Niebezpieczna pleśń

Ukryte w głębi dywanów i obić, uwięzione pod podłogą, rosnące na suchym tynku i panelach, przyczajone na płytach sufitowych, zagnieżdżone w dachowych warstwach izolacyjnych, czyhające wewnątrz kanałów grzewczych i klimatyzacyjnych - pleśnie są zaskakująco powszechnym i niebezpiecznym gościem w naszych domach, szkołach i budynkach biurowych, zagrażającym zdrowiu i dobremu samopoczuciu setek milionów osób na całym świecie.

Na Ziemi występuje ponad 100 tys. odmian pleśni, a niektóre z szeroko rozpowszechnionych gatunków wykazują wysoką toksyczność. Dwa z nich - Aspergillus flavus i Stachybotrys chartarum - są tak śmiercionośne, że nawet produkuje się je i magazynuje jako potencjalną broń biologiczną.

Pleśń, będąca rodzajem saprofitycznych grzybów z różnych grup systematycznych (np. pleśniak, pędzlak, kropidlak, sierpik), rozwija się w formie nitkowatych struktur zwanych strzępkami i wydziela mykotoksyny ułatwiające jej rozkładanie i przyswajanie podłoża, do którego przywiera. Dojrzałe strzępki wytwarzają zarodniki (spory), które umożliwiają jej rozmnażanie, gdy wzbijają się w powietrze przy poruszeniu (np. podczas odkurzania) i pozostają w stanie uśpienia do czasu znalezienia odpowiedniego miejsca do założenia nowej kolonii.

W miarę wzrostu pleśń staje się widoczna, przybierając charakterystyczną czarną, szarą lub czerwonawą barwę oraz aksamitną lub śluzowatą postać. W sprzyjających warunkach może szybko rozrosnąć się w sposób niekontrolowany. Pleśnie wpływają niekorzystnie na nasze zdrowie na 3 sposoby. Pierwszym jest alergia, wywoływana z reguły przez zarodniki, a jej typowe objawy to astma, wysypki skórne, bóle głowy, problemy oddechowe, zapalenie zatok i katar¹. Gdy taki grzyb skolonizuje organizm, np. skórę lub płuca, dochodzi zaś do infekcji. Natomiast trzeci mechanizm - toksyczność - jest rezultatem działania mykotoksyn.

Pleśnie powiązano z zapaleniem mięśni (infekcją tkanki mięśniowej)², a przypuszczalnie również z toczniem. W narażeniu na ich toksyczne działanie badacze upatrują przyczyny raka³, chronicznego zmęczenia⁴, problemów poznawczych, utraty pamięci i innych zaburzeń neuropsychiatrycznych⁵. Powiązano je również z zahamowaniem wzrostu u dzieci⁶ oraz ze śmiertelnym w skutkach ostrym krwotokiem płucnym i hemosyderozą (nadmiernym gromadzeniem żelaza) u niemowląt⁷. American Academy of Pediatrics Committee on Environmental Health łączy obecność toksycznych pleśni z zespołem nagłego zgonu niemowląt (SIDS)⁸.

Uważa się, że ok. 25% światowej populacji jest genetycznie podatne na choroby związane z pleśnią, co wyjaśnia, dlaczego tylko 1-2 osoby mieszkające w zagrzybiałym domu wykazują jakiekolwiek objawy. Niektórzy lekarze specjalizujący się w tej dziedzinie, jak dr Eboni Cornish, lekarka integracyjnej medycyny funkcjonalnej z Leesburga w stanie Virginia, uważają jednak, że liczba osób cierpiących na schorzenia związane z pleśnią jest znacznie wyższa.

- Miałam kilku pacjentów, u których markery genetyczne były negatywne, a jednak, gdy wykonaliśmy badania moczu i toksyczności pleśni, wyniki okazały się pozytywne - mówi dr Cornish. - Gdy wdrażamy leczenie przynoszące korzyści osobom cierpiącym z powodu kontaktu z pleśnią, objawy tych pacjentów łagodnieją.

Efekty toksyczności są bardzo zróżnicowane i przypominają takie schorzenia jak borelioza, zatrucie metalami ciężkimi, alergie, a nawet przeziębienie i grypa. Co więcej ogólnoustrojowe infekcje pleśniowe mogą wyzwalać inne choroby, na których skupia się cała uwaga, podczas gdy pierwotnej przyczyny tych schorzeń nawet się nie podejrzewa.

- Wielu naszych pacjentów wydaje się nie tolerować glutenu, a ja podejrzewam, że to pleśń może uaktywniać ten proces - mówi dr Jennifer Armstrong, lekarka medycyny środowiskowej z Ottawa Environmental Health Clinic w Kanadzie. - Nie chodzi tu tylko o to, że działa toksycznie. Może ona również wyzwalać w nas wrażliwość chemiczną, w wyniku czego nie tolerujemy perfum czy innych substancji, aż wreszcie dochodzi do całkowitego upośledzenia naszego zdrowia do końca życia.

Standardem jest błędne diagnozowanie alergii w wyniku toksycznego wpływu pleśni. Dr Ritchie Shoemaker zaleca wykonanie badań laboratoryjnych, takich jak test melanotropiny (patrz ramka). Wielu specjalistów ma jednak mieszane uczucia co do tego, czy należy polegać na tych badaniach. Nie tylko są one bardzo drogie, ale również - jak uważa dr Armstrong - poza pleśnią istnieją inne czynniki wyzwalające, które mogą sprawić, iż wyniki będą podwyższone lub wręcz wykroczą poza zakres pomiarowy.

Co gorsza wielu pacjentów z problemami wywołanymi przez te grzyby w ogóle nie wykazuje w testach rezultatów pozytywnych.

Liczni lekarze i terapeuci, jak Oliver Barnett, terapeuta medycyny zintegrowanej z London Clinic of Nutrition, uważają, iż znacznie więcej można dowiedzieć się ze szczegółowej historii przypadku. Najważniejsze pytania, jakie należy zadać, to: "czy kiedykolwiek byłeś narażony na kontakt z pleśnią" oraz "czy w którymkolwiek z Twoich mieszkań, miejsc pracy lub nauki doszło kiedykolwiek do zalania pomieszczeń"?

Innym znakiem zdradzającym istnienie pleśni jest występowanie u więcej niż jednej osoby w domu przewlekłej choroby z zaburzeniami oddechowymi i/lub innymi tajemniczymi objawami.

- Odwiedziła mnie kiedyś pewna kobieta, która chciała zbadać się pod kątem boreliozy - opowiada Barnett. - Kiedy jednak przeczytałem jej formularz przyjęcia, dowiedziałem się, że mieszkała w budynkach, w których doszło do zalania wodą, a jej syn cierpiał na astmę od chwili, gdy wprowadzili się do nowego domu. Wszystkie znaki ostrzegawcze potwierdzały, że kobieta miała zdecydowanie problemy z pleśnią.

Pleśń oddziałuje na psychikę

Jednym z najbardziej uderzających i niepokojących aspektów choroby związanej z pleśnią jest jej komponent psychiczny. W naszych czasach "zamglenie umysłu" to dość częsty objaw, wiązany z różnymi przyczynami: od małej ilości wypitej rano kawy, przez zbyt wysoki lub za niski poziom cukru we krwi, po zespół chronicznego zmęczenia.

Jednakże ten problem należy do zasadniczych objawów kontaktu z grzybami - jak większość innych symptomów neurologicznych, np. zaniki pamięci, wywoływany jest przez toksyny pleśniowe, zmieniające układ odpornościowy organizmu. Psychiatra i neurolog dr Mary Beth Ackerley określa wywoływane przez stan zapalny problemy poznawcze sugestywnym terminem "płonący mózg".

W badaniach klinicznych powiązano kontakt z pleśnią w pomieszczeniach ze zmianami przepływu krwi i aktywności elektrycznej w mózgu, jak również z rozregulowaniem emocji oraz problemami z koncentracją, pamięcią i równowagą⁹.

- Mykotoksyny trichotecenowe, wytwarzane np. przez pleśń Stachybotrys, w istocie zabijają neurony węchowe - mówi dr Ackerley. - Być może jest to jednym z powodów, dla których u tak wielu osób cierpiących na choroby związane z biotoksynami obserwuje się wrażliwość na liczne substancje chemiczne.

Według dr Ackerley mykotoksyna T-2 z pleśni Fusarium zabija niewybiórczo zdrowe komórki mózgowe, podczas gdy ochratoksyna uwalniana przez kropidlaki Aspergillus obniża poziom dopaminy w mózgu, co silnie powiązane jest z zaburzeniami nastroju oraz ruchu. Wpływa ona również na część mózgu zwaną hipokampem, odgrywającą rolę w funkcjonowaniu pamięci.

Dr Cornish przytacza szczególnie dramatyczny przypadek choroby psychicznej, w której u pacjentki zdiagnozowano otępienie o wczesnym początku. Gdy specjalistka postawiła diagnozę, iż winę ponosi tu toksyczność pleśni, kobieta odkryła, że dom na plaży, w którym mieszkała od 3 lat, opanowany był przez toksyczne grzyby.

- Oprócz demencji odczuwała też silne zamglenie umysłu i bóle stawów - mówi dr Cornish. - Gdy sprzedała dom na plaży i przeprowadziła się do innego, poczuła się lepiej. Obecnie odzyskała już w pełni zdolność funkcjonowania.

Przebywanie w zapleśniałych pomieszczeniach może nawet powodować myśli samobójcze, i to tuż po przekroczeniu ich progu.

- Mam pacjentów, u których jest to pierwszy objaw po wejściu do zagrzybiałego budynku - opowiada dr Ackerley. - Istnieje pewien stan, prawdopodobnie zapalny, związany z występowaniem myśli samobójczych.

Ackerley dodaje, że zgodnie z wynikami badań ustawiczna aktywacja mikrogleju, rezydentnych komórek odpornościowych w mózgu, jest silnie związana z neurodegeneracją - taką, z jaką mamy do czynienia w chorobie Alzheimera. Łączy się ona również z chorobą afektywną dwubiegunową.

- Cierpi na nią kilkoro spośród moich pacjentów i w miarę leczenia choroby wywołanej przez pleśń zaczynają oni odczuwać jasność myśli i ustępowanie objawów, czego nie doświadczali wcześniej.

Badania wykazują również, że toksyczne grzyby w otoczeniu dziecka wpływają negatywnie na jego zdolności i osiągnięcia poznawcze¹⁰. Dr Cornish opowiada, iż do najsmutniejszych przypadków, z jakimi się spotkała, należą dzieci z ADHD, zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi i innymi behawioralnymi. Schorzenia te są odwracalne, o ile dziecko zostanie właściwie zdiagnozowane i przeniesione z zapleśniałego otoczenia.

Niestety choć rodzice mogą kontrolować kontakt dziecka z pleśnią w środowisku domowym, nie są w stanie wpływać na warunki szkolne. Kilkoro spośród lekarzy, z którymi przeprowadzaliśmy wywiady, opowiadało nam historie nauczycieli cierpiących z powodu ostrej toksyczności grzybów w salach lekcyjnych. Dr Cornish leczyła jednego z nich, który zgłosił się do niej z biegunką i wahaniami temperatury.

- Co roku, kiedy powracał do pracy po przerwie wakacyjnej, narzekał, że czuje się, jak gdyby tracił rozum, ponieważ miał tak wielkie trudności z koncentracją. Testy wykazały, że pleśń obecna była w całej jego klasie, a także w sąsiednim pomieszczeniu. Po leczeniu zmienił miejsce nauczania i poczuł się lepiej.

Toksyczna pleśń: droga wyjścia z ciemności

Pierwszym i najbardziej kategorycznym zaleceniem lekarzy dla osób cierpiących z powodu pleśni jest możliwie jak najszybsze wydostanie się z zagrzybiałego otoczenia. Nie ma możliwości wyleczenia, jeżeli pacjent wciąż zaraża się na nowo. Zbadaj swój dom. Jeżeli jest w nim pleśń, dowiedz się, czy można ją zwalczyć. Jeśli nie, wyprowadź się. Tradycyjne zachodnie podejście, polegające na leczeniu infekcji antybiotykami, w przypadku pleśni wyrządza więcej szkody niż pożytku.

- Te leki zdecydowanie nie są rozwiązaniem, ponieważ produkowane są w środowisku pleśniowym jako mechanizm obronny - mówi Oliver Barnett. - Nawet silne środki przeciwgrzybicze okazują się bezradne, gdy trzeba pozbyć się mykotoksyn pozostających w organizmie chorego.

Zarówno Barnett, jak też Armstrong i Cornish skupiają się na leczeniu przewodu pokarmowego i wszelkich dysfunkcji mitochondrialnych, nieprawidłowości hormonalnych, pasożytów oraz przerostu bakterii jelitowych, towarzyszących zakażeniu pleśnią.

Następnie stosują naturalne środki wiążące i usuwające z organizmu mykotoksyny, takie jak węgiel aktywny i kokosowy, modyfikowana pektyna cytrusowa, glinki zeolitowe i bentonitowe, rizol gamma (olej ozonowany) i zwęglony bambus. Glutation i N-acetylocysteina (NAC) są silnymi przeciwutleniaczami, które mogą wspomagać ten proces oczyszczania, a sauny na podczerwień pomagają wypocić toksyny z ciała. Zazwyczaj zalecana jest dieta paleo, a przynajmniej wyeliminowanie z jadłospisu produktów przetworzonych i fermentowanych, rafinowanego cukru, alkoholu oraz glutenu.

Najbardziej zakorzenioną drogą do uwolnienia organizmu od mykotoksyn są jednak chińskie zioła i akupunktura. Ponad 3 tys. lat temu tamtejsi lekarze uznali toksyny pleśniowe i pasożyty za przyczynę przewlekłych chorób zapalnych z powikłaniami autoimmunologicznymi. Opracowali też receptury ziołowe, które do dziś stosują niektórzy terapeuci, dobierając je indywidualnie do każdego pacjenta.

Toksyczna pleśń: szczepy, na które musisz uważać

Aspergillus flavus

• Wytwarza mykotoksynę o nazwie aflatoksyna B, czynnik rakotwórczy i najbardziej toksyczny naturalny związek wywołujący raka wątroby, jaki występuje na naszej planecie.
• Testowany i magazynowany w celu wykorzystania w wojnie biologicznej.
• Druga z najważniejszych przyczyn aspergilozy (przerostu grzybów, będącego częstą przyczyną śmierci pacjentów z osłabionym układem odpornościowym w takich chorobach jak HIV i niektóre nowotwory).
• Objawy narażenia na jej działanie obejmują przewlekłe zapalenie zatok i rogówki, infekcje skóry i ran, a także zapalenie kości oraz szpiku po urazie lub szczepieniu.

Aspergillus fumigatus

• Wytwarza gliotoksyny, tłumiące aktywność układu odpornościowego i wywierające wpływ na mózg.
• Często spotykany w domach i budynkach handlowych.
• Główna przyczyna aspergilozy.

Aspergillus ochraceus

• Wytwarza ochratoksynę A, która hamuje syntezę białek i oddychanie komórkowe, a także stymuluje uszkadzanie błon komórkowych przez wolne rodniki.
• Ochratoksyna A jest rakotwórcza, toksyczna dla nerek i wątroby, powoduje wady wrodzone, a także tłumi działanie układu odpornościowego.

Aspergillus niger

• Jedna z najpospolitszych pleśni występujących na żywności, atakujących glebę, nasiona, rośliny, orzechy i suszone owoce.
• Podobnie jak Aspergillus ochraceus wytwarza ochratoksynę A.

Aspergillus versicolor

• Jedna z pleśni najczęściej spotykanych w budynkach zalanych wodą.
• Wytwarza mykotoksynę o nazwie sterigmatocystyna, klasyfikowaną jako czynnik przypuszczalnie rakotwórczy dla ludzi, wiązaną z rakiem płuc i wątroby u zwierząt.

Chaetomium globosum

• Spotykany w budynkach, w których doszło do zalania wodą, panuje wysoka wilgotność lub wilgoć.
• Wytwarza mykotoksyny o nazwie chaetoglobozyna A i C, wysoce zabójcze dla komórek (hamują ich podziały i ruchliwość).

Cladosporium spores

• Ponad 40 gatunków spotyka się w glebie i na materiale roślinnym, a roznoszone wiatrem zarodniki występują bardzo obficie na zewnątrz, w ilościach nawet do 50 tys. na 1 m³ powietrza.
• Zarodniki często występują również na narażonych na wilgoć materiałach budowlanych, takich jak systemy suchej zabudowy, wykładziny podłogowe, powierzchnie pokryte farbą akrylową, drewno, tapety, systemy ogrzewania/wentylacji/ klimatyzacji oraz materiały izolacyjne.
• Jest znaczącym źródłem alergenów przenoszonych w powietrzu.

Fusarium

• Zaraża plony zbóż, takich jak pszenica, jęczmień i owies.
• Wytwarza mykotoksyny zwane prostymi trichotecenami (m.in. T-2, deoksyniwalenol), fumonizynę i zearalenon.
• T-2 może powodować tłumienie układu odpornościowego, mdłości i wymioty; jest także znanym chemicznym środkiem bojowym.

Penicilium verrucosum

• Wytwarza ochratoksynę A (działanie - patrz: Aspergillus ochraceus).

Stachybotrys chartarum

• Czarna pleśń, najczęściej kojarzona z toksycznością, wytwarza mykotoksyny, m.in. trichoteceny.
• Zarodniki są lekkie i unoszą się w powietrzu, lgnąc do cząstek kurzu.
• Pleśń jest łatwo wdychana i wywiera bezpośredni wpływ na mózg i resztę organizmu poprzez przerywanie syntezy białek.
• Objawy narażenia na jej działanie obejmują utratę kontroli nad mięśniami, zawroty głowy, mdłości, wymioty, piekący stan zapalny skóry, biegunkę, dreszcze, gorączkę i zamglenie umysłu.

Wallemia sebi

• Wytwarza związki takie jak walleminol, walleminon oraz wallemia A i C.
• Powoduje powstawanie nieprzyjemnych posmaków i zbrylania mielonych przypraw; pospolicie spotykana jest w produktach o wysokiej zawartości cukru, ciastach, mleku skondensowanym, płatkach śniadaniowych, chlebie, mielonym ryżu oraz mące, a także w osiadłym kurzu domowym.
• Chroniczne narażenie na działanie wywołuje alergie, i stan zapalny. Ponadto zwiększa ryzyko zapalenia błony śluzowej nosa i zatok, a także zapalenia oskrzeli oraz infekcji oddechowych.

Artykuł pt. "Wyplącz się z pleśni" ukazał się w numerze Marzec 2019 magazynu "O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą" >>