FRAX i leki na osteoporozę - kto ma podwyższone ryzyko złamań?

W 2008 r. grupa specjalistów przy WHO przygotowała, z uwzględnieniem czynników ryzyka charakterystycznych dla danej części światowej populacji, narzędzie komputerowe, które zostało nazwane FRAX. Służy ono do obliczania w odniesieniu do poszczególnych osób prawdopodobieństwa złamania kości biodrowej lub jakiejkolwiek innej w ciągu 10 lat.

Wystarczy wypełnić ankietę, czyli podać swój wiek, płeć, wzrost, wagę, historię złamań i nikotynizmu oraz BMD (preferowana skala T dla szyjki kości udowej), by oszacować to ryzyko w tak długim czasie.

WAŻNE! Nawet jeśli nie mamy wyników ze skali T (patrz poprzedni artykuł), możemy za pomocą FRAX sprawdzić, czy i w jakim stopniu nas ono dotyczy, jakkolwiek szacunki te będą wtedy mniej dokładne.

Foundation for Osteoporosis Research and Education (amerykańska fundacja zajmująca się badaniami nad osteoporozą i propagowaniem wiedzy na temat tej choroby) przygotowała kalkulator FRAX dostępny online także w języku polskim (jednak wyniki podawane są po angielsku).

Jak najlepiej ocenić ryzyko złamań osteoporotycznych?

Tak więc możesz samodzielnie dokonać kalkulacji ryzyka złamań osteoporotycznych, ale najlepiej poproś lekarza o skierowanie na badanie gęstości mineralnej kości.

Rekomendowaną metodą badań przesiewowych w USA jest DXA

Ponieważ wynik badania densytometrycznego stanowi podstawowe kryterium diagnostyczne i terapeutyczne osteoporozy. Badanie ultrasonograficzne kości piętowej, choć pozwala przewidzieć ryzyko złamania osteoporotycznego, nie daje informacji o gęstości mineralnej kości, dlatego nie jest rekomendowane jako metoda przesiewowa (w Polsce wytyczne dotyczące zalecanych technologii medycznych w zakresie wykrywania osteoporozy nie uwzględniają badań USG - przyp. red.).

Dodajmy, że wyniki badania ultrasonograficznego są zdecydowanie mniej dokładne (błąd pomiaru wynosi nawet 20-30%, podczas gdy przy DXA nie przekracza 5%, a w badaniach przeprowadzonych z zastosowaniem nowoczesnych aparatów sięga zaledwie 1-2% - przyp. red.). Badanie DXA słusznie uchodzi za bezpieczne, dawka promieniowania emitowanego w jego trakcie jest bliska zeru.

Czy przyjmować leki na osteoporozę - co to jest FRAX?

W przypadku osób, które według skali T mają osteopenię, narzędzie, jakim jest FRAX, może pomóc w podjęciu decyzji, czy powinny one przyjmować leki w celu zmniejszenia ryzyka złamania.

Zalecenia podawane wraz z wynikami FRAX sugerują, że należy rozważyć terapię już wtedy, gdy prawdopodobieństwo jakiegokolwiek złamania w ciągu następnych 10 lat wynosi zaledwie 3%, a w odniesieniu do złamania typowego dla osteoporozy (biodro, kręgosłup, ramię, nadgarstek) - 20% lub więcej.

Jeśli ryzyko złamania jest mniejsze, to "ocena specjalisty i preferencje pacjenta wciąż mogą być podstawą do wzięcia pod uwagę farmakoterapii" - informuje każdy raport FRAX.

Jeżeli nigdy nie mierzyłaś/mierzyłeś gęstości swoich kości, a FRAX sugeruje, że jesteś w grupie wysokiego ryzyka złamania, rozważ wykonanie badania DXA (można je zrobić w ramach NFZ na podstawie skierowania od lekarza specjalisty - przyp. red.).

Trzeba podkreślić, że FRAX stał się standardem w praktyce klinicznej, niemniej - jak podaje analiza opublikowana na łamach czasopisma BMJ - wiele organizacji medycznych i popularyzujących wiedzę, które wspierały rozwój tego narzędzia i przygotowały skalę T, było sowicie opłacanych przez przemysł farmaceutyczny.

Z tego powodu niektórzy krytycy dostrzegają we FRAX głównie narzędzie pozyskiwania potencjalnych pacjentów, którzy zdecydują się na stosowanie leków.

Czy na osteoporozę trzeba brać leki?

Osoby, których wynik badania gęstości mineralnej kości wskazuje na osteoporozę, lub takie, które doświadczyły już złamania osteoporotycznego, bez wątpienia powinny rozważyć przyjmowanie leków (przedstawiamy niektóre z nich w następnym artykule). Tymczasem ze statystyk wynika, że zaledwie 25% pacjentów decyduje się na leczenie (w Polsce odsetek ten wynosi 10-20% - przyp. tłum.).

Kluczowe jest to, by ostrożnie planować terapię, ponieważ niski wskaźnik BMD, określający gęstość mineralną tkanki kostnej, może mieć związek z poważnymi chorobami, takimi jak nadczynność przytarczyc, osteomalacja czy przewlekła choroba nerek, a wtedy przyjmowanie niektórych leków na osteoporozę jest niewskazane.

Leczenie pierwotnej choroby, np. celiakii czy zespołu Cushinga, może zatrzymać lub spowolnić postępujący zanik tkanki kostnej. Zanim lekarz przepisze leki, powinien zlecić badanie poziomu witaminy D (i w razie konieczności zaordynować jej suplementację), a także ocenić pracę nerek.

Czy osoby z osteopenią, które nie doświadczyły wcześniej złamań powinny brać leki?

Zbyt wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi, by w każdym przypadku rekomendować leki na osteoporozę, zwłaszcza że dowody na korzyści ze stosowania farmakoterapii w tej grupie pacjentów są ograniczone i niejednoznaczne. Dotyczy to głównie przypadków, kiedy FRAX nie wskazuje na 10-letnie ryzyko złamania i kiedy osteopenia nie jest jeszcze zaawansowana (w skali T odpowiada to wynikowi od -1,0 do -1,5).

Ponadto, jeśli współczynnik T sugeruje istnienie osteopenii, ale jest ona stabilna, nie ma zwykle podstaw do przyjmowania leków.

Kiedy wprowadzenie farmakoterapii w przypadku osteopenii ma sens?

Przede wszystkim wtedy, gdy skalkulowane ryzyko złamania w ciągu 10 lat jest bardzo duże (np. z powodu rodzinnego występowania osteoporozy). Leki na osteoporozę mogą też być pomocne w leczeniu tych pacjentów z osteopenią, którzy przyjmują środki potencjalnie szkodliwe dla kości, w tym kortykosteroidy, inhibitory aromatazy i środki obniżające poziom androgenów.

Jak często należy badać gęstość mineralną kości?

W USA nie ma oficjalnych rekomendacji w tym zakresie, ale zalecenia Medicare sugerują powtarzanie badania co dwa lata - to standard dla większości pacjentów z osteoporozą. Istnieją pewne dowody na to, że w przypadku średnio zaawansowanej osteopenii wystarczy robić je co 2-5 lat.

Czy osteopenia oznacza osteoporozę?

Jak wykazało badanie, którego wyniki zostały opublikowane w 2012 roku na łamach "New England Journal of Medicine", tylko u 10% kobiet z niezaawansowaną osteopenią rozwinie się w ciągu 15 lat osteoporoza.

Decyzja o terapii osteoporozy lub osteopenii

Decyzja o terapii osteoporozy lub osteopenii powinna być podejmowana indywidualnie na podstawie wymiany spostrzeżeń między pacjentem i lekarzem, włącznie z omówieniem rzadkich, ale potencjalnie możliwych poważnych działań niepożądanych poszczególnych leków.

W jednym z artykułów opublikowanych na stronie internetowej renomowanej Kliniki Mayo (osteoporosisdecisionaid.mayoclinic.org) można przeczytać: "Jeśli chodzi o ograniczenie ryzyka złamań, nawet w przypadku pacjentów przyjmujących leki na poprawę gęstości kości nie należy lekceważyć znaczenia czynników powiązanych ze stylem życia, w tym ćwiczeń z obciążeniem, nikotynizmu i odpowiedniego żywienia".

Dodajmy, że ważne jest zwłaszcza to, by pacjenci z niskim wskaźnikiem gęstości kości nie przestawali ćwiczyć. Zwykle boją się oni upadku i z tego powodu maksymalnie ograniczają swoją aktywność fizyczną, co oczywiście jest niekorzystne dla kości.

Jak zmniejszyć ryzyko rozwoju osteoporozy i złamań kości?

• Wykonuj ćwiczenia siłowe i wzmacniające (patrz artykuł "Naucz stare kości nowych sztuczek").

  Nigdy nie jest za późno, by zacząć, ale jeśli nie jesteś w dobrej formie, prowadzisz siedzący tryb życia lub masz poważne problemy zdrowotne, najpierw porozmawiaj o tym z lekarzem.

• Zmniejsz ryzyko upadków poprzez poprawę równowagi.

  Regularne ćwiczenia, w tym tai chi, mogą poprawić propriocepcję - zmysł orientacji ułożenia części własnego ciała w stosunku do otoczenia (przedstawimy je w drugiej części dossier).

• Przejdź na dietę dobrą dla kości.

  Aby zapobiec niedoborom wapnia i witaminy D, stosuj również odpowiednie suplementy (po konsultacji z lekarzem).

• Nie pal papierosów.

• Jeżeli pijesz alkohol, ogranicz jego spożycie.

  To może spowolnić proces zaniku tkanki kostnej (regularne picie alkoholu go przyspiesza).

• Zadbaj o prawidłową masę ciała.

  Powszechnie wiadomo, że niedowaga zwiększa ryzyko rozwoju osteoporozy. Jakkolwiek liczne badania powiązały nadwagę i otyłość ze zdrowiem kośćca (musi on niejako manewrować większą masą ciała, co działa jak ćwiczenia siłowe stymulujące organizm do wytwarzania i mineralizowania tkanki kostnej), to niektóre z nich zwracają uwagę, że nadmiar tkanki tłuszczowej (zwłaszcza na narządach jamy brzusznej) prowadzi do zmniejszenia mineralnej gęstości kości.

Zapytaj swojego lekarza o leki, które warto przyjmować w celu wzmocnienia kości.