Nasze magazyny
Odsetek ludzi cierpiących na chroniczny, czyli utrzymujący się ponad 3 miesiące ból, rośnie wraz ze starzeniem się populacji. Żyjemy coraz dłużej, a im jesteśmy starsi, tym bardziej rośnie ryzyko zapadalności na choroby, którym ból towarzyszy. Dotyczy to takich schorzeń jak nowotwory, choroba zwyrodnieniowa stawów, bóle krzyża, polineuropatia cukrzycowa, choroby narządu ruchu czy neuralgia trójdzielna. Wiek jest również największym czynnikiem ryzyka przewlekłego zespołu bólowego (PHN).
Kannabinoidy, czyli medyczna marihuana w terapii bólu
Z konopi można pozyskać ponad 60 kannabinoidów, czyli organicznych związków chemicznych, które oddziałują na receptory odpowiedzialne m.in. za regulacje odczucia bólu. Najbardziej znane to delta-tetrahydrokanabinol (THC) oraz kannabidiol (CBD).
W lutym ub.r. kanadyjscy naukowcy opublikowali wyniki metaanalizy, która objęła 32 randomizowane badania kliniczne z podwójnie ślepą próbą, kontrolowane placebo lub leczeniem standardowym, wykonane w latach 2010-2014. Metaanaliza ta dostarcza dowody na temat skuteczności THC i CBD w leczeniu dolegliwości bólowych.
CBD wpływa na nasze odczucia i emocje, co zmienia sposób postrzegania bólu na zupełnie innym poziomie niż konwencjonalne leki przeciwbólowe, wpływające jedynie na intensywność jego odczuwania oraz zmniejszające wrażliwość na ból (przeczulice)10.
Wyniki zaprezentowane przez Jonsona i wsp. w 2010 r. pokazują, że pacjenci cierpiący z powodu choroby nowotworowej otrzymujący spray z THC i CBD w porównaniu do osób przyjmujących morfinę i jej pochodne nawet 2 razy częściej odpowiadali na leczenie i odczuwali istotną klinicznie ulgę w dolegliwościach bólowych. Po 5 tygodniach obserwacji okazało się, że zdecydowanie poprawiła się ich jakość snu, a niektórzy zdecydowali się stosować lek przez ponad rok - bez konieczności zwiększania dawki.
Kolejne badania Portenoya i wsp. potwierdziły te obserwacje. Inne badania udowodniły skuteczność THC oraz CBD w redukowaniu bólu neuropatycznego z przeczulicą - ulgę odczuła ponad 1/3 pacjentów stosujących kannabinoidy.
Inny eksperyment udowodnił, ze stosowanie marihuany nie wiąże sięe ze zwiększonym ryzykiem poważnych efektów ubocznych (w porównaniu do leczenia standardowego), a odczuwany ból zmniejsza się nawet bardziej niż przy tradycyjnych lekach11.
Na podstawie wypowiedzi pacjentów wywnioskowano, że kannabinoidy polepszają również jakość życia - zmniejszają odczuwany stres oraz poczucie zmęczenia i lęku towarzyszące bolesnym dolegliwościom.
Mit o tym, że "musi boleć"
Ból jest niezwykle istotnym znakiem wysyłanym przez nasz organizm - sygnalizuje, że coś w ustroju nie działa prawidłowo i stanowi najczęstszą przyczynę, dla której podejrzewamy wystąpienie choroby. O ile umiarkowany ból to naturalna reakcja obronna, o tyle ten przedłużający się, uporczywy, wręcz uniemożliwiający normalne funkcjonowanie, nie jest już tylko objawem, a staje się samodzielnym zespołem chorobowym wymagającym leczenia.
Co więcej, należy je wdrożyć nawet wówczas, gdy nie wiemy jeszcze, co jest jego przyczyną - masz zatem prawo do skutecznej terapii przeciwbólowej od momentu pierwszej wizyty u lekarza, już w trakcie diagnostyki. Nie pozwól wmówić sobie, że przy pewnych chorobach albo w podeszłym wieku "musi boleć". To kłamstwo powtarzane przez tych lekarzy, którzy nie mają wiedzy i umiejętności, by sięgnąć po skuteczne terapie.
Tymczasem każdy specjalista leczący konkretne schorzenie ma obowiązek równoczesnego łagodzenia bólu. Do jego dyspozycji pozostaje tzw. drabina analgetyczna - standard farmakoterapii opracowany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).
Na pierwszym jej szczeblu znajdują się proste leki przeciwbólowe (paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne), na drugim słabe opioidy, a na trzecim - silne opioidy. Jeśli farmaceutyki z pierwszych stopni nie zwalczają skutecznie bólu, należy sięgać po kolejne. Leczenie powinno być dobrane indywidualnie, a do leków każdego stopnia można dokładać leki wspomagające. Należą do nich np. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne lub przeciwpadaczkowe.
W niektórych przypadkach pomocna jest zmiana drogi przyjmowania preparatu: jeśli terapia doustna jest nieskuteczna, konieczne może być podanie domięśniowe, podskórne, przezskórne czy doodbytnicze. Takie rozwiązania są jednak wykorzystywane głównie w specjalistycznych poradniach leczenia bólu, których jest w kraju zaledwie 22.
Warto jednak pamiętać, że nie tylko lekarz może skierować Cię na taką konsultację - odbywa się ona również na życzenia pacjenta, który nie jest zadowolony z dotychczasowego leczenia bólu.
Gdy leki to za mało
Leczenie uporczywego bólu bywa trudne z wielu powodów. Jednym z nich jest psychosomatyczny charakter dolegliwości. Badania wykazują, że depresja i odczuwanie bólu mogą mieć wspólne podłoże neurobiologiczne, a wzrost liczby stresujących wydarzeń życiowych wiąże się ze wzrostem symptomów wielu chorób, m.in. bólu głowy1.
Z drugiej strony osoby cierpiące na stałe dolegliwości bólowe żyją w ciągłym stresie i obawie przed tym, że objawy będą się nasilać, przez co napinają mięśnie całego ciała, to zaś powoduje zwiększenie odczuwania bólu. Lęk przed doznaniami bólowymi i unikanie wiążących się z nimi sytuacji nasila doświadczenie bólu, a dodatkowo przyczynia się do pogorszenia sprawności fizycznej i umysłowej2.
Z tego powodu zazwyczaj farmaceutyki nie wystarczają do skutecznego zwalczania chronicznego bólu i należy połączyć je z oddziaływaniem psychologicznym. Skuteczność wykazują m.in. techniki relaksacyjne, które obniżają napięcie mięśniowe, zmniejszają poziom pobudzenia układu nerwowego oraz uwalniają w organizmie endorfiny.
Również wprowadzenie do harmonogramu dnia regenerujących ciało i umysł rytuałów (jak masaż, gorąca kąpiel, aromaterapia, aktywność fizyczna) pomaga zwiększyć poziom energii i pozytywnych emocji oraz poprawić funkcjonowanie układu odpornościowego.
Do najczęściej stosowanych technik psychologicznych należą:
Psychoterapia poznawczo-behawioralna, w której kładzie się nacisk na sposób myślenia, poczucie kontroli nad bólem, a także wprowadzenie zmian, które podniosą komfort życia. Ważna jest również zmiana nastawienia do samego bólu, by nie hamował on codziennej aktywności.
Psychoterapia racjonalna, która zakłada, że nieracjonalny sposób myślenia - zarówno pozytywny, jak i negatywny - może wpływać destrukcyjnie na samopoczucie oraz natężenie dolegliwości bólowych.
Terapia behawioralna, której celem jest uświadomienie sobie wpływu sytuacji rodzinnej i społecznej na odczuwanie bólu, zrozumienie zasad warunkowania reakcji fizjologicznych oraz analiza czynników wzmacniających zachowania bólowe.
Oprócz tego możesz wypróbować takie metody jak blokady terapeutyczne, zabiegi neurodestrukcyjne (np. termolezja), neuromodulacja (akupunktura), rehabilitacja czy psychoterapia.
Dieta zmniejszająca dolegliwości
Badania wykazują, ze w zwalczaniu chronicznego bólu duże znaczenie mają zmiany w sposobie odzywiania12. Jego odczuwanie może wynikać ze zmniejszonego spożycia białka przy jednoczesnym nadmiarze cukru i skrobi. Dlatego kluczowe jest unikanie produktów przetworzonych i zawierających gluten, czerwonego mięsa czy kofeiny.
Aby zmniejszać dolegliwości bólowe, warto spożywać regularnie nasiona i pełne zboża, a przede wszystkim - jeść dużo owoców i pić świeżo wyciskane z nich soki. Dużą rolę odgrywają również antyoksydanty. Zwalczają one wolne rodniki, których wysokie stężenie w organizmie powoduje stres oksydacyjny i wzrost wrażliwości na bol13. Włączenie do diety dużej ilości poniższych produktów przeciwzapalnych może skutecznie zniwelować nieprzyjemne odczucia.
Kurkuma - oprócz powszechnie znanych właściwości antyoksydacyjnych wykazuje również działanie obniżające poziom mediatorów zapalnych, które przyczyniają się do nadwrażliwości nocyceptorów (receptorów bólowych reagujących na bodźce uszkadzające tkanki)14.
Imbir - łagodzi ból mięśniowy, a spożywany regularnie - także ból stawów i przeciążenia mięśni spowodowane ćwiczeniami. Niektóre gatunki dzikiego imbiru wykorzystuje się w leczeniu bólu zębów, naciągnięć mięśni, opuchlizn, skaleczeń i owrzodzeń.
Proantocyjanida - flawonoid obecny głownie w nasionach winogron, których spożycie wiąże się ze zmniejszeniem dolegliwości bólowych m.in. w neuropatii cukrzycowej i przewlekłym zapaleniu trzustki15. Znajduje się również w jagodach, nasionach i ciemnozielonych liściach.
Metylosulfonylometan - organiczny związek siarki, obecny w nasionach słonecznika, czosnku, cebuli, soczewicy, świeżych warzywach i owocach. Z powodzeniem stosuje się go w łagodzeniu bólu w chorobie zwyrodnieniowej stawow16.
Kapsaicyna -wykazuje skuteczne działanie w leczeniu chronicznego bólu pleców, mięśni, ścięgien i wiązadeł. Redukuje również ból neuropatyczny17. Kapsaicyna jest substancją, która nadaje papryczkom chilli ostry smak.
Elektroterapia
Oprócz metod psychologicznych coraz częściej w terapii bólu wykorzystuje się prąd stały i prądy impulsowe o różnej częstotliwości, co w ciągu ostatnich 30 lat dało naukowe podstawy elektroterapii przeciwbólowej3.
W leczeniu nerwobólów, przewlekłych zapaleń oraz zespołów bólowych towarzyszących chorobie zwyrodnieniowej stawów i dyskopatii stosuje się stymulację prądem stałym, który wywołuje działanie miejscowe4. Pojawiają się również doniesienia o skuteczności elektroterapii prądem mikroamperowym (MET), czyli przerywanym prądem stałym o niskim natężeniu. Eksperci badający możliwości jego wykorzystania twierdzą, że MET wykazuje silne działanie w leczeniu bólu (zwłaszcza pourazowego), pobudzeniu regeneracji tkanek oraz przyspieszeniu procesu gojenia się ran5.
Najczęściej jednak stosowaną metodą - zwłaszcza w bólu przewlekłym - jest przezskórna elektryczna stymulacja nerów (TENS), wykorzystująca prądy zmienne o różnych parametrach. Wysokie częstotliwości (HF TENS) hamują przepływ impulsów bólowych do wyższych pięter centralnego układu nerwowego, działają więc na poziomie rdzenia kręgowego, a mechanizm ten nazywany jest "bramką bólową"6. Z kolei stymulacja niskimi częstotliwościami (LF TENS) wzmaga wydzielanie endogennych opioidów, które łączą się z odpowiednimi receptorami, wywołując taki efekt analgetyczny, jak po zadziałaniu bodźca bólowego7.
Kolejnym rodzajem prądów są te powstające w wyniku prostowania zmiennego prądu sieciowego, czyli opisane przez Bernarda prądy diadynamiczne. Mechanizm ich działania jest skomplikowany, ale uwzględnia modulację przewodzenia informacji bólowej na poziomie rdzeniowym i postymulacyjne reakcje na poziomie układu ośrodkowego8. Stosuje się je zazwyczaj w rwie kulszowej, migrenie i obrzękach pourazowych.
Skuteczność metod elektroterapii potwierdziły liczne badania. Stymulacja TENS zmniejsza dolegliwości bólowe u 68% pacjentów, a w leczeniu dyskopatii zarówno TENS, jak i prądy diadynamiczne w porównywalnym stopniu działały przeciwbólowo i poprawiały sprawność pacjentów9.
Trzeba jednak pamiętać, że najlepsze efekty daje wielokierunkowe postępowanie, z wykorzystaniem więcej niż jednej metody leczenia bólu. Dlatego kiedy bezskutecznie domagamy się dopasowania terapii przez lekarzy, warto wypróbować alternatywne terapie i zmiany w trybie życia, które mogą łagodzić dolegliwości.
Bibliografia
- Olesen J. i in., The headaches, New York, Raven Press, 489-492
- Behav Res Ther. 1999; 37 (4): 313-323
- Nalneol Pol 1990/1991; 4: 135-141
- Mika T., Fizykoterapia, PZWL, Warszawa 2001, 151-253
- J Adv Med. 1995; 8: 2-14
- J Pharmacol. Exp. Ther. 2001; 1: 257-263
- Acute pain, Arnold, London 2003, 275-283
- Franek A., Franek E., Polak A. Nowoczesna elektroterapia, Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2001, 70-95
- J Back Musculoskelet Rehabil 2011; 24 (3): 155-159
- Mikael A. Kowal, Arno Hazekamp, Franjo Grotenhermen, Review on clinical studies with cannabis and cannabinoids 2010-2014, Cannabinoids 2016
- Ware M.A. i in., Cannabis for the Management of Pain: Assessment of Safety Study (COMPASS), Journal of Pain 2015, doi: 10.1016/ j.jpain.2015.07.014
- Practical Pain Management 2011; 11 (6): 1-2
- Clin J Pain 2004; 20 (1): 19-26
- J Cardiovasc Pharmacol 2007; 50 (1): 41-9
- Digestion 2001; 63 (3): 203-206
- BMC Complement Altern Med. 2011; 11: 50
- Br J Nurs. 2011; 20 (15): 926-931
