Jakie szkody może powodować podwyższony poziom kortyzolu-hormonu stresu?

Kortyzol powoduje kłopoty z insuliną

Badania wykazują wyraźny związek między wysokim poziomem kortyzolu a rozwojem zespołu metabolicznego i insulinooporności¹. Hormon stresu hamuje bowiem wychwyt glukozy przez tkanki obwodowe. Duże znaczenie mają tu również inne mechanizmy: nadmierna aktywność osi HPA oraz podwyższona produkcja kwasów tłuszczowych.

Zaburzenie metabolizmu węglowodanów, tłuszczów i białek oraz nieprawidłowe wydzielanie insuliny może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2. W jednym z badań z udziałem ponad 5 tys. osób w wieku 29-66 lat okazało się, że ryzyko rozwoju tej choroby u ochotników pracujących w stresujących warunkach jest nawet o 45% wyższe².

Otyłość spowodowana podwyższonym kortyzolem?

Podwyższony poziom kortyzolu zmienia metabolizm tkanki tłuszczowej oraz podział energii w organizmie, co sprzyja gromadzeniu zbędnych kilogramów. Odpowiedzialne za to mechanizmy to hamowanie termogenezy i indukowanie oporności na leptynę - białko, które odgrywa istotną rolę w regulowaniu pobierania pokarmu (zmniejszaniu apetytu) i gospodarce energetycznej organizmu³.

Do tego przewlekłe napięcie sprzyja sięganiu po niezdrowe przekąski, zwłaszcza u kobiet⁴. Winny ponownie okazuje się kortyzol, gdyż to jego nadmiar wzmaga apetyt na cukier i żywność bogatą w tłuszcze. Dodatkowo osłabia on nadnercza, co z kolei zwiększa magazynowanie tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w górnych partiach ciała (tzw. bawoli kark, otyłość brzuszna).

Choroby serca wywołane wysokim kortyzolem

Na podstawie obserwacji prawie 25 tys. osób z 52 krajów świata, prowadzonych w latach 1999-2003, stwierdzono, że prawdopodobieństwo zawału jest istotnie skorelowane z przeżywanym stresem: jego ogólny poziom okazał się niezależnym czynnikiem ryzyka, niewiele mniej znaczącym niż cukrzyca i palenie, ale równie istotnym co nadciśnienie⁵.

Stres powoduje aktywację układu współczulnego, a w konsekwencji wzrost częstości skurczów serca i ciśnienia tętniczego krwi, skurcz naczyń, zaburzenia funkcji śródbłonka i układu krzepnięcia. Konsekwencjami tych zmian mogą być niedokrwienie mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca, kruchość blaszek miażdżycowych oraz skłonność do zakrzepów.

Zaburzenia w autonomicznym układzie nerwowym stanowią jedną z przyczyn udarów, zawału mięśnia sercowego oraz choroby niedokrwiennej serca⁶. Bóle głowy Przewlekłe napięcie wiąże się z atakami migreny i nawracającymi napięciowymi bólami głowy.

W jednym z badań, w którym naukowcy przez 2 lata obserwowali grupę ponad 5 tys. osób w wieku 21-71 lat, odnotowano istotną zależność między intensywnością przeżywanego stresu a częstotliwością pojawiania się tych dolegliwości⁷.

Funkcje poznawcze zaburzone przez kortyzol

Wysokie natężenie stresu może prowadzić do zaburzenia funkcjonowania neuronów, a nawet ich przyspieszonego rozpadu. Najszybciej degeneracji ulegają komórki hipokampa, odpowiedzialnego za procesy uczenia się.

Kilka eksperymentów doprowadziło badaczy do wniosku, że kłopoty z pamięcią związane ze stresem nie są efektem działania kortyzolu, a zwiększonego przewodnictwa noradrenergicznego⁸.