Hałas - jak wpływa na zdrowie, jak się przed nim bronić?

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Hałas był zauważalnym problemem już w czasach starożytnych, ale wówczas 70% dźwięków wytwarzała sama natura. Dziś proporcje te wyglądają zupełnie inaczej: ponad 2/3 odgłosów pochodzi z urządzeń technicznych, a ich najważniejszymi źródłami są transport drogowy, kolejowy i lotniczy oraz przemysł. Szacuje się, że na hałas drogowy o nasileniu 55 dB(A), ocenianym jako zbyt wysoki, narażone jest ponad 90 mln mieszkańców miast i 28 mln osób z pozostałych obszarów¹. W Polsce ponad 50% społeczeństwa skupionego w miastach na co dzień zmaga się z nadmiernym poziomem dźwięków.

Hałas a próg bólu

Teoretycznie istnieją pewne wytyczne związane z poziomem hałasu, który można uznać za szkodliwy. Wielokrotnie powtarzane narażenie nawet na umiarkowane poziomy hałasu, czyli > 85 dB(A), z reguły doprowadza już do powstania trwałego uszkodzenia słuchu, nazywanego przewlekłym urazem akustycznym. Jednak wielkość tego ubytku zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj (impulsowy, przerywany, ciągły) i natężenie dźwięku, czas ekspozycji czy indywidualna wrażliwość².

Istotne są nawet różnice anatomiczne, w tym rozmiar i kształt głowy oraz ucha środkowego, płeć (mężczyźni są bardziej podatni) czy niektóre schorzenia przewlekłe, np. nadciśnienie tętnicze i zaburzenia gospodarki lipidowej. Poza tym nie można zapominać, że - zgodnie z definicją - hałas to niepożądane zjawisko akustyczne, co oznacza, że pozostaje ono subiektywne.

Przykładowo ciekawe wnioski przynoszą badania prowadzone wśród zawodowych muzyków orkiestrowych, którzy przez 20-45 godz. w tygodniu są narażeni na dźwięki na poziomie 81-90 dB(A), co statystycznie po 40 latach powinno przekładać się na uszkodzenia słuchu u 26% z nich. W praktyce jednak odsetek ten nie odbiega od obserwowanego w populacji ogólnej, co zapewne ma związek z faktem, że po prostu nie postrzegają oni głośnej muzyki jako nieprzyjemnej³. Na uciążliwość dźwięków wpływają nie tylko bodźce akustyczne, ale również pora dnia czy rodzaj wykonywanej aktywności - hałas jest bardziej dotkliwy nocą, latem oraz podczas pracy umysłowej. Istotne pozostaje również jego źródło: przy odgłosach ruchu drogowego, kolejowego lub lotniczego wartość progowa wynosi ok. 42 dB(A), ale już dźwięk emitowany przez turbiny wiatrowe (uznawany za najbardziej niepożądany) - wynosi zaledwie 32 dB(A)⁴.

Hałas jest drugą, po głuchocie związanej z wiekiem, przyczyną ubytków słuchu u dorosłych - powoduje już ok. 16% zaburzeń tego typu.

Hałas a odtwarzacze MP3, festiwale, koncerty, imprezy

W dzisiejszych czasach zagrożenie pogorszeniem zmysłu słuchu nie dotyczy zatem jedynie pracowników przemysłu czy innych zakładów, w których ekspozycja na głośne dźwięki pozostaje wysoka. O ile jednak natężenie hałasu związane z postępującą urbanizacją czy rozwojem motoryzacji i techniki nie budzi wątpliwości, o tyle wciąż zapominamy o niepozornych jego źródłach. Przykładem niech będzie muzyka - nawet jeśli u zawodowców nie wywołuje zagrożenia, w populacji ogólnej może oddziaływać dużo silniej, zwłaszcza u nastolatków.

Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia ok. 10-20% młodzieży poniżej 18. r.ż. jest zagrożonych wystąpieniem ubytku słuchu i szumami usznymi w wyniku słuchania głośnej muzyki w odtwarzaczach CD i MP3, udziału w festiwalach i koncertach oraz wizyt w dyskotekach⁵. Właśnie takie urządzenia jak MP3 okazują się najczęstszym źródłem ekspozycji na dźwięki u młodych mieszkańców miast, mimo że używane są jedynie przez niewielką część dnia. Wszystko przez wyjątkowe natężenie dźwięków, które generują.

Hałas - limity w ciągu dnia

Osobiste odtwarzacze muzyki mogą emitować dźwięki o wartościach akustycznych między 89 a 113 dB(A), choć przy użyciu słuchawek dousznych wartość ta wzrasta nawet do 120 db(A). Oczywiście zwykle nie korzystamy z maksymalnych możliwości takiego sprzętu, ale liczby te nadal są niepokojące. Zgodnie z unijnymi przepisami dolny próg działania w związku z ekspozycją na hałas został ustalony na 80 dB(A) w ciągu 8 godz. w pracy. Oznacza to, że prawdopodobieństwo uszkodzenia słuchu przy dźwiękach o niższym natężeniu jest pomijalne.

Idąc dalej tym tropem, zgodnie z regułą energii równoważnej dopuszczalny poziom ekspozycji zwiększa się lub zmniejsza o 3 dB(A) w zależności od skrócenia lub wydłużenia o połowę jej czasu. A zatem ograniczenie go z 8 do 4 godz. dziennie oznacza, że dopuszczalny poziom ekspozycji będzie wynosił 83 dB(A). Słuchanie muzyki na poziomie 95 dB(A) będzie więc bezpieczne tylko wówczas, gdy trwa nie więcej niż… 15 min na dobę⁶.

Hałas a szumy uszne

Nic dziwnego, że coraz więcej badań wskazuje na rosnące u młodzieży i młodych dorosłych ryzyko uszkodzenia słuchu związane z nadmiernym korzystaniem z urządzeń typu MP3. Jest ono szczególnie wysokie przy znacznym szumie tła (np. podczas słuchania muzyki w publicznych środkach transportu) - wówczas sięga 17 (w USA), a nawet 29% (w Holandii)⁷!

Co ciekawe niepokojące tendencje obserwuje się zwłaszcza wśród młodych kobiet, u których coraz częściej zdarzają się ubytki słuchu, co również wiąże się z ich większym narażeniem na hałas środowiskowy, zwłaszcza muzykę⁸. Naukowcy zwracają też uwagę na fakt, że rzeczywista skala problemu może być większa, ponieważ zmiany degeneracyjne ślimaka powodowane przez głośną muzykę są niezauważalne w młodym wieku.

Co więcej oprócz samego uszkodzenia słuchu u młodzieży obserwuje się alarmujący wzrost częstości występowania szumów usznych. Kanadyjczycy wykazali, że u nastolatków słuchających muzyki w natężeniu niższym niż 80 dB(A) odsetek tej przypadłości wynosi ok. 4%, ale przekroczenie wartości 80 dB(A) powoduje jego wzrost aż do 16%, czyli czterokrotnie⁹. Brazylijczycy twierdzą nawet, że sam fakt korzystania z MP3 zwiększa częstość szumów usznych u młodzieży z 8 do 28%¹⁰. A trzeba przy tym pamiętać, że mogą one być pierwszym sygnałem uszkodzenia ślimaka, związanym również z urazem włókien nerwu słuchowego.

Hałas a ubytki w słuchu

Choć młodzież wydaje się najbardziej zagrożona nadmierną ekspozycją na głośną muzykę, to również starsze pokolenia powinny mieć się na baczności. Szeroko pojmowany hałas jest drugą (po głuchocie związanej z wiekiem) przyczyną ubytków słuchu u dorosłych, powodując już ok. 16% zaburzeń tego typu¹¹.

W zależności od jego poziomu w rozwoju uszkodzeń słuchu istotne są 2 mechanizmy: metaboliczny i mikrouszkodzeń struktur ślimaka. Ten pierwszy uruchamiany jest w przypadku narażenia na umiarkowanie wysokie poziomy dźwięków (do 125 dB). Wówczas ubytki słuchu powodowane są przez zaburzenia metaboliczne w narządzie Cortiego (m.in. stres oksydacyjny, nadmierne wytwarzanie kwasu glutaminowego).

To dlatego w takiej sytuacji antyoksydanty mogą odgrywać prewencyjną rolę (patrz ramka pt. "Jak się bronić?"). Z kolei hałas o natężeniu przekraczającym 125 dB prowadzi do mechanicznych uszkodzeń narządu Cortiego, a jeśli jest wyjątkowo intensywny - powoduje również uszkodzenie błony bębenkowej i struktur ucha środkowego¹².

Jak się bronić?

Noszenie słuchawek czy zatyczek do uszu nie zawsze jest możliwe (np. gdy z hałasem mamy do czynienia w pracy) lub pożądane (np. podczas koncertu). Dlatego naukowcy nie ustają w poszukiwaniu farmakologicznych sposobów zapobiegania skutkom życia w hałasie. Ponieważ wynikające z niego uszkodzenia słuchu mają bezpośredni związek ze stresem oksydacyjnym, uwaga skupia się przede wszystkim na antyoksydantach.

N-acetylcysteina (NAC) Doświadczenia prowadzone na modelach zwierzęcych pokazują, że profilaktyczne podawanie tego związku osobnikom narażonym później na ciągły hałas na poziomie 105 dB redukuje o 75% trwałe przesunięcie progów słuchu (PTS), a o 50% utratę komórek słuchowych¹⁸. Ten prekursor glutationu równie korzystny wpływ wykazuje w przypadku uszkodzeń ślimaka wywołanych przez hałas impulsowy, co potwierdzono w badaniach z udziałem żołnierzy, którym podawano NAC w 4 dawkach po 200 mg po ekspozycji na 2 serie 20 wystrzałów¹⁹.

D-metionina, czyli aminokwas występujący w jogurtach i serach, wykazuje protekcyjne właściwości w przypadku uszkodzeń słuchu wywołanych przez stosowanie leków (cisplatyny i gentamycyny) oraz podczas narażenia na ciągły hałas. Co więcej ten wpływ obserwowano również u zwierząt, którym podano ten związek dopiero w ciągu 3-7 godz. po ekspozycji na hałas – nawet wówczas D-metionina chroniła zarówno przed trwałym przesunięciem progów słuchu, jak i utratą komórek słuchowych²⁰.

Magnez Wykazano korelację między niedoborem tego pierwiastka a ubytkami słuchu u zwierząt oraz zwiększoną wrażliwością na uszkodzenia spowodowane hałasem²¹. Z kolei w kontrolowanej placebo próbie klinicznej z udziałem 300 młodych żołnierzy suplementacja magnezem spowodowała trwałe przesunięcie progów słuchu²².

Hałas - narażenie od urodzenia

Jakby tego było mało, nieraz już noworodki muszą mierzyć się z nadmiernym hałasem. Jeśli przebywają one na oddziałach intensywnej terapii, dźwięki wywoływane przez inkubatory mogą zakłócać ich sen, ale również uszkadzać narząd słuchu¹³. Później, w okresie uczęszczania do żłobka, przedszkola i szkoły, styczność z hałasem (przemysłowym, budowlanym, drogowym, a nawet tym dobiegającym z klimatyzacji, korytarzy, sal gimnastycznych i innych klas) upośledza zrozumiałość mowy, utrudnia komunikację słowną, a nierzadko wpływa negatywnie na wyniki nauki.

Groźne mogą być nawet niepozorne dźwięki. Przykładowo używanie niektórych zabawek i odpalanie fajerwerków bądź petard stwarza zagrożenie trwałego (nieodwracalnego!) lub czasowego przesunięcia progu słyszenia¹⁴.

Hałas a stres

Wspomniane kłopoty z rozwojem mowy u dzieci to dopiero początek potencjalnych zagrożeń związanych z nadmiernym narażeniem na hałas, a niedotyczących bezpośrednio narządu słuchu.

Liczne publikacje potwierdzają, że ekspozycja na głośne dźwięki pobudza autonomiczny układ nerwowy i układ wydzielniczy do wytwarzania hormonów stresu (adrenaliny, noradrenaliny i kortyzolu - również podczas snu), a także powoduje podniesienie poziomu lipidów i glukozy oraz lepkości krwi.

Zaobserwowano m.in. zależność między ekspozycją na hałas lotniczy powyżej 60 dB(A) a rannym stężeniem kortyzolu u kobiet (odnotowano jego wzrost aż o 34%)¹⁵. To samo natężenie dźwięków powoduje również ponad dwukrotny wzrost względnego ryzyka nadciśnienia tętniczego, przy czym dotyczy to zarówno nocnego hałasu lotniczego, jak również (choć w nieco mniejszym stopniu) dziennej ekspozycji na odgłosy drogowe.

Zarówno reakcja stresowa, jak i wzrost ciśnienia przekładają się oczywiście na wyższe ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, a prawdopodobieństwo zawału rośnie wraz z wydłużaniem się tej ekspozycji (dotyczy to m.in. mężczyzn zamieszkałych przy ruchliwych ulicach dłużej niż 10 lat)¹⁶. Oczywiście odrębnym problemem pozostają tu zaburzenia snu związane z brakiem ciszy w godzinach nocnych, co dotyczy zwłaszcza osób starszych, z szumami usznymi, autyzmem czy wysokim poziomem lęku - w tym ostatnim przypadku już natężenie rzędu 5 dB(A) może zakłócać odpoczynek¹⁷.

Artykuł ukazał się w wydaniu papierowym O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą grudzień 2018.