uścisku oraz redukowały użycie NLPZ15. Okazało się też, że indometacyna zażywana w połączeniu z kwasami omega-3 zmniejszała liczbę obrzękniętych i bolesnych stawów oraz sztywność poranną dużo skuteczniej niż podawana samodzielnie.

Przyprawy kontra reumatyzm

Aby zapobiegać chorobie lub minimalizować jej objawy, warto doprawiać dania czarnuszką, kurkumą i imbirem.

Składniki zawarte w nasionach i oleju z nasion czarnuszki (Nigella sativa) - w szczególności tymochinon - wykazują silne działanie przeciwzapalne w testach laboratoryjnych. W jednym z badań 40 kobiet z RZS otrzymywało przez miesiąc placebo, następnie przez miesiąc 2 razy dziennie kapsułki zawierające 500 mg oleju z czarnuszki, a później ponownie placebo przez 30 dni. W okresie podawania oleju z czarnuszki zaobserwowano poprawę, często bardzo wyraźną, w zakresie aktywności schorzenia, liczby opuchniętych stawów i ich porannej sztywności¹⁶.

Sugerowana dawka dzienna: 1 łyżeczka oleju z nasion czarnuszki przy posiłku.

Kurkumina pozyskiwana z kurkumy (Curcuma longa) od dawna używana jest do leczenia stawów ze względu na swoją zdolność powstrzymywania niszczenia chrząstek i zmniejszania stanu zapalnego. W ponad 50 badaniach klinicznych potwierdzono jej silne działanie przeciwzapalne.

Podobnie rzecz ma się z imbirem. Reumatolog prof. Roy Altman przeprowadził badanie kliniczne na 247 pacjentach z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego. Wykazało ono, że lek na bazie imbiru (Zingiber officinale) zmniejsza ból i sztywność stawów na poziomie podobnym do standardowych środków przeciwzapalnych, nie powodując przy tym niepożądanych skutków ubocznych¹⁷. Ma przy tym zdolność blokowania genów odgrywających rolę w ścieżce prowadzącej do przewlekłych stanów zapalnych¹⁸.

Sugerowana dawka dzienna: 2-4 g świeżego soku, ekstraktu lub herbatki; wcieranie olejku imbirowego bezpośrednio w bolący staw lub też przygotowanie ciepłego okładu czy kompresu ze świeżego kłącza.

Naukowcy z Uniwersytetu Wschodniej Anglii zachęcają też do jedzenia czosnku. Zawarty w nim disiarczek diallilu w modelach laboratoryjnych zapobiega destrukcji chrząstki.

Reumatyzm: kojąca fitoterapia

Aby uniknąć ryzyka wystąpienia objawów niepożądanych leków przeciwbólowych, dobrze jest zastosować naturalne metody, oparte na przeciwzapalnych właściwościach ziół.

Korzeń hakorośli Od wieków afrykańscy szamani wyciągami z czarciego pazura leczyli choroby zwyrodnieniowe stawów, gościec i dnę moczanową, osiągając zaskakująco dobre rezultaty. W przeglądzie 5 randomizowanych badań z grupą kontrolną wykazano, że diabelski pazur (Harpagophytum procumbensor H. radix) stosowany w postaci sproszkowanej (zawierającej 60 mg składnika aktywnego - harpagozydu) lub płynnego ekstraktu (50-60 mg harpagozydu) skutecznie łagodzi zwyrodnienia stawów kręgosłupa, bioder i kolan, a także przewlekłe bóle krzyża¹⁹. Stwierdzono również, że własności moczopędne rośliny skutkują ustępowaniem dolegliwości w chorobie zwyrodnieniowej narządów ruchu oraz dnie moczanowej. Badania dowodzą, że wywołane przez nie działanie oczyszczające organizm hamuje procesy zapalne i łagodzi bóle oraz zmniejsza obrzęki stawów.

Sugerowana dawka: 750 mg (co najmniej 3% harpagozydu) 3 razy dziennie lub 9 g surowego materiału roślinnego przez 2-3 miesiące. Diabetycy i ludzie przyjmujący leki rozrzedzające krew powinni skonsultować przyjmowanie tego zioła z lekarzem prowadzącym.

Retrofrakt To endemiczne zioło rosnące w Indonezji, którego owoce mają silne działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Ekstrakt z nich wymieszany z wyciągami korzenia z lukrecji i kory cynamonowej jest dostępny w Polsce. Mieszanka łagodzi bóle stawowe, mięśniowe oraz nerwobóle (rwę kulszową, ramienną, korzonki nerwowe)²⁰.

Jukka Lek sporządzony z rosnącej w Meksyku i na południowym zachodzie Stanów Zjednoczonych rośliny Yucca schidigera również okazał się pomocny w łagodzeniu objawów reumatoidalnego zapalenia stawów. Niektórzy uczeni uważają, że działanie tej rośliny polega na likwidowaniu pasożytów jelitowych, odgrywających rolę w powstawaniu stanów zapalnych, co stwierdzono w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów. Jukka zawiera również polifenole, m.in. resweratrol, które także wykazują właściwości przeciwzapalne²¹.

Winorośl boga piorunów Tripterygium wilfordii (TWH) Ta roślina, od dawna stosowana w chińskiej medycynie, jest skuteczniejszym środkiem na reumatoidalne zapalenie stawów niż często wybierany przez lekarzy metotreksat (MTX). W ramach studium przeprowadzonego przez uczonych z Pekinu 207 pacjentów z RZS losowo przydzielano do jednej z 3 grup. Pierwsza zażywała raz w tygodniu 12,5 mg metotreksatu, druga 3 razy dziennie 20 mg TWH, a trzeciej podawano zarówno zioło, jak i lek. Wśród 174 osób, które ukończyły eksperyment, największa poprawa nastąpiła w ostatniej grupie - aż u 77% osób o połowę zmniejszyła się liczba bolesnych i spuchniętych stawów oraz poprawiły się wartości 3 z 5 parametrów: ogólnej aktywności choroby w ocenie pacjenta i lekarza, natężenia bólu w ocenie chorego, stężenia białka C-reaktywnego (CRP) i stopnia niesprawności. Podobne efekty odnotowano u 55% ochotników z grupy przyjmującej winorośl boga piorunów i 46% z grupy zażywającej metotreksat.

Sceptycy jednak wskazują na kilka słabości chińskiego badania. Po pierwsze, studium nie było podwójnie ślepe, po drugie, trwało zbyt krótko, by stwierdzić, czy choroba została zahamowana, czy objawy jedynie zelżały, i wreszcie - dawka leku była niższa niż ta stosowana w krajach zachodnich²².

Reumatyzm: suplementy dobre dla stawów

Bromelaina, czyli enzym proteolityczny (trawiący białko), jak również silny czynnik przeciwzapalny, przeciwbólowy, przeciwbakteryjny i wzmacniający odporność, może łagodzić ból i poprawiać funkcjonowanie stawów skuteczniej niż większość niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). W randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą, obejmującym 90 pacjentów z artretyzmem, dokonano porównania działania suplementu zawierającego bromelainę (90 mg), enzym trzustkowy trypsynę (48 mg) i bioflawonoid rutynę (100 mg) z działaniem popularnego niesteroidowego leku przeciwzapalnego (50 mg). Po 6 tygodniach rezultaty badania wykazały, że suplementacja enzymami jest równie skuteczna jak lek pod względem łagodzenia bólu i sztywności stawów oraz poprawy ich funkcjonowania, przy czym była lepiej tolerowana²³.

Okazuje się też, że w połączeniu z terapią steroidową bromelaina przynosi znaczące zmniejszenie lub całkowity zanik opuchlizny tkanek miękkich u 84% pacjentów²⁴.

Sugerowana dawka: 250-750 mg 2-3 razy dziennie, chociaż typowa dawka wynosi 500-1000 mg.

Glukozamina jest zasadniczym budulcem proteoglikanów - wielkich cząsteczek w tkance chrzęstnej, umożliwiających smarowanie stawów i poprawiających ich elastyczność poprzez wiązanie wody w macierzy chrząstki. Jej działanie polega na powstrzymywaniu rozpadu proteoglikanów i odbudowywaniu uszkodzonej chrząstki. Jak pokazują badania kliniczne, zachowuje się ona jak naturalny środek przeciwzapalny.

W jednym z belgijskich eksperymentów pacjentom ze zwyrodnieniem stawów kolanowych przez 3 lata podawano 1,5 g placebo lub glukozaminy dziennie. Podczas gdy w grupie placebo następowało spodziewane pogorszenie stanu stawów, w drugiej pozostały one nietknięte, a poprawie w zakresie odczuwania bólu i mobilności nie towarzyszyły znaczące skutki uboczne²⁵.

W innym badaniu pacjenci ze zwyrodnieniem stawów, którzy otrzymywali 500 mg siarczanu glukozaminy 3 razy dziennie, wykazali znacznie wyraźniejsze złagodzenie objawów w porównaniu do grupy placebo - odpowiednio 73% i 41%. Próbki chrząstki z grupy placebo wykazały pod mikroskopem elektronowym typowe oznaki zwyrodnienia stawu, podczas gdy te pobrane od pacjentów leczonych glukozaminą były znacznie zdrowsze²⁶.

Sugerowana dawka dzienna: do 3,2 g siarczanu glukozaminy przez co najmniej 3 miesiące.

Chondroityna z kolei pomaga zachowywać płyny stawowe, spowalniając uszkodzenia chrząstek i wspomagając ich odbudowę. Może ona pomóc w zredukowaniu strat tkanki chrzęstnej w ciągu 6 miesięcy od rozpoczęcia suplementacji²⁷. Gdy zebrano dane z 54 badań obejmujących łącznie ponad 16 tys. pacjentów, okazało się, że glukozamina i chondroityna (razem lub pojedynczo) są równie skuteczne jak celekoksyb, jeden z głównych środków przeciwbólowych hamujących działanie COX-2, chociaż tylko połączenie obu suplementów przynosi znaczącą poprawę funkcjonowania stawów z istotną redukcją zwężenia szpary stawu kolanowego, powszechnie towarzyszącego temu schorzeniu³.

Sugerowana dawka dzienna: do 3,6 g chondroityny przez co najmniej 3 miesiące, by jakakolwiek poprawa była widoczna.

Kwas hialuronowy Ten płynny węglowodan to kolejny materiał budulcowy tkanki chrzęstnej. Podawany jako suplement może obniżać produkcję enzymów uszkadzających zdrową tkankę chrzęstną oraz zakłócać przekazywanie sygnałów bólowych. W jednym z badań pacjenci ze zwyrodnieniem stawów kolanowych stosujący przez 8 tygodni codzienną suplementację naturalnym ekstraktem kwasu hialuronowego odczuwali słabszy ból i większą poprawę funkcjonowania stawów²⁹. Podobne efekty przynosiły również bezpośrednie wstrzyknięcia do stawu kolanowego³⁰.

Sugerowana dawka dzienna: 40 mg.

MSM (metylosulfonylometan) jest źródłem biodostępnej siarki, występującym w tkankach i płynach wszystkich roślin, zwierząt i ludzi. Może zmniejszać ból i opuchliznę, a także powstrzymywać niszczenie stawów poprzez wychwytywanie wolnych rodników wywołujących stany zapalne. Wykazano, że MSM łagodzi ból i poprawia funkcjonowanie stawów, gdy przyjmowany jest doustnie przez co najmniej 12 tygodni³¹.

Sugerowana dawka dzienna: do 1,2 g w dawkach podzielonych.

Pycnogenol Ekstrakt z kory francuskiej sosny morskiej zmniejsza ból i sztywność w łagodnym zwyrodnieniu stawów. Przyjmujący go pacjenci byli w stanie zredukować dawki leków przeciwbólowych i wykonywać więcej codziennych czynności³².

Sugerowana dawka dzienna: według zaleceń na opakowaniu produktu lub wskazań lekarza.

S-adenozylometionina (SAMe) Ten naturalnie występujący związek chemiczny znany jest z silnego działania przeciwzapalnego. Poza łagodzeniem bólu może też poprawiać funkcjonowanie stawów i zmniejszać ich sztywność³³. Badania z podwójnie ślepą próbą wykazały, że u osób cierpiących na zwyrodnienia stawów dawka 1,2 g/dzień redukuje ból, sztywność i opuchliznę lepiej niż placebo, a porównywalnie do leków przeciwbólowych, takich jak ibuprofen i naproksen³⁴. Jak się wydaje, SAMe stymuluje produkcję tkanki chrzęstnej, a nawet może zmniejszać stan zapalny, zwiększać syntezę chrząstki i wydłużać jej żywotność, jak również intensyfikować produkcję przeciwutleniaczy³⁵.

Sugerowana dawka dzienna: do 1,2 g w dawkach podzielonych.

Galusan epigallokatechiny EGCG Wchodzący w skład zielonej herbaty flawonoid zwalcza ból, stan zapalny i uszkodzenie tkanek w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów, jak wykazał zespół z Uniwersytetu Stanowego Waszyngtonu. Przez 10 dni naukowcy podawali szczurom EGCG w dawce 50 mg/kg. Okazało się, że terapia znacząco zmniejszała opuchliznę kostki. Zespół wykazał, że galusan epigallokatechiny wpływa na zjawiska patologicznie, nie blokując innych funkcji komórek. Badacze na razie nie ustalili, jaka dawka będzie dobra dla ludzi³⁶.

 Artykuł pt. "Ugaś pożar... dietą" ukazał się w numerze Listopad 2018 >>