Jak radzić sobie ze spadkiem testosteronu?

Już po prze­kroczeniu 45. r.ż. staty­styczny mężczyzna zaczyna odczuwać skutki obniże­nia poziomu testosteronu w organizmie. Opisane przez Ciebie objawy to jedynie czubek góry lodowej pro­blemów, jakie generują niedobory tego hormonu.

Co to takiego testosteron?

Testosteron jest jednym z męskich hormonów płcio­wych, wytwarzanym przez komórki śródmiąższowe jąder, nazywane także komórkami Leydiga. Jego wydzielanie po­budza hormon luteinizujący (LH), powstający w przysadce mózgowej pod wpływem działania podwzgórzowej go­nadoliberyny (GnRH).

Prawie 90% testosteronu, po związa­niu z globuliną wiążącą (sex hormone binding protein, SHGB), krąży po organizmie w formie nieaktywnej i do­piero po dotarciu do tkanek, na skutek działania enzymu 5-alfareduktazy, ulega prze­kształceniu w aktywną formę – dihydrotestosteron (DHT)¹.

Oczywiście testosteron produkowany jest zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet (w korze nadnerczy i jajni­kach, a także w łożysku pod­czas ciąży), jednak w zupełnie innych ilościach, co przekła­da się na biologiczne różnice między płciami. To właśnie na skutek jego działania mę­skie ciało ma charakterystycz­ną budowę – zawdzięczamy mu wysoki wzrost, szeroką klatkę piersiową i większą niż u kobiet masę mięśniową, a także charakterystyczne owłosienie, zarost na twarzy i tembr głosu. 

Testosteron to także waż­ny regulator homeostazy, czyli stanu zdrowej równo­wagi w organizmie, i to bez względu na płeć:

• wpływa na metabolizm węglowoda­nów i cholesterolu,
• moduluje odporność,
• zapobiega oste­oporozie i chorobom układu krążenia,
• utrzymuje w dobrej kondycji mięśnie,
• odpowiada za utrzy­manie dobrego nastroju i zdrowie psychiczne².

Z tego właśnie powodu objawy jego niedoboru są bardzo nie­specyficzne, dotyczą wielu narządów i układów na raz, zatem początkowo trudno jest powiązać je w spójną całość. A ta całość, w od­niesieniu do mężczyzn w Twoim wieku, ma swoją nazwę – to andropauza, ści­śle związana ze spadkiem stężenia testosteronu. Jest to efektem m.in. ograniczenia wydzielania GnRH i LH oraz zmniejszenia ilości komó­rek Leydiga w jądrach³.

Co to takiego andropauza?

Niewiele się o niej mówi, w przeciwieństwie do kobie­cej menopauzy. Prawda jest jednak taka, że po przekrocze­niu 45. r.ż. ciało mężczyzny zaczyna się intensywniej starzeć, a jeden z pierwszych objawów wejścia w ten długotrwały proces to stop­niowe obniżenie się pozio­mu testosteronu. Skutkuje to zaburzeniami homeostazy, ponieważ niedobory na jednej osi regulacji pociągają za sobą inne i w organizmie zaczyna brakować pozostałych an­drogenów, a zmiany dotyczą także produkcji melatoniny, hormonu wzrostu (somatotro­piny), kortyzolu i tyroksyny⁴.

Jak objawia się andropauza?

Rozregulowanie gospodarki hormonalnej organizmu wpły­wa na pojawiające się objawy, początkowo na tyle subtelne, że łatwo przypisać je streso­wi, siedzącemu trybowi życia czy przemęczeniu.

Obniżenie nastroju, lęki, rozdrażnienie, depresja i brak motywacji oraz zaburzenia pamięci i koncentracji, problemy ze snem i ospałość za dnia, a także przewlekłe zmęcze­nie to tylko niektóre z nich. Do tego dochodzi wzrost masy ciała związany z zabu­rzeniami metabolizmu, łysie­nie i nadmierna potliwość⁵. U niektórych panów powięk­szeniu ulegają gruczoły pier­siowe – nazywamy to gineko­mastią. Mężczyźni skarżą się także na zaburzenia erekcji, spadek libido i trudności z odbywaniem stosunków płciowych, co nie pozostaje bez wpływu na ich psychikę i poczucie własnej wartości⁶.

Najbardziej niebezpieczne dla zdrowia zmiany zacho­dzą jednak w prostacie, po­nieważ na skutek zaburzeń hormonalnych gruczoł ten ulega powiększeniu, uciska na cewkę moczową i utrudnia oddawanie moczu. Zbagate­lizowanie łagodnego przerost prostaty zwiększa ryzyko rozwoju raka tego gruczołu⁷.

Nie należy także ignoro­wać emocjonalnych skutków spadku poziomu androgenów. Odkąd bowiem w latach 60. ubiegłego wieku do ter­minologii psychologicznej wprowadzono „kryzys wieku średniego”, stał się on swego rodzaju pojemną szufladą, do której w następnych de­kadach wpychano kolejne męskie problemy natury psychicznej.

Niestety szedł za tym brak zrozumienia ich istoty i złożoności. Dopiero od niedawna mówi się gło­śno o tym, że panowie mają prawo do wyrażania emocji, odczuwania trudności w ra­dzeniu sobie z codziennością czy presji sprostania społecz­no-kulturowym wymaganiom.

W okresie zmian hormonal­nych, będących wynikiem ob­niżenia poziomu androgenów, odczucia te mogą się pogłę­biać. Najczęściej psychiczne objawy andropauzy obejmują niepokój, lęk, nerwowość, rozdrażnienie, zachowa­nia depresyjne, przewlekłe zmęczenie, upośledzenie pamięci, trudności w koncen­trowaniu się oraz zaniżoną samoocenę. Najważniejszym problemem emocjonalnym mężczyzn w tym okresie życia są jednak dolegliwości związane ze zmniejszoną aktywnością seksualną⁸. Każ­dy z tych kłopotów zasługuje na przeanalizowanie z psy­chologiem lub psychiatrą.

Walcz ze stresem

Warto uświadomić sobie, że objawy obniżenia poziomu testosteronu ulegają zaostrze­niu pod wpływem działania hormonów stresu. Przydatne będą zatem wszelkie techniki relaksacyjne, joga, medyta­cja i mindfulness, a także akupunktura i akupresura. W jednym z badań 12 ty­godniu regularnej praktyki jogi uważności u mężczyzn w wieku 40-60 lat znacząco zmniejszyło się nasilenie depresji, a wzrosły samo­ocena oraz jakość życia9. W poprawie samopo­czucia pomocna jest tak naprawdę każda aktywność fizyczna, ponieważ podnosi poziom endorfin, hormo­nów działających na nasze ciała odprężająco i wpra­wiających w dobry nastrój.

Śpij dobrze – z melatoniną

Uspokajające zioła popra­wiają jakość snu, łagodzą stany lekowe, wyciszają i zmniejszają stres. Wypróbuj zwłaszcza kozłek lekarski, chmiel zwyczajny, rumianek, lawendę, melisę i szałwię.

Jeśli jednak chodzi o dobry sen, najbardziej pomocna będzie melatonina, której niedobory towarzyszą obni­żeniu poziomu testostero­nu. Rolą tego hormonu jest wprowadzanie organizmu w sen – gdy nadchodzi noc i do naszego oka wpada coraz mniej światła, szyszynka, nie­wielki gruczoł znajdujący się w mózgu, zaczyna wydzielać melatoninę, pod której wpły­wem zaczynamy odczuwać senność, relaksujemy się i za­sypiamy. Niestety z wiekiem (zwłaszcza po 55. r.ż.) jej poziom spada, co przekłada się na częstość zaburzeń snu w starszej populacji.

Badania kliniczne wy­kazały rolę suplementacji w znacznej poprawie jakości i głębokości snu w nocy, szczególnie u pacjentów chorych na schizofrenię, urazowe uszkodzenie mó­zgu oraz bezsenność zwią­zaną z innymi chorobami współistniejącymi, takimi jak alzheimer, nowotwo­ry, cukrzyca i otyłość¹⁰. Co więcej, u starszych myszy leczonych melato­niną obserwowano zaha­mowanie starzenia jąder poprzez naprawę kanalików nasiennych i tkanek śród­miąższowych ze wzmocnie­niem spermatogenezy¹¹.

Zastosuj zioła podnoszące testosteron

Mają one tę zaletę, że ich działanie nie ogranicza się je­dynie do wpływu na stężenie tego hormonu, ale dodatkowo korzystnie wpływają na funk­cjonowanie innych tkanek i narządów, przyczyniając się tym samym do ogólnej popra­wy zdrowia i samopoczucia.

Wypróbuj adaptogeny

Roślinne surowce zwiększa­jące adaptacyjne zdolności organizmu mogą pomóc także przy andropauzie. Przykładowo traganek bło­niasty zwiększa dopływ krwi do jąder i przyczynia się do zwiększenia liczby komórek śródmiąższowych w tych narządach, dzięki czemu pobudza wydzielanie testosteronu¹³.

Podobnie dzia­łają różeniec górski i witania ospała (ashwagandha), która nie tylko zwiększa wydziela­nie testosteronu w jądrach, ale także redukuje kortyzol oraz pobudza wytwarza­nie w nadnerczach innego androgenu, dehydroepian­drosteronu (DHEA), w ten sposób przyczyniając się do odzyskania równowagi hormonalnej organizmu¹⁴.

Suplementuj witaminę D

Ma ona wpływ na stężenie testosteronu i pobudza jego wydzielanie w jądrach. Ba­dania dowiodły, że w miesią­cach letnich, kiedy wystawia­my nasze ciała na działanie słońca i w ten sposób sty­mulujemy wydzielanie wi­taminy D w organizmie, pa­nowie mogą poszczycić się wyższym poziomem teho hormonu we krwi.

Okazuje się także, że stęże­nie testosteronu jest wyższe u mężczyzn przyjmujących suplementy zawierające D3. Jeszcze do niedawna zalecano, by Polacy, z uwagi na położenie geograficzne, przyjmowali 4 tys. j.m. dzien­nie witaminy D od paź­dziernika do marca, jednak coraz częściej słychać głosy, że warto rozważyć całoroczną suplementację, zwłaszcza jeżeli całe dni spędzamy w biurze lub domu i nie mamy możliwości korzysta­nia z kąpieli słonecznych.

Zadbaj o prostatę

W tym celu udaj się na ba­danie do urologa. Nie ma się czego bać, procedura jest bezbolesna, badanie trwa dosłownie chwilę. Pierwszy raz należy się mu poddać po przekrocze­niu 45. r.ż., a potem robić to regularnie. Uzupełnie­niem jest oznaczenie po­ziomu antygenu swoistego dla prostaty (PSA), który wzrasta, jeżeli w organie tym rozwija się nowotwór.

Na wczesnym etapie prze­rostu prostaty skutecznie działają preparaty ziołowe zawierające palmę sabałową, śliwę afrykańską, pyłek żyta, czerwoną koniczynę, wierz­bownicę drobnokwiatową i korzeń pokrzywy oraz olej z nasion dyni. Przyczyniają się one do zmniejszenia wiel­kości gruczołu krokowego, zapobiegają jego powięk­szeniu i stanom zapalnym, ułatwiają oddawanie moczu i łagodzą uczucie ciągłe­go parcia na pęcherz¹⁶.

Popraw sprawność seksualną

Wbrew pozorom wraz z obni­żeniem poziomu testosteronu i pojawieniem się pierw­szych problemów w sypialni nie musisz od razu sięgać po słynną niebieską tabletkę lub jej zamienniki. W tej dzie­dzinie medycyna naturalna ma wiele do zaoferowania, zatem warto od niej zacząć i nie narażać się na poważne skutki uboczne stosowa­nia leków na potencję.

Zwłaszcza w początkowej fazie andropauzy mężczyźni mogą zastosować sprawdzone zioła, takie jak wspomniane już kozieradka i żeń-szeń, a także berberys, dziki po­chrzyn, miłorząb japoński, lubczyk, lukrecja, johimba lekarska, korzeń pieprzycy peruwiańskiej (maca) i muira puama.

Zwiększają one libido, poprawiają ukrwienie prącia, ułatwiają osiągnięcie erekcji i odbycie stosunku płciowego, a także poprawiają parametry nasienia. W pewnym badaniu stosowanie korzenia maca u mężczyzn w dawce 1500 lub 3000 mg przez 8 tygodni istotnie podniosło libido i poprawiło erekcję¹⁷.

Z kolei przyjmowanie kapsułek z czer­wonym żeń-szeniem przez 12 tygodni przyniosło poprawę libido, erekcji, satysfakcji seksualnej i pobudzenia¹⁸. Czasami jednak zaburzenia sfery intymnej nie są spowo­dowane jedynie niedoborem testosteronu, a przywrócenie funkcji seksualnych wymagać może leczenia, zatem stosuj się do zaleceń androloga i innych specjalistów¹⁹.

Zadbaj o swoje ciało

Spadek poziomu testosteronu zaburza gospodarkę węglo­wodanową i zwiększa ryzyko rozwoju insulinooporności zespołu metabolicznego i cu­krzycy typu 2, które z kolei sprzyjają przybieraniu na wa­dze. Towarzyszące andropau­zie obniżenie nastroju może dodatkowo pogarszać spra­wę, ponieważ wielu panów dla poprawy nastroju sięga po słodkie lub słone prze­kąski albo alkohol, co także powoduje wzrost masy ciała.

Tymczasem tkanka tłusz­czowa nie jest obojętna metabolicznie, ale wydziela wiele substancji regulujących funkcjonowanie naszego or­ganizmu, w tym szczególny enzym – aromatazę. Jego za­daniem jest przekształcanie testosteronu w estradiol, żeń­ski hormon płciowy, którego organizm mężczyzny także potrzebuje do zachowania ho­meostazy, ale w niewielkich ilościach. Im zatem więcej tkanki tłuszczowej, tym wyż­sze jest stężenie aromatazy, a im jej więcej, tym mniej testosteronu²¹. I, co najważ­niejsze, nadmiar estradiolu silnie pobudza odkładanie tkanki tłuszczowej, a tym samym jeszcze bardziej ob­niża poziom testosteronu.

Co możesz zrobić w takiej sytuacji? Unikaj przeką­sek i postaraj się zachować reżim dietetyczny – najle­piej w kontrolowaniu masy ciała i gospodarki węglo­wodanowej sprawdzają się diety niskowęglowodanowe, bogate w warzywa i owoce oraz zdrowe tłuszcze i do­brej jakości mięso (takie jak dieta śródziemnomorska).

• Wzmocnij mięśnie Obniżeniu stężenia testoste­ronu towarzyszy osłabienie mięśni i zmniejszenie ich masy, nazywane sarkopenią. Pierwsze niekorzystne zmia­ny zachodzą już po przekro­czeniu czterdziestki, dlatego panom w tym wieku dużo trudniej przychodzi rzeźbie­nie muskulatury na siłowni. Niedobór stymulującego przy­rost masy mięśni hormonu skutkuje utratą aż 20% ich masy do 60. r.ż. Pomocna są aktywność fizyczna i fi­zjoterapia, które ułatwiają utrzymanie mięśnie w dobrej kondycji i hamują sarko­penię, a także dieta bogata w dobrej jakości białko. Zioła stymulujące wydzielanie te­stosteronu także korzystnie wpływają na muskulaturę²².
• Unikaj fitoestrogenów Aby nie zaburzać dodatko­wo równowagi hormonalnej na korzyść estrogenów, unikaj ich roślinnych odpowiedni­ków, czyli fitoestrogenów. Ich źródła to przede wszystkim soja i jej przetwory, a także ciecierzyca, soczewica, fasola, kukurydza, piwo i szparagi. Wysoka podaż fitoestrogenów w diecie, towarzysząca obni­żeniu poziomu testosteronu, może zwiększać ryzyko gi­nekomastii. Ratunkiem jest zrzucenie zbędnych kilogra­mów i modyfikacja diety.

Rozważ terapię hormonalną

TRT (testosterone replace­ment therapy) to terapia zastępcza testosteronem, której celem jest przywróce­nie prawidłowego poziomu tego hormonu w organi­zmie. Choć daje bardzo dobre i szybkie efekty, nie jest niestety wolna od skut­ków ubocznych. Do naj­częstszych należą trądzik i wzrost ciśnienia krwi, ale może dojść także do poważ­nych powikłań, takich jak przerost lewej komory serca, arytmia czy zakrzepica.

Choć jest to najbardziej sku­teczna metoda odzyskania sprawności seksualnej, war­to abyś wiedział, że czasami TRT prowadzi do nadmier­nego wzrostu libido i pobu­dza agresję. Dlatego terapia powinna być prowadzona pod okiem specjalisty, któ­ry odpowiednio dobierze dawkę i będzie ją korygo­wał, zależnie od efektów. Co ważne, TRT stosuje się zazwyczaj dopiero wtedy, kiedy zawiodą natural­ne metody leczenia²³.