Różeniec górski i jego cenne właściwości niwelowania stresu

W dobie nieustannej presji i zabiega­nia coraz większą popularnością cieszą się naturalne sposoby na radzenie so­bie ze stresem i poprawę wydolności. Wśród nich szczególną rolę odgrywają adaptogeny – rośliny, które pomagają odzyskać równowagę. Ich głównym zadaniem jest niwelowanie skutków stresu oraz przystosowanie organizmu do niesprzyjających warunków zewnętrz­nych. Działają one na ciało i umysł, kompleksowo poprawiając jakość życia.

Dzięki zawartości biologicznie czynnych związków chemicznych, takich jak fenylopropanoidy, flawonoidy, feno­lokwasy, monoterpeny i wiele innych, różeńcowi przypisuje się pobudzający wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, działanie zmniejszające zmęczenie, kardiochronne, przeciwnowotworo­we oraz antyoksydacyjne.

Główną rolę odgrywają tu jednak salidrozydy – najważniejsze substancje czynne surowca, odpowiadające za jego wła­ściwości adaptogenne. Kolejne badania pokazują, jak działanie poszczegól­nych składników i całego wyciągu z rożeńca przekłada się na poprawę różnych aspektów ludzkiego zdrowia.

Różeniec górski łagodzi stres

Mechanizm działania związków aktywnych różeńca górskiego polega m.in. na normalizacji uwalniania hor­monu stresu (kortyzolu) oraz zwięk­szeniu metabolizmu energetycznego poprzez aktywację syntezy ATP w mi­tochondriach¹.

Działanie surowca może polegać również na zwiększeniu stężenia serotoniny w podwzgórzu i śródmózgowiu, a także zmniejszeniu nagłego uwalniania peptydów opio­idowych wytwarzanych w organizmie w odpowiedzi na stres, co działa ochronnie na układ nerwowy².

W pewnym niewielkim badaniu z udziałem 101 pacjentów, którzy otrzymywali ekstrakt z różeńca gór­skiego w dawce 200 mg 2 razy na dobę przez 4 tygodnie, już po 3 dniach wykazano istotną klinicznie po­prawę w zakresie objawów stresu i codziennego funkcjonowania. Efekty były jeszcze lepsze po upły­wie 4 tygodni eksperymentu³.

Różeniec górski dodaje energii

Adaptogenne działanie różeńca obejmuje rów­nież jego pozytywny wpływ na witalność oraz wytrzymałość organizmu. W efekcie surowiec zwiększa fizyczne możliwości, opóźniając pojawie­nie się zmęczenia lub łagodząc jego objawy.

W badaniu na grupie 10 mężczyzn poddanych 30-mi­nutowemu treningowi na rowerze stacjonarnym od­notowano wpływ sproszkowanego korzenia rożeńca na zwiększenie tolerancji na wysiłek fizyczny. Po jed­norazowej przedtreningowej suplementacji w ilości 3 mg/kg masy ciała stwierdzono istotne zmniejszenie poziomu subiektywnie odczuwanego zmęczenia w po­równaniu do osób niestosujących suplementacji⁴.

Poprawia koncentrację i sprawność intelektualną

Z licznych badań wynika, że surowiec działa szczególnie korzystnie nie tylko na zmęczenie, ale też na wydajność intelektualną. W jednych z nich 56 leka­rzom pracującym podczas dyżurów nocnych przez 14 dni podawano 170 mg wyciągu z różeńca górskiego zawierającego ok. 4,5 mg salidrozydów.

Podczas doświadczenia oceniano ich funkcje intelektualne, czyli pamięć krótkotrwa­łą, zdolność koncentracji i kojarzenia, percepcję audiowizualną oraz poziom zmęczenia psychicznego. Wyniki badań potwierdziły wzrost poznawczych funkcji mózgu o 20% w porównaniu z grupą kontrolną, otrzymującą placebo⁵.

Kolejne badanie przeprowadzono na grupie studentów płci męskiej podczas sesji egzaminacyjnej – 40 z nich podawano przez 20 dni 50 mg różeńca lub placebo. U ochotników otrzymujących standaryzowany wyciąg Rhodiola rosea zaobserwowano znaczną poprawę sprawności fizycznej i psychomo­torycznej oraz koncentracji, a także zmniejszenie zmęczenia psychicznego i senności, lepszą motywację do nauki oraz ogólne lepsze samopoczucie⁶.

Podobnie wyniki przyniosło doświadczenie z udziałem 50 mężczyzn, które wykazało, że spożywanie ekstraktu z korzenia różeńca górskiego (standa­ryzowanego na 3-8% rozawin) w ilości 400 mg dziennie przez 12 tygodni wpłynęło na większą efektywność pracy umysłowej, na którą składa­ły się: krótszy czas reakcji na bodźce, zwiększona dokładność działania, szybsze wykonywanie zadań, mniejsza podatność na rozpraszanie⁷.

Różeniec może zapobiegać demencji

Z dostępnej literatury jasno wynika, że salid­rozydy mają potencjalne zastosowanie jako lek dla ośrodkowego układu nerwowego. W przypadku chorób neurodegeneracyjnych, takich jak alzheimer, parkinson i hunting­ton, związki te wykazują wyraźne działanie neuroprotekcyjne poprzez zapobieganie gromadzeniu się substancji oksydacyjnych oraz właściwości przeciwapoptotyczne i przeciwzapalne. Jednocześnie salidrozydy wpływają korzystnie na oś podwzgórze-przy­sadka-nadnercza, a także na neurotransmisję, regenerację nerwów i układ cholinergiczny⁸.

W jednym z badań wyekstrahowane z różeń­ca salidrozydy zmniejszały neurodegenerację i hamowały utratę neuronów u muszek Dro­sophila. Udawało im się to przede wszystkim poprzez zmniejszenie ilości fosforylowanego, patologicznego białka tau (jest ono głównym elementem wewnątrzkomórkowego zwyrod­nienia neurofibrylarnego, a jego wystąpie­nie to cecha diagnostyczna alzheimera)⁹.

Różeniec działa przeciwdepresyjnie

Badania na zwierzętach wykazały, że ekstrakty z różeńca górskiego stymulu­ją wytwarzanie w mózgu amin biogennych i β-endorfin, co sugeruje ich dzia­łanie przeciwdepresyjne. Skłoniło to naukowców do porównania działania setraliny (lek przeciwdepresyjny z grupy SSRI) oraz standaryzowanego eks­traktu z tego zioła.

W badaniach uwzględniono 57 dorosłych pacjentów z za­burzeniami depresyjnymi, których podzielono na 3 grupy: jedna otrzymywała 340 mg ekstraktu z różeńca dziennie, kontrolna dostawała 50 mg sertraliny, a ostatnia – placebo.

Po 12 tygodniach stwierdzono, że roślinny surowiec odznaczał się nieznacznie mniejszą aktywnością (o ok. 10%) w porówna­niu do sertraliny, ale wykazywał jednocześnie ponad 2 razy mniej objawów ubocznych. Zdaniem autorów stwarza to możliwość stosowania Rhodiola ro­sea z mniejszym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych i korzystnymi efektami leczniczymi u osób z łagodnymi zaburzeniami depresyjnymi¹⁰.

Hamuje rozwój nowotworów

Dzięki działaniu przeciwzapalnemu i antyok­sydacyjnemu oraz hamowaniu angiogenezy zioło może spowolnić rozwój guzów nowo­tworowych¹⁷. Same salidrozydy zatrzymywały lub odwracały wzrost komórek raka pęcherza, piersi, żołądka, mózgu i płuc, a suplementa­cja może również zapobiegać nawrotom¹⁸. Różeniec można stosować także pomocniczo w trakcie terapii nowotworowej, ponieważ zwiększa skuteczność, a zmniejsza toksycz­ność leków cytostatycznych wykorzystywa­nych w chemioterapii, a zwłaszcza hepatotok­syczność adriamycyny (doksorubicyny)¹⁹.

Różeniec chroni serce

Ogólnie rzecz biorąc, różne gatunki Rhodiola zapobiega­ją rozwojowi nadciśnienia. Zarówno etanolowe, jak i wodne ekstrakty z różeńca górskiego wykazały silne działanie ha­mujące enzym konwertujący angiotensynę (ACE), którego aktywność prowadzi do wzrostu ciśnienia krwi¹².

Ekstrakt z różeńca górskiego w dawce 3,5 mg/kg podawany doustnie zapobiegał zmniejszeniu przepły­wu krwi w naczyniach wieńcowych i rozwojo­wi przykurczu w okre­sie po niedokrwieniu. Efekt ten jest prawdopo­dobnie związany właśnie ze zwiększeniem poziomu endogennych peptydów opio­idowych¹⁴.

Mechanizm ochrony przed niedokrwiennym uszko­dzeniem serca może polegać również na obniżeniu ekspresji białka indukowalnej syntazy tlenku azotu (iNOS), które zanotowano po podaniu wodnego ekstraktu różeńca w stopniu zależnym od dawki¹⁵.
Wykazano również, że salidrozydy wywierają działanie ochronne przeciwko martwicy kardiomiocytów wywołanej niedotlenieniem¹⁶.

Zapobiega powikłaniom cukrzycy

Podawane codziennie myszom salidrozydy znacząco zmniejszają poziom glukozy we krwi na czczo, cholesterolu całkowitego i trójglicerydów, jednocześnie zwiększając stężenie insuliny w surowicy oraz aktywność związków antyoksydacyjnych (SOD, GPx i katalazy). Wyniki te wskazują, że substancje te chronią przed cukrzycą, prawdopodobnie poprzez redukcję stresu oksydacyjnego oraz poprawę metabolizmu²⁰. W innych badaniach skutecznie obniżały poziom glukozy i ciśnienie krwi u szczurów z cukrzycą, zapobiegając powikłaniom naczyniowym choroby²¹.

Donoszono także, że salidrozydy łagodzą ból związany z neuropatią cukrzycową, a etanolowy ekstrakt z różeńca górskiego chronił szczury z cukrzycą przed wczesną nefropatią²².

Ma właściwości hepatoprotekcyjne

W mysim modelu ostrego zwłóknie­nia wątroby salidrozydy zmniejszały podwyższone poziomy aminotrans­ferazy asparaginianowej i alaninowej w surowicy, a także TNF-α i NO w su­rowicy w sposób zależny od dawki. Przywracały jednocześnie aktyw­ność antyoksydacyjnych substancji (GSH, SOD, katalazy i GSH-Px) oraz zmniejszały stopień martwicy komó­rek. Ten mechanizm hepatoprotekcyjny może być powiązany z jego działa­niem przeciwutleniającym i funk­cjonalnym hamowaniem HIF-1α²³.

Różeniec górski opóźnia procesy starzenia

Różeniec zbadano również pod kątem mechanizmów molekularnych prze­ciwdziałających starzeniu się. Jak się okazało, adaptogen ten może skutecznie przedłużać życie wielu gatunków (jedwabników, drożdży, nicieni i muszek owocowych), m.in. ze względu na obecność glikozydów, flawonoidów i kuma­ryn²⁴. Jednak i w tym przypadku kluczowe znaczenie mają salidrozydy.

Jak się okazuje, wykazują one właściwości przeciwstarzeniowe i przeciwutleniające, ponieważ wiążą białko szoku cieplnego 90 (HSP90) oraz wpływają na jego in­terakcje z innymi białkami, ekspresję genów regulujących długość życia i re­akcję na stres oksydacyjny²⁵. Daje to dużą nadzieję, że w przyszłości różeniec górski stanie się jednym ze skutecznych środków przeciwstarzeniowych.